با احياي درياچه اروميه، کشاورزي منطقه نابود مي‌شود

گروه اجتماعي: نتايج مطالعات جديدي درباره درياچه اروميه، يک باور قديمي درباره رابطه درآمد کشاورزان و احيا را به سوال کشيده شده است.

گروه اجتماعي: نتايج مطالعات جديدي درباره درياچه اروميه، يک باور قديمي درباره رابطه درآمد کشاورزان و احيا را به سوال کشيده شده است.
 وجود يک »تعارض مطلق«  بين درآمد بخش کشاورزي و احياي درياچه اروميه يکي از مسائلي است که در چند سال گذشته  احياي درياچه اروميه را با مانع بزرگي روبرو کرده است.
نماينده‌هاي مجلس در اين سال‌ها بارها براي افزايش دوباره سدسازي‌ها در حوضه آبريز درياچه اروميه براي توسعه کشاورزي فشار آوردند و از سويي وزارت نيرو هم در سال‌هاي کم بارش، مانند امسال، با عدم پرداخت حق‌آبه درياچه اروميه، آب را به سمت زمين‌هاي کشاورزي سرازير کرده است.
عيسي کلانتري، رئيس سازمان محيط زيست در اين رابطه گفته بود: »از وزارت نيرو اين گله را داريم که حق‌آبه‌هايي که با خودشان تفاهم کرديم هم نمي‌رسانند، در حوزه درياچه اروميه نسبت به پارسال 12 درصد بارش‌ها کمتر بود، اما وزارت نيرو بيش از 60 درصد آب ما را تحويل نداده است. قطعا اگر حق‌آبه را ندادند بايد به قوه قضاييه مراجعه کنيم.«
اما حالا مطالعه مشترک انجام شده بين يک محقق ايراني و محققان دانشگاه يوتاي آمريکا نشان مي‌دهد که چنين تناقض مطلقي اصلا وجود ندارد و حتي احياي درياچه با يک شيوه درست مي‌تواند منجر به ايجاد درآمدي پايدار براي کشاورزان شود.
سميه سيما، استاد دانشگاه تربيت مدرس و محقق اين مطالعه مي‌گويد: »بخش کشاورزي نزديک به 90 درصد منابع آب تجديدپذير آن منطقه را مصرف مي‌کند و  خود درياچه اروميه، دو کاربر بزرگ‌ آب براي حوضه‌ آب‌ريز درياچه اروميه هستند. عموما سياست‌مداران باور دارند که تخصيص آب درياچه اروميه باعث مي‌شود که آب به کشاورزان نرسد و به معيشت آن‌ها آسيب وارد بشود.«
برنامه‌هاي کشاورزي در مقابل احيا
ايجاد همين دوگانه »کشاورزي« و »درياچه اروميه« باعث شده است که در سال‌هاي گذشته در مسير پروژه احياي درياچه اروميه مشکلات مختلفي به وجود بيايد.براي مثال به خاطر کاهش بارش‌هاي باران، وزارت نيرو حق‌آبه مشخص شده درياچه اروميه از سدها را نپرداخته است و در نتيجه تراز درياچه نسبت به سال گذشته در همين زمان حدود 15 سانتي‌متر کاهش پيدا کرده است و به نظر مي‌رسد اين ميزان آب به سمت زمين‌هاي کشاورزي جريان پيدا کرده است.اين اتفاق هم در حالي رخ داده که تا پايان ارديبهشت ماه کاهش قابل توجهي در ذخيره آب سدهاي اصلي اين حوضه نسبت به سال قبل ديده نمي‌شود.  مسعود تجريشي، مدير دفتر برنامه‌ريزي و تلفيق ستاد احياي درياچه اروميه در اين رابطه گفته بود: »اينجا مشکل قانوني نيست و بحث اجراست، هرجايي که محيط ‌زيست در تضاد با انسان قرار مي‌گيرد، انسان حق محيط‌ زيست را نمي‌دهد. قانون خيلي مشخص و توافقمان با وزارت نيرو هم معلوم است، اما متاسفانه آن‌هابه تعهداتش عمل نکرده‌اند و يک باره مسير آب را به درياچه بسته و حتما اين آب را به بخش کشاورزي داده‌اند«
