زلزله پس از زلزله در خوي

 گروه گزارش: بازهم زلزله و پس لرزه هاي متوالي آن، تن مردم خوي را لرزاند؛ اين بار با شدت بيشتر و خسارت ها و مصدومان به مراتب بالاتر! زمين‌لرزه‌ 5.9 ريشتري در حالي اتفاق افتاد که 28 دي ماه نيز زلزله ديگري به بزرگاي 5.4 ريشتر حوالي خوي را به لرزه درآورده بود و طي آن دستکم 120 نفر مصدوم شدند و به يک روستا خسارت‌هاي جدي وارد شده بود.
 اين شهر از آغاز بهمن ماه تاکنون شاهد چندين پس‌لرزه بوده که شدت آن‌ها همگي بين 2 تا 3 ريشتر برآورد شده است. مطابق بررسي هاي اوليه که گزارش آن در رسانه ها منعکس شده، ميزان خسارت ها، مصدومان و به‌ويژه قدرت زلزله 5.9 ريشتري شامگاه شنبه 8 بهمن بيش از »زمين لرزه 28 دي و 13 مهر امسال و حتي اسفندماه سال 1398 اين منطقه بوده است.«  زمين لرزه اي که ساعت 21 و 44 دقيقه شامگاه شنبه8 بهمن ماه به وقوع پيوست، در شهر‌هاي اروميه، سلماس و بخش‌هايي از استان آذربايجان‌شرقي و حتي در کشورهاي تركيه و ارمنستان هم احساس شد و بر اثر شدت تخريب منازل، مردم اين شهرستان  علي‌رغم برودت شديد هوا و بارش برف، به منازل آشنايان و اقوام خويش در ديگر شهرها پناه بردند.
تا جايي که به‌گفته استاندار آذربايجان‌غربي، در ارزيابي‌هاي اوليه، خانه‌ها در 70 روستا  بين 20 تا 80 درصد آسيب ديده‌اند. وزير کشور هم در سفر به شهرستان خوي و بازديد از مناطق زلزله زده، خسارت هاي گسترده و تخريب بالاي منازل مسکوني را برمبناي گزارش‌هاي اوليه تأييد و در جلسه مديريت بحران اعلام کرده است: »مقاوم سازي 16 هزار و 500 واحد مسکوني آسيب ديده از زلزله در دستور کار قرار دارد.« احمد وحيدي به اين مسئله هم اشاره کرده که »به واحدهاي مسکوني نوسازي که مقاوم‌سازي شده بودند، آسيبي نرسيده است؛ البته برخي از واحدهاي نوساز غير استاندارد نيز آسيب جدي ديده‌اند و بايد با ناظرين آنان برخورد جدي به عمل آيد.«
شاخص مقاوم سازي مساکن روستايي در اين شهرستان از شاخص کشوري و استاني پايين تر است. با توجه به لرزه‌خيزي بالاي کشور و به علت وجود گسل‌هاي متعدد در آذربايجان غربي، اين منطقه يکي از نواحي مستعد زمين لرزه محسوب مي شود و بايد نسبت به ارتقاء کيفي ساخت و ساز و  به ويژه کيفيت واحدهاي مسکوني شهري و روستايي اقدام کرد. سابقه زلزله‌هايي که در مهر ماه و دي ماه سال جاري در اين مناطق به وقوع پيوسته، مردم منطقه شوک‌هاي مکرري را تجربه کرده‌اند و در همين زمينه مرتضي مرادي‌پور- معاون عمليات سازمان امداد و نجات جمعيت هلال‌احمر عنوان کرده: اصلي‌ترين مشکل وجود خانه‌هايي است که ايمن نبودند و در ساخت آن‌ها اصول ساختمان‌سازي رعايت نشده بود. ساختمان‌ها و سازه‌هايي که حداقل اصول ساخت و ساز در آن‌ها رعايت شده، دچار آسيب نشده‌اند.
