تومانيان از تاجران بزرگ تبريزي

گروه تاريخي: ارامنه پرکار و تلاشگر در ازمنه قديم در تبريز، اروميه ،مراغه، سلماس ، قره داغ و سواحل ارس داراي کسب و کارهاي متنوع بودند.بزرگان و هنرمندان آنها در منطقه موسوم به ارمنستان در ليل آباد ، بارناواي و داش ساختمان تبريز در امور فرهنگي و هنري نيز فعال بودند.

محمد فرج پور باسمنجي

بخش اول

گروه  تاريخي: ارامنه پرکار و تلاشگر در ازمنه قديم در تبريز، اروميه ،مراغه، سلماس ، قره داغ و سواحل ارس داراي کسب و کارهاي متنوع بودند.بزرگان و هنرمندان آنها در منطقه موسوم به ارمنستان در ليل آباد ، بارناواي و داش ساختمان تبريز در امور فرهنگي و هنري نيز فعال بودند.
سينماي سولي را بعنوان اولين سينماي ايران در تبريز راه انداختند و اولين بانک خصوصي ايران نيز بنام بوداغيان در سراي گرجيلر بازار تبريز را تأسيس کردند و در رونق فرهنگ ، هنر و تجارت دوشادوش مردان کارآفرين تبريز تاثير گذار بودند.يکي از اين ارامنه سخت کوش شادروان همليک سرکيسه که بعدها به تومانيان شهرت يافت که فرزندان و نوادگان او باهمت و تلاش وافرو ياد گيري علوم و زبان‌هاي خارجي و آشنايي با تجارت روز درتاريخ اقتصاد ايران به يکي از خاندان‌هاي نام آور تجاري تاريخ کشورمان تبديل شدند.
مليک سرکيس 250 سال پيش يعني در سال 1155 ه.ش در منطقه قره داغ شهر اهر در روستاي ارمني نشين وايقان در اراضي آينالو در قلب جنگل هاي زيباي ارسباران کنوني که در يکسان سازي فرهنگي پهلوي با نام قره داغ خداحافظي کرد کارگاه نعلبندي اسبان را عهده دار بود. در روزگاري که اهر و اردبيل در سواحل ارس و غرب درياي خزر تامين کننده بخشي از محصولات کشاورزي ، لبني و دامپروري بازار بزرگ تبريز بودند.
فرماندار محلي   تالش در محدوده خلخال کنوني از حاکم اهر حکم مي گرفت  و فرمانداران محلي مغان و آستارا و غرب درياي خزر از حاکم اردبيل حکم مي گرفتند و سيطره تجاري و سياسي تبريز بعنوان مرکز باشکوه ايالت آذربايجان تا قزوين ، ماکو ،سواحل ارس و خزر امتداد داشت.سرکيس در نعل زني و ساخت بخشي از يراق آلات چهار پايان با تبحر خاص زبانزد عام و خاص شده بود و نياز کاروان‌هاي تجاري که محموله هاي آنها با اسبان و اشتران از جاده ابريشم وارد بازار تبريز مي شد سرکيس را وسوسه گشودن بساط کارگاه خود در کاروانسراي (داش آتان) اطراف مسجد کبود کرد و کارگاه خود را از قره داغ به مرکز آذربايجان کشاند و کار و بارش گرفت.
در ليل آباد سکني گزيد.تومان پسر بزرگ سرکيس در معيت پدر آزموده شده بودبه روسيه مي رفت و يراق آلات و فلزات را به بازار تبريز مي آوردو مدتي نگذشت که کارگاه سراي داش آتان به سراي کشميشلر در ميدان صاحب الامر نيز کشيده شد .
هاريتون نوه سرکيس و پسر بزرگ تومان با فراست به رونق کسب و کار اجدادش مي انديشيد و با آموختن زبان هاي روسي و ترکي عثماني به خريد خشکبار ،ميوه و صدور به روسيه و عثماني و آوردن فلزات که در صنعت نجاري و آهنگري کاربرد تازه داشتند مبادرت مي کرد.به تاجر نام آور خريدار  خشکبار ، حبوبات و گندم وعرضه ذغال و يراق آلات و فلزات در آذربايجان مشهور گشته بود.برادران ديگر تومان و دامادان خاندان سرکيس پس از 100 سال از راه کسب و کار به بازرگانان پولدار تبديل شده بودند.دفاتر تجاري آنها يکي پس از ديگري در اروميه، مراغه، توفارقان، سلماس، خوي،همدان ، زنجان ، رشت و بندر انزلي به راه مي افتادند.عمده حبوبات و خشکبار از اين مناطق  خريداري وبا صادرات به قفقاز ، عثماني، روسيه ،و آوردن اجناس مورد نياز داخلي از طريق در آمد هاي خارجي به ثروت اين خاندان  که با گذشت دو نسل به ده‌ها فرزند ذکور و دامادان سرکيس افزوده  شده بود صورت مي گرفت.   دفاتر تومانيان در اواسط قاجاريه علاوه بر شهرهاي آذربايجان به تهران ، گيلان ، مازندران و خراسان کشيده شده بود.