حتي در ماه‌هاي گذشته برخي از مسولان براي سدسازي در اطراف درياچه اروميه بيشتر شود براي مثال در مهر ماه سال 1399 حجت الاسلام سيد سلمان ذاکر نماينده مردم اروميه در مجلس شوراي اسلامي اعلام کرده بود که با دستور وزير نيرو "ساخت 2 سد نيمه کاره نازلو و باراندوز تکميل مي‌شوند" و اين کار براي" توسعه کشاورزي منطقه حائز اهميت است."اين در حالي است که در سال 1393، چند ماه پس از تشکيل ستاد احياي درياچه اروميه، مصوبه‌اي به تصويب رسيد که بر اساس آن »کليه طرح‌هاي سدسازي در دست مطالعه و اجرايي در حوضه آبريز درياچه اروميه« متوقف شدند. اين يعني  امکان ساخت چهار سد بزرگ سيمينه‌رود، ليلان باراندوز و نازلو مجموعاً با ظرفيت تنظيم 810 ميليون مترمکعب و 29 سد استاني مجموعاً با ظرفيت تنظيم 460 ميليون مترمکعب وجود ندارد.
تراز درياچه بيشتر و درآمد کشاورزان هر دو زياد شدند
در واقع گروه زيادي از مسئولان و کارشناسان احياي درياچه را مقابل کشاورزي مي‌دانند و به همين دليل هم چندي پيش استاندار آذربايجان_غربي اعلام کرده بود که "برخي مصوبات در زمان بحران جدي درياچه اروميه اجرايي شده براي توسعه کشاورزي  بايد در اين مصوبات بازنگري شود."اما حالا مطالعه مشترک منتشر شده توسط دانشگاه يوتا و تربيت مدرس عکس اين موضوع را به اثبات رسانده است.
 سيما در اين رابطه مي‌گويد: »مطالعات ما نشان مي‌دهد که  از سال 2012 تا 2015 ميلادي، هم زمان با شروع کار ستاد احياي درياچه اروميه عملکرد محصولات عمده زراعي و درآمد ناخالص کشاورزي در اين منطقه افزايش پيدا کرده است و اين اتفاق بدون افزايش قابل توجه تخصيص آب از سدها رخ داده است.«
آن طور که مسئولان ستاد احياي درياچه در سال‌هاي گذشته اعلام کردند، از زمان شروع پروژه احيا تاکنون مصرف آب در حوضه آبريز درياچه اروميه حدود 40 درصد کاهش پيدا کرده است، اما در کنار اين اتفاق ميزان توليدات در آن منطقه کاهش پيدا نکرده است و همانطور که مطالعه سيما و همکارانش نشان مي‌دهد درآمد ناخالص کشاورزان در سال 2015 به بيشترين ميزان 1995 ميلادي تاکنون رسيده و اقدامات انجام شده براي احياي درياچه مانع توسعه کشاورزي نشده است.
سيما مي‌گويد: »با همين تخصيص آب به کشاورزي توانستيم توليد محصولات را افزايش بدهيم و در نتيجه درآمد مردم هم افزايش پيدا کند. اين يکي از دستآوردهاي خوب اقدامات انجام شده است و يعني مي‌توانيم تا جايي هم معيشت مردم را با يک روش‌هايي بهبود بدهيم و هم وضعيت درياچه بهتر بشود.«البته که اين موضوع به معناي فراموشي بخش کشاورزي به عنوان يک مصرف کننده اصلي آب در ايران نيست.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از خبر آنلاين، استاد دانشگاه تربيت مدرس توضيح مي‌دهد: »بعد از انجام اقدامات مديريت کشاورزي، قاعدتا براي افزايش تراز آب درياچه به ترازهاي بالاتر ممکن است نيازمند محدود کردن توسعه کشاورزي باشيم. اما اين لزوماً به معناي کاهش درآمد کشاورزان نيست. بررسي‌هاي اقتصادي نشان مي‌دهد که کمتر از 50 درصد منابع درآمد خانوارهاي روستايي در حوضه آبريز اروميه وابسته به کشاورزي و باغداري است و سهم کشاورزي در توليد ناخالص داخلي در منطقه، کمتر از 20 درصد است. پس ظرفيت مناسبي براي توسعه معيشت  پايدار جايگزين کشاورزي وجود دارد. ما در پژوهشمان نشان داديم که خدمات اکوسيستمي متنوع درياچه اروميه اين ظرفيت را دارد که بخشي از درآمد مردم را به صورت پايدار تأمين کند، همانطور که درياچه بزرگ نمک يوتا يک و نيم ميليارد دلار در سال براي اين ايالت درآمدزايي دارد.«

منبع :