 حتي در مناطق روستايي خانه‌هايي که مستحکم و اصولي ساخته شده بودند و حداقل‌هاي ايمني را رعايت کرده بودند هم چندان مشکلي ندارند و مشکل اصلي ما خانه‌هايي است که غير اصولي ساخته شده و بعضامخاطراتي را براي مردم به وجود آورده است. برخي خانه‌ها که در زلزله‌هاي قبلي آسيب ديده و ترک خورده بودند اکنون در شرايط مساعدي قرار ندارند و نگراني‌هاي بيشتري ايجاد کرده و مردم ديگر نمي‌توانند در اين منازل سکونت داشته باشند.
 وقتي زلزله مي آيد و ساختمان ها خراب مي_شوند
تخريب ساختمان‌ها در اثر زمين‌لرزه، موضوع جديدي نيست اما به دنبال وقوع هر زلزله توجه‌ها را به خود جلب مي‌کند و در صدر مباحث روز قرار مي‌گيرد. کارشناسان مي‌گويند،  اگر مقررات و ضوابط در ساخت‌وساز رعايت شده باشد، در يک زلزله متعارف، حداکثر آسيب مي‌تواند تخريب نما، شکستن شيشه‌ها و مواردي از اين دست باشد و نمي‌توان انتظار صدمه اساسي را داشت.
بنابراين هنگامي که يک ساختمان در اثر زلزله آسيب جدي مي‌بيند، اين گزاره مطرح است که »ساختمان اصولي و مطابق آيين نامه هاي رسمي کشور طراحي نشده و زير نظر مهندس ناظر صلاحيت دار و با استفاده از مصالح با کيفيت و اجراي مناسب ساخته نشده است.«
اتفاقي که در کشور ما به فراواني رخ مي دهد و به همين علت، نام زلزله تصويري از ساختمان‌هاي تخريب شده و انسان‌هاي آواره يا زير آوار مانده را در ذهن تداعي مي‌کند، اگرچه اين‌روز‌ها نيازي به تصوير ذهني نداريم، زلزله خوي باري ديگر چهره دردناک اين فاجعه طبيعي را برايمان يادآورشد. اين روز‌ها ديدن ساختمان‌سازي‌هاي وسيع بدون درنظر گرفتن تخصص مهندسي، کد‌هاي ساختمان‌سازي يا طراحي مقاوم در برابر زلزله به پديده‌اي عادي تبديل شده است. اگرچه مقاوم‌سازي در برابر زلزله از ساختماني به ساختمان ديگر متفاوت است، اما اصول کلي احداث ساختمان ايمن اين موارد را شامل مي شود؛ نخست بناي ساختمان روي بستري سنگي باشد و نه رسوبي.
دوم، ساختمان‌ها به يکديگر پيوسته باشند تا به راحتي واژگون نشوند و متناسب با موقعيت جغرافيايي، از فولاد يا ماده مقاوم مشابه ديگري براي مقاوم‌سازي ساختمان‌هاي بتني استفاده شود.
 سوم، »نزديکي« به خط گسل نيز مي‌تواند شهر‌ها را در معرض خطر ويراني ناشي از زلزله قرار دهد.  پديده‌هاي جغرافيايي زيادي وجود دارند، که علاوه بر »بنا شدن ساختمان روي گسل زلزله« مي‌توانند شدت خسارات ناشي از زمين‌لرزه را تشديد کنند.
جلوگيري از وقوع زلزله امکان‌پذير نيست، دستکم علم بشر تا به امروز به حدي نرسيده که چنين امکاني قابل تصور باشد، اما سال‌ها ست که کشور‌هايي مانند ژاپن که در معرض وقوع مداوم زمين‌لرزه قرار دارند، معماري و شهرسازي خود را روي خط ساخت بنا‌هاي مقاوم در برابر لرزه‌هاي زمين قرار داده‌اند و همين موضوع آمار خسارت‌هاي ناشي از زلزله را در اين کشور‌ها کاهش داده است.  
