لزوم گذر از کشاورزي سنتي به مدرن در حوضه آبريز درياچه اروميه

گروه گزارش: تمايل به افزايش توليد با توجه به تقاضا و محدود بودن منابع آب و خاک در بسياري از نقاط کشورمان، ضرورت گذر از کشاورزي سنتي به مدرن را بيشتر کرده اما اهميت اين مساله در حوضه درياچه اروميه دوچندان است. کشاورزي يکي از حياتي‌ترين مقوله‌هاي مهم در زندگي گذشته، حال و حتي آينده بشر است، که به سبب تأمين امنيت غذايي انسان‌ها از اين اهميت برخوردار است و در طول تاريخي هر جا کشاورزي رونق گرفته با خود عمران و آباداني به همراه داشته است.

عبدالله رحماني

گروه گزارش:  تمايل به افزايش توليد با توجه به تقاضا و محدود بودن منابع آب و خاک در بسياري از نقاط کشورمان، ضرورت گذر از کشاورزي سنتي به مدرن را بيشتر کرده اما اهميت اين مساله در حوضه درياچه اروميه دوچندان است. کشاورزي يکي از حياتي‌ترين مقوله‌هاي مهم در زندگي گذشته، حال و حتي آينده بشر است، که به سبب تأمين امنيت غذايي انسان‌ها از اين اهميت برخوردار است و در طول تاريخي هر جا کشاورزي رونق گرفته با خود عمران و آباداني به همراه داشته است.
در تاريخ باستان وجود تمدن‌هاي بزرگ در حاشيه رودخانه‌هاي پر آبي مانند رود نيل و تمدن بين النهرين گواهي بزرگ بر اين ادعاست که کشاورزي از آن دوران تاکنون در حيات و بقاي انسان‌ها نقش مهمي داشته است. در دنياي امروز نيز بخش عمده‌اي از اقتصاد بسياري از کشورها در بخش کشاورزي فعال است و قدرت‌هاي غربي در کنار پيشرفت صنعت به مقوله کشاورزي نيز اهميت مي‌دهند و در بسياري از کشورهاي جهان اين 2 مقوله با هم پيوندي ناگسستني دارند.
در کشور ما نيز کشاورزي از گذشته مورد توجه بوده و در دهه 20 شمسي با ارتقاي اداره کل کشاورزي به وزارت کشاورزي اين مساله بيشتر اهميت پيدا کرد و در دهه 40 نيز بزرگترين طرح اقتصادي کشور به نام طرح اصلاحات ارضي گام مهمي در زمينه شکوفايي و رونق اقتصادي به شمار مي‌آمد.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي نيز بر اهميت کشاورزي در کشورمان افزوده شده و در پي فرمان تاريخي بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران جهاد سازندگي در سال 1358 با محوريت محروميت زدايي و آباداني در کشور تشکيل شد و در سال 1379 تأسيس وزارت جهاد کشاورزي به تصويب نمايندگان مجلس شوراي اسلامي رسيد.
در طول 23 سال گذشته اين وزارتخانه تحولات بسياري در زمينه افزايش ضريب مکانيزاسيون، افزايش بهره‌وري بخش کشاورزي، توسعه کشت‌هاي گلخانه‌اي و ترويج و فرهنگ‌سازي براي کشت محصولات مهم از جمله گندم، کلزا و در کنار آن توسعه صنايع تبديلي پايين دست بخش کشاورزي انجام داده است.اما در کنار توسعه بخش کشاورزي طي چند دهه اخير مساله آب نيز اهمت ويژه اي پيدا کرده است و کشاورزي بدون آب يا همان ديم ديگر باب طبع کشاورزان نيست و به بياني ديگر ديمزارها براي کشاورزان چندان سودآوري ندارند.
اما در دنياي کنوني کشاورزي نيز پا به پاي ساير رشته‌هاي علمي پيشرفت کرده است و به مدد پيشرفت تکنولوژي و با آزمايش و تغذيه مناسب خاک مي‌توان ديمزارها را نيز حاصلخيز کرد و در گلخانه‌ها به جاي استفاده از خاک از محلول استفاده کرد و در باغات سامانه‌هاي ضدتگرگ و ضد سرمازدگي نصب کرد.
در حالي که به اعتقاد بسياري از کشاورزان سنتي با راه‌اندازي سامانه‌هاي آبياري تحت فشار، کشاورزي را از سنتي به مدرن تبديل کردند، اما روش آبياري باراني که تنها 45 درصد از آب را در اختيار رشد گياه قرار مي‌دهد تنها از روش آبياري غرق‌آبي بهتر است و دنيا اکنون به سمت استفاده از شيوه‌هاي کاربردي تر مانند نوارتيپ و آبياري زيرسطحي به بهره‌گيري بيش از 95 درصد از آب روي آورده است.امروزه نانو کشاورزي به يکي از حوزه‌هاي گسترده تبديل شده و نانو مي‌تواند در بخش‌هاي اصلاح ژنتيک بذر، بحث آفت‌کش‌ها، کود و حتي بسته بندي محصولات کشاورزي نقش داشته باشد و در عصر جديد تکنولوژي در تمام مراحل کاشت، داشت و برداشت حرف‌هايي براي گفتن دارد و مي‌توان با استفاده از فناوري نانو حتي ميزان توليد را 15 تا 20 درصد افزايش داد.
هم اکنون با استفاده از نانوحس‌گرها مي‌تواند به راحتي کمبودهاي مواد در انواع خاک‌ها را تشخيص و با استفاده از اين فناوري براي توليد بيشتر و محصول با کيفيت‌تر تغذيه خاک را انجام داد.
