اسرار خانه مشروطه اردبيل

گروه اجتماعي: چراغ عمارت تاريخي اسماعيل بيگ، موسوم به خانه مشروطه يا قجري اردبيل ديرسالي است خاموش شده و سياهي سردرگمي در آن لانه کرده است و مردم و بخصوص همسايگانش مي‌پرسند، راز بلاتکليفي آن کي برملا مي‌شود؟ کهن‌شهر اردبيل از تاريخي قطور و به تبع آن از بناهاي قديمي متناسب با اقليم آب و هوا برخوردار است به طوري که به گفته رئيس گروه باستان‌شناسي اداره کل ميراث فرهنگي اردبيل ، قدمت برخي آثار و بناهاي تاريخي به قبل از ميلاد مي‌رسد.

عيسي پاشاپور

گروه  اجتماعي: چراغ عمارت تاريخي اسماعيل بيگ، موسوم به خانه مشروطه يا قجري اردبيل ديرسالي است خاموش شده و سياهي سردرگمي در آن لانه کرده است و مردم و بخصوص همسايگانش مي‌پرسند، راز بلاتکليفي آن کي برملا مي‌شود؟ کهن‌شهر اردبيل از تاريخي قطور و به تبع آن از بناهاي قديمي متناسب با اقليم آب و هوا برخوردار است به طوري که به گفته رئيس گروه باستان‌شناسي اداره کل ميراث فرهنگي اردبيل ، قدمت برخي آثار و بناهاي تاريخي به قبل از ميلاد مي‌رسد.
روح‌الله محمدي با بيان اينکه بافت تاريخي شهر با 245 هکتار وسعت، عمدتا مربوط به محدوده مجموعه آرامگاهي شيخ صفي‌الدين اردبيلي و آثار همجوار است، گفت: اغلب خانه‌هاي تاريخي اردبيل متعلق به رجال، تجار و شخصيت‌هاي تاثيرگذار دوران مختلف است که در محدوده بافت کهن اردبيل بنا شده‌اند.با اين حال طبق اظهارات اين کارشناس ميراث فرهنگي اغلب خانه‌هاي تاريخي شهر اردبيل مربوط به دوره قاجار است که در هر دوره بازسازي شده‌اند و از نظر معماري با اقليم منطقه تناسب دارند.
هر که آمد عمارتي نو ساخت / رفت و منزل به ديگري پرداخت
خانه قجري متعلق به مرحوم اسماعيل بيگ شيرواني‌ کاردار فرهنگي سفير روس در اردبيل و تاجر اردبيلي، در تامين معيشت مردم اردبيل در قحطي سال 1327 قمري نقش اساسي داشته و مردم به آن مراجعه مي کرده‌اند و در محاصره اين خانه توسط روس‌ها، اسماعيل بيگ با تلاش حاج باباخان اردبيلي سياستمدار و همرزم ستارخان سردار دوره جنبش مشروطه آزاد شده‌ است.
خانه اسماعيل بيگ در آذر 1398 در فهرست آثار ملي کشور ثبت شده است و به طور کلي 2 رويداد تاريخي سياسي مهم در اردبيل به ثبت رسيده، يکي تشکيل حکومت ملي صفوي بوده و شاه اسماعيل صفوي پادشاه 13 ساله در بيرون راندن ازبک‌ها از کشور و شکل‌گيري حاکميت يکپارچه نقش قابل توجهي ايفا کرده است که در حوصله اين بحث نمي‌گنجد.
رويداد دوم، وقايع دوران مشروطه است که حاج باباخان اردبيلي فعاليت‌ مشروطه‌خواهي خود را آغاز و نسبت به روشنگري اردبيلي‌ها اقدام کرده است و خانه اسماعيل بيگ نيز به خانه مشروطه معروف شده است.
معماري خانه اسماعيل بيگ
نماي خانه اسماعيل بيگ به اصطلاح، جنوبي ساخته شده تا در آب و هواي سرد اردبيل به اندازه کافي نورگير باشد و در پشت پنجره از لنگه درهاي چوبي استفاده شده تا داخل بنا از دستبرد سرما در امان بماند و عرض پنجره‌هاي رو به جنوب، بزرگ ساخته شده تا در زمستان‌ها انرژي بيشتري از خورشيد دريافت کند.گويا ساخت پنجره‌ بناهاي قديمي نشانگر قدرت و مقام صاحبخانه بوده است که با مواد تزييني نظير زر و سيم و عاج تزئين مي‌يافتند و شکل پنجره‌هاي عمارت اسماعيل بيگ، بسيار نزديک به مستطيل نسبت طلايي است که در طراحي و عکاسي کاربرد دارد و اين نشانگر ذوق هنري معمار بناست.در و پنجره‌هاي مشبک با شيشه‌هاي رنگي، حفاظي مناسب در برابر آفتاب تابستان بوده و با تابش نور در رنگ‌هاي متنوع، جلوه اي خاص به اندرون بنا مي‌بخشده است؛ در بناي ساختمان از چوب اُرسي استفاده شده و قديمي‌ترين آثار ارسي سازي در ايران به عصر صفويه برمي‌گردد و ارسي سازي پس از تلفيق با هنر قواره بُري در عصر قاجار رواج يافته است.