دستکم در ديگر کشور‌هاي جهان از دانشمندان، مهندسان و معماران خواسته مي‌شود تا با تلاش فراوان و دانش و تخصصي که در اختيار دارند از فناوري‌هاي هوشمندانه در زمينه ساخت و ساز‌هاي شهري استفاده کنند تا از مقاومت ساختمان‌هاي مسکوني و برج‌هاي بلند در برابر زلزله‌هاي شديد يا خفيف اطمينان حاصل کنند و ساکنان اين ساختمان‌ها از هر نوع آسيب ناشي از زلزله يا حتي ديگر بلاياي طبيعي، در امان بمانند.
 اما زمين‌لرزه‌ 8 بهمن ماه خوي و خسارات گسترده‌ به منازل مسکوني اين شهر، باري ديگر نشان داد، اقدامي براي تاب آوري ساختمان‌ها در برابر رخداد زلزله صورت نگرفته است. رخدادي که دستکم 1167 مصدوم و سه قرباني بر جا گذاشته است. همچنين به‌گفته مقامات اورژانس کشور، شدت بالاي زلزله باعث ترک‌خوردگي بيمارستان خوي شده است.
 در عين حال طبق ارزيابي کارشناسان بنياد مسکن تاکنون از مجموع 12 هزار و 425 واحد مسکوني ارزيابي شده در خوي 9 هزار و 250 واحد مسکوني بين 20 تا 80 درصد ديده اند که از اين تعداد يک هزار و 750 واحد مسکوني با خسارت بالاي 50 درصد، به عنوان واحد تخريبي نيازمند احداث مجدد هستند.
بر اساس پروتکل ها آواربرداري 74 واحد مسکوني تخريبي در مناطق زلزله زده خوي  نيز آغاز شده است.
چادر جوابگو نيست بايد کانکس جايگزين شود
» تاکنون 30 هزار دستگاه چادر امدادي در مناطق زلزله زده شهرستان خوي توزيع شده است.« اين خبر را محمدصادق معتمديان- استاندار آذربايجان غربي اعلام و تأکيد کرده: »برنامه ما افزايش سرعت توزيع چادر و اقلام گرمايشي است.« حال آنکه به گفته ايرج سليمان‌زاده- نماينده آذربايجان غربي در شوراي عالي استان‌ها، سرماي آذربايجان‌غربي به گونه‌اي است که با توجه به کوهستاني بودن منطقه چادر جوابگوي اين سرما براي مردم زلزله زده نيست.
نماينده آذربايجان غربي در شوراي عالي استان ها در گفت و گو با خبرگزاري ايلنا تسريع آواربرداري در مناطق زلزله زده خوي را ضروري خوانده و تصريح کرده است: »ديگر استان ها بايد در بحث تجهيزات و ماشين آلات کمک کنند که هرچه سريع تر بتوانيم اين مناطق را آواربرداري کنيم.«
کاربران شبکه هاي اجتماعي نيز به اين مسئله واکنش نشان داده و نوشتند: » مردم، به ويژه ساکنان روستاي محروم گريس که در دامنه کوه واقع شده، نمي تونن شب رو داخل چادر بمونن، هوا خيلي سرده.« »اين وقت سال واقعا سرده و استفاده از چادر تو اين سرما اقدام درستي نيست و بايد به مردم کانکس بدن.« »اي کاش به جاي توزيع چادر، کانکس بذارن، چادر تو اين سرما کمکي نمي کنه.« » اين همه ورزشگاه و هتل و مدرسه داريم بايد منتقل بشن اونجا تا فصل سرما تموم بشه. آخه تو اين برف و سرما چادر جوابگو نيست.«
 در همين راستا، نمايندگان مردم خوي و چايپاره در مجلس شوراي اسلامي به »رسانه ها« گفته اند که  در سرماي زير صفر درجه و مناطق کوهستاني، زندگي در چادر امکان‌پذير نيست و بايد به شکل گسترده براي مردم زلزله‌زده روستاها کانکس و وسايل گرمايشي تهيه کرد.