اما در کنار اين مسائل، تغيير کشاورزي سنتي به مدرن در آذربايجان‌غربي به عنوان يکي از قطب‌هاي مهم توليد محصولاتي مانند سيب درختي، چغندرقند، گندم و کلزا با توجه به مساله خشک شدن درياچه اروميه از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.
طي چند دهه گذشته با توجه به مقوله کشاورزي سنتي در کشورمان که 80 تا 90 درصد منابع آبي زيرزميني و آب‌هاي جاري در بخش کشاورزي مصرف مي‌شود، انگشت اتهام و بخشي از دلايل خشک شدن درياچه اروميه و ساير تالاب‌ها و رودخانه‌هاي فصلي و دائمي، بعد از کاهش نزولات جوي به سمت بخش کشاورزي نشانه رفته است.
اکنون يک ميليون هکتار اراضي کشاورزي در آذربايجان‌غربي وجود دارد که سالانه 850 هزار هکتار آن به زير کشت مي‌رود.
با فعاليت 205 هزار خانوار بهره‌بردار در اين حوزه و توليد سالانه بيش از 6 ميليون تُن محصولات کشاورزي اعم از زراعي و باغي بر اهميت مساله توجه کشاورزي در اين استان افزوده است.
برعکس ديدگاه و تصور معمول که حوضه آبريز درياچه اروميه را حوضه‌اي تنشه و کم آب مي‌دانند، در اين حوضه با مساحت ?? هزار و 876 کيلومترمربع، حدود 60 رودخانه مهم وجود دارد که مهمترين رودخانه‌هاي آن زرينه‌رود، سيمينه‌رود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچاي، نازلو و زولا است که آب درياچه اروميه از آنها تغذيه مي‌شود.بدون شک در اين چند دهه اخير اگر باور استفاده از تکنولوژي‌هاي نوين در بين کشاورزان و فعالان اين بخش (کشاورزي) در حوضه درياچه اروميه نهادينه شده بود، اکنون اين نگين آبي غرب کشور وضعيتي بهتر از آنچه امروز دارد، خواهد داشت.
نکته مهم در بحث کشاورزي اين است که از ابتداي سال زراعي جاري دولت سيزدهم براي تغيير رويکرد کنوني کشاورزان به سمت کشاورزي مدرن »سند الگوي کشت« را به عنوان يک سند راهبردي بخش کشاورزي با حضور مسؤولان کشوري و در دومين جلسه شوراي عالي آب رونمايي کرد.
مساله مهم ديگري که مي‌تواند تا حدود زيادي در زمينه تغيير رفتار و باور کشاورزان از بکارگيري شيوه‌هاي سنتي به مدرن نقش مهمي داشته باشد، ترويج و نهادينه کردن روش‌هاي کشاورزي نوين در بين مردم و بويژه روستاييان و لمس آن است.
براي رسيدن به اين امر، جذب و بکارگيري دانش‌آموختگان رشته‌هاي کشاورزي به عنوان کارشناس ترويجي از اهميت ويژه اي برخوردار است و اين در حالي است که در چند سال اخير بسياري از مراکز ترويج جهاد کشاورزي با کمبود کارشناس مواجه هستند و بسياري از دانش‌آموختگان رشته‌هاي کشاورزي جذب ساير حوزه‌ها و بازارهاي غير کشاورزي مي‌شوند.
طبق اعلام مديران جهادکشاورزي مهاباد هم اکنون با کمبود نيروي انساني و کارشناسان ترويجي روبرو هستند، تنها در اين شهرستان بيش از يک هزار و 300 دانش‌آموخته رشته کشاورزي، جوياي کار و يا در ساير بخش‌ها فعاليت مي‌کنند و اگر اين موضوع را به ديگر شهرستان‌هاي سه استان کردستان، آذربايجان‌شرقي و آذربايجان‌غربي که در حوضه آبريز درياچه اروميه هستند، تعميم دهيم، مشخص خواهد بود که ما طي اين سال‌ها از چه سرمايه عظيمي (نيروي متخصص) براي احياي اين درياچه غافل مانديم.
هر چند کسي منکر موفقيت‌هاي تيم دولت‌هاي دوازدهم و سيزدهم براي احياي درياچه اروميه نيست و اما روند احياي اين درياچه با توجه به تأمين اعتبارات کلان دولت براي آن، در صورت استفاده از تمام ظرفيت‌ها و پتانسيل‌هاي موجود مي‌توانست موفق‌تر باشد.
کاش متوليان قبلي احياي درياچه اروميه طي چند سال گذشته که زمان طلايي براي احياي اين درياچه بيشتر بود، به جاي هزينه کردن در اجراي طرح‌هاي آزمون و خطا مانند (طرح نکاشت)، بخشي از اعتبارات کلان را صرف بکارگيري مروجان و دانش‌آموختگان کشاورزي براي تغيير رفتار کشاورزان منطقه مي‌کردند و در اين صورت هم درآمدهاي کشاورزان پايدار مي‌ماند و هم طرح‌هاي احيا نتيجه بخش‌تر مي‌شد.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايرنا، نکته آخر اينکه کشت محصولات کشاورزي با نياز آبي کم مانند زعفران و کلزا به جاي چغندرقند در حوضه درياچه اروميه، استفاده از ابزار و ادوات کشاورزي مدرن، رعايت زمان مناسب براي عمليات‌هاي کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزي، بهره‌ري بيشتري از منابع آب و خاک و ده‌ها موقوله ديگر کشاورزي مدرن، تنها با تجربه حاصل نمي‌شود بلکه نيازمند اين تغيير و تحويل حضور بيشتر و مستمر دانش‌آموختگان و علاقمندان بخش کشاورزي است.

منبع :