4 پسر هاريتون اينبار دفاتر تجاري خود را به شمال درياي خزر و بنادر آستارا و باکو کشانده بودند.در کنار 4 پسر 4 داماد  هاريتون پس از ياد گيري زبان‌هاي روسي ،قفقازي و انگليسي به بين المللي کردن تجارت تومانيان پيوستند.داماد بزرگ مسئوليت تجارتخانه مسکو را بعهده گرفت. مدير دفتر تجاري شمال خزر در بندر آستارا خان  به داماد دوم سپرده شد.داماد ديگر دفتر بندر باکو را عهدار شد.داماد انگليسي آموخته به عثماني و اروپا رفت.
تجارتخانه هاي موسوم به تومانيان يکي پس از ديگري به شهرهاي مهم روسيه ، قفقاز ، عثماني و فرنگ کشيده مي شود و از مباشران معتمد در دفاتر داخلي شهرهاي ايران بهره گرفته ميشد. تجارت  و داد ستد به فلزات گرانبها، اوراق بهادار، طلا ، نقره و نفت کشيده شد.سرکيس تومانيان پسر ارشد،مدير هماهنگي تجار نسبي و سببي و مباشران و کارگزاران شده بود.دفتر مرکزي از بازار تبريز به بازارهاي تهران ، مسکو ، باکو ، استانبول ، وين ، لندن و پاريس
کشانده شد .سود سرشار تجارت و واردات و صادرات تجارت خانه هاي  تومانيان را از رونق خاصي برخوردار کرده بود.سرکيس تومانيان سردسته تجار تومانيان اينبار به اروپا رفت و دفاتر تجاري خود را در بندر اودسا و ورشو لهستان راه انداخت.در تاريخ بزرگان ارامنه راه اندازي دفاتر اروپايي 142 سال پيش يعني 1880 م قيد شده است‌.8 سال بعد يعني در سال 1888م تجارتخانه سوئد افتتاح شد.سرکيس تومانيان تبريزي اينبار سوداي تجارت جهاني در سر داشت.داد و ستد چوب و ذغال با استخراج و فروش نفت در انگليس فروکش مي کرد و سرکيس به تجارت جديد ملل مي انديشيد.
اينبار سرکيس با يک هيأت تجاري با هماهنگي وزارت وقت ايران در سوئد دست به تجارت بزرگي زد.و 133 سال پيش با انعقاد قرداد با يکي از مهمترين کارخانجات کشتي سازي جهان چند فروند کشتي تجاري و نفت کش خريداري شد و يکسال بعد فرزندان نازنين ارمني تبريزي تباراولين خطوط کشتيراني بخش خصوصي ايران را با برند تاوريژ راه انداختند.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از نصر، از سوي ديگر دفاتر تجاري تومانيان در روسيه با اجاره چند فروند کشتي ديگر و با بدست آوردن امتياز استخراج و فروش نفت خام بندر باکو که آن‌موقع درقلمرو امپراطوري روسيه قرار داشت مقرر کرده بود نفت استخراج شده از طريق درياي خزر به مشتريان خارجي فروخته شود و کشتي هاي نفت کش تومانيان در بندر باکو و شمال خزر مستقر شدند.ساختمانهاي نفتي تومانيان هنوز هم در باکو سر بر فلک کشيده پديدار اند.
 که امور بين‌الملل  وزارت نفت بايد اين بناي تاريخي را بعنوان سمبل کار آفريني  فرزندان ديروز تبريز در صنعت نفت ارج نهند و بعنوان سمبل تلاش و کار آفريني مردان اوليه صنعت نفت ملل در کتاب‌هاي درسي بگنجانند و يکي از چاه‌ها و يا پالايشگاه‌هاي نفتي کشور را به نام تومانيان نامگذاري کنند...
 آري با ورود تومانيان به استخراج وخريد و فروش نفت که آن روزگار هنوز سالها به اکتشاف و استخراج اولين چاههاي نفتي ايران در مسجد سليمان از سوي انگليسي ها مانده بود و نفت کالاي جديد لوکس محسوب مي شد اعتبار خاصي به تجارت منطقه اي تومانيان افزوده مي شد‌.جالب اينجاست  ثروت خاندان تومانيان بقدري رسيده بود که تزار از تجارتخانه مسکو قرض مي گرفت و قاجار نيز دست طلب به تجارتخانه تومانيان در تهران مي برد.  ادامه دارد

منبع :