 موضوعي که مرتضي مرادي‌پور- معاون عمليات سازمان امداد و نجات جمعيت هلال‌احمر نيز با اذعان برآن اعلام کرده است: «در اين وضعيت جوي چادر جوابگو نيست و هموطناني که در اين شرايط هستند بهتر است از همديگر حمايت کرده و در خانه‌هايي که ايمن هستند با هم ساکن شوند تا مخاطره سرما و نگراني از ساختمان ناامن وجود نداشته باشد.«
 از اين رو، 60اردوگاه اضطراري در اين شهر براي اسکان موقت مردم برپا شده است و وزير کشور با تأکيد بر اين که تمامي زلزله زدگان بايد در مکان‌هاي گرم اسکان يابند، گفته است: اردوگاه‌هاي موقت براي اسکان حادثه ديدگان زلزله بايد تجهيز شده و امکانات رفاهي لازم در اين اماکن به سرعت فراهم شود. باتوجه به زمين لرزه هاي متعددي که تاکنون در آذربايجان غربي رخ داده، مي توان پيش بيني کرد که احتمال وقوع زلزله در کوتاه مدت نيز محتمل است و  بازهم بايد از توزيع امکانات و استقرار در کمپ هاي اضطراري نوشت و يا ساختمان هاي غيرمقاومي که فرو ريخته اند!
کوهستاني بودن، قرار گرفتن در کمربند زلزله آلپ – هيماليا، استقرار تعداد زيادي از نواحي روستايي و شهري در امتداد کوهپايه‌ها، دشت ها و جلگه ها بستر مناسبي را براي بروز مخاطرات طبيعي در اين استان فراهم کرده و به دليل وجود گسل هاي متعدد در سطح استان، اين منطقه يکي از نواحي مستعد زمين لرزه محسوب مي شود.
 ريشه زلزله هاي مکرر در خوي
علت بروز زمين‌لرزه‌هاي پرشمار در شهرستان خوي، از پرسش هاي مهمي است که اذهان عمومي را به خود مشغول داشته و در اين رابطه، مهدي‌زارع- زلزله‌شناس و رييس شاخه زمين‌شناسي فرهنگستان علوم، نخستين صاحب نظري است که اين سؤال را مطرح کرده: »آيا خشک شدن درياچه اروميه در تحريک رخداد زمين‌لرزه‌هاي آذربايجان‌غربي مؤثر بوده است؟« زارع سال گذشته پس از وقوع زلزله5 ريشتري شهرستان نقده، اين تحليل را ارائه کرد که »خشک شدن درياچه اروميه طي 25 سال گذشته آثاري را از لحاظ جابه‌جايي و تحريک گسل هاي حساس در منطقه شکل داده و برخي نظريات در زمين‌شناسي نشان مي دهد که احتمال اين اثرات بعيد نيست.« او درباره تأثير عمليات حفر تونل انتقال آب زاب به درياچه اروميه در وقوع اين زلزله تشريح کرده: »ادله فيزيکي در خصوص ارتباط بين عمليات اجرايي حفر تونل و زلزله ديروز وجود ندارد. چرا که هنوزعمليات اجرايي آن ادامه دارد و به پايان نرسيده است. از سوي ديگر انتقال آب هم در اين تونل انجام نگرفته، حتي اگر انتقال آب نيز در اين زمينه انجام مي گرفت باز هم به نظر نمي رسد که زلزله نقده ارتباطي با اين مسئله داشته باشد. اما بايد توجه داشت که 20 ميليارد متر مکعب آب درياچه اروميه طي 25 سال گذشته از دست رفته و در طي چهار يا پنج سال گذشته نيز سعي شده تا  3 ميليارد آب دوباره به اين درياچه بازگردانده شود، اين تغييرات محيطي به‌لحاظ فيزيکي ممکن است، منجر به تغييرات استرس در آن ناحيه و اثر سوء گسل ها شود.
 با توجه به موقعيت و کانون زلزله نقده و پس لرزه‌هاي آن، اين مورد قابل بررسي است و نمي‌توان بدون بررسي تغييرات استرس و ميزان آن بر روي لرزه خيزي گسل ها در خصوص آن بحث کرد. اما بر اساس برآوردهاي قبلي که از اين محدوده داريم، مي توان گفت در محيط درياچه، حجم عظيمي آب از بين رفته و دوباره تلاش مي شود تا حجمي از آب به محيط باز ‌گردد. همچنين تغييراتي توسط عامل انساني در محيط انجام شده و در مجموع نتايج اين اقدامات، در اين زلزله ها تأثير گذار است.« بنابراين خشکسالي درياچه اروميه بر لرزه خيزي گسل هاي اطراف نيز مؤثر بوده است. رييس شاخه زمين‌شناسي فرهنگستان علوم با اشاره به تحقيقات علمي خود در سال93 تأکيد کرده: خشک شدن درياچه اروميه روي تحريک گسل ها مي تواند اثرگذار باشد و از لحاظ فيزيکي هم  از دست رفتن  اين حجم از آب در يک درياچه در تحريک گسل‌ها مؤثر است.رييس شاخه زمين‌شناسي فرهنگستان علوم، پس از وقوع زمين‌لرزه‌اي با بزرگاي 5/6 در28 دي‌ماه  باري ديگر بر اين نقطه نظر تأکيد کرد که »شهر خوي در 35 کيلومتري شمال درياچه اروميه قرار دارد. پهنه پيرامون درياچه اروميه در معرض تغييرات شديد سطح زمين در اثر خشک شدن درياچه قرار دارد. به نظر مي‌رسد که تحريک گسل‌هاي پيرامون درياچه اروميه به دليل تغييرات شديد محيطي‌، از نکات مهم و قابل توجه به‌ويژه در مورد زلزله‌هاي اخير خوي‌و همچنين احتمال تحريک گسل‌ها براي رخداد زمين‌لرزه‌هاي بزرگ‌تر بعدي باشد.«زلزله 5/9 ريشتري 8 بهمن ماه نيز اين گمان را تقويت کرده و محققان حوزه لرزه شناسي احتمال مي‌دهند، جنبايي بخش‌هايي از گسل »گيلاتو-سيه چشمه-خوي« موجب اين زمين لرزه‌ها شده است.
  به گفته مهدي زارع، منطقه پيرامون درياچه اروميه لرزه‌خيزي بالايي دارد. در اين ناحيه گسل‌هاي سرو و اروميه (شمالي-جنوبي) با گسل‌هاي شمال‌ غربي-جنوب شرقي مانند گسل شمال تبريز، گسل خوي و گسل سيه چشمه-خوي تلاقي دارند. درياچه اروميه يکي از بزرگ‌ترين درياچه‌هاي نمک جهان به سرعت در حال از دست دادن آب و خشک شدن است. اين خطر محيط زيستي نگراني‌هايي را در مورد عواقب و تأثير آن بر جوامع اطراف ايجاد کرده است.
 برآمدگي‌هاي تراورتني در امتداد گسل‌هاي امتداد لغز با راستاي شمال‌ شرقي–جنوب‌ غربي مشاهده مي‌شوند که موازي با گسل‌هاي نرمال کف درياچه اروميه، شکل‌دهنده فروکشش (گودي محل درياچه)، در سامانه برشي »راستالغز راستگرد« ناحيه شمال غرب ايران هستند. گنبدهاي آتشفشاني پليوسن-کواترنر در اين منطقه بين لايه‌ها و برآمدگي‌هاي تراورتن رنگي قابل مشاهده‌اند. حوزه درياچه اروميه در يک منطقه »زمين‌ساختي« فعال در امتداد گسل‌هاي اصلي امتدادلغز شکل گرفته است.

منبع :