حال و روز اين بناي در حال کُما تعريفي ندارد و آجرهاي فروريخته از ديوارها، شکاف‌هاي بزرگ و کوچک در سقف، در و پنجره‌هاي شکسته و زوار در رفته و پله‌هاي فروريخته، آن را به خانه اشباح تبديل کرده و در اين ساختمان 2 طبقه به‌جاي صداي گفت و گوي مشروطه‌خواهان و قدم زدن ساکنان آن، اوهام سکني گزيده‌اند.
مور و ملخ از ديوار بالا مي‌رود
همسايه‌هاي عمارت قجري از ورود حشرات از آن خانه به حياط خود گلايه مي‌کنند و به گفته يکي از آنها، عقرب نيز در اين محوطه ديده مي‌شود و اين مور و ملخ و جنبنده‌هاي مشمئز کننده از حياط عمارت تاريخي به اطراف مي‌آيند.
يکي از همسايه‌هاي عمارت مي‌گفت: شب‌ها نور مشعلي از داخل خانه مشاهده مي‌شود و برخي نيز ورود و خروج معتادان به آن را ديده‌اند و بعيد نيست ساختمان در يکي از شب‌ها بر اثر آتش‌سوزي فرو ريزد.همسايه‌ها مي‌گويند: مالکان و وراث عمارت اسماعيل بيگ، ساکن اردبيل نيستند و ساختمان بدون متولي به‌تدريج به خلوتگاه معتادان و تفرجگاه ولگردان تبديل شده است و مسئولان براي نگهداري يا تخريب و بازسازي آن فکري نمي‌کنند.
طرفين دعوا در آچمز
مديرکل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان اردبيل هدف از ثبت ملي شدن بنا را عهده دار شدن اين اداره کل براي مرمت و نگهداري آن اعلام کرد و گفت: بناي قجري شرايط کامل ثبت در فهرست آثار تاريخي کشور را داشت و از اين‌رو به اين امر اقدام شد.
به گفته حسن محمدي اديب ، متعاقب ثبت ملي بنا، امکان تامين اعتبار مرمت و پيشگيري از تخريب آن فراهم شده اما چون بنا، مالک خصوصي دارد، شرط مرمت ابنيه تاريخي تحت تملک اشخاص، رضايت آنهاست و متاسفانه وراث اين ساختمان به اين کار راضي نيستند.او به اين نکته هم اشاره کرد که وراث به تخريب بنا و احداث مجتمع تجاري و مسکوني در زمين آن تمايل دارند اما با توجه به ثبت ملي شدن عمارت، اين کار غيرقانوني و غيرممکن است و قيمت پيشنهادي وارثان براي فروش بنا نيز بسيار بالاست و کارشناسان آن را نمي‌پذيرند.
مديرکل ميراث فرهنگي ، گردشگري و صنايع دستي اردبيل به قرار گرفتن پرونده خانه قجري در محاکم قضايي اشاره کرد و افزود: حکميت به قاضي سپرده شده تا براي حفظ و مرمت اثر تاريخي يا اقناع وارثان به فروش با قيمت متعارف، تصميم‌گيري و راي صادر شود.
اداره کل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي اردبيل چندي پيش آگهي مزايده واگذاري هشت خانه تاريخي به بخش خصوصي با هدف حفظ آنها را صادر کرد و اين نشان مي‌دهد اگر دست اين اداره کل باز باشد مي‌تواند خانه تاريخي اسمائيل بيگ را مرمت و براي استفاده بهينه و جلوگيري از تخريب آن به بخش خصوصي واگذار کند.
دست بسته شهرداري
شهرداري اردبيل گلايه همسايه‌هاي خانه مشروطه مبني بر ورود حشرات و حيوانات موذي به حياط و آمد و شد معتادان به بناي تاريخي را مي‌شنود، اما طبق اذعان کارشناس معاونت شهرسازي و عمران شهرداري، هرگونه مداخله در بافت قديم شهري منوط به هماهنگي با اداره کل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي است.علي نظافت انزابي ، حتي متولي تعيين حريم‌ خانه‌هاي تاريخي را اداره کل ميراث فرهنگي اعلام کرد و گفت: اگر در محدوده حريم به عمليات فني و معماري نياز باشد، نوع مصالح را هم کارشناسان ميراث فرهنگي مشخص مي‌کنند.
به گفته او ، اگر شهروندي متقاضي پروانه احداث ملک در محدوده خانه‌هاي تاريخي باشد، شهرداري بايد از اداره کل ميراث فرهنگي استعلام کند و در برخي مواقع به لحاظ حساسيت امر، موضوع در کميسيوني متشکل از شهرداري، اداره کل ميراث فرهنگي، استانداري و چند دستگاه ديگر مطرح مي‌شود.
با اين اوضاع، توپ در ميدان محاکم قضايي قرار گرفته و وضعيت خانه مشروطه اردبيل مثل حرکت آچمز شطرنج است و هر کدام از طرفين براي اقدام، محدوديت قانوني دارند و تصميم نهايي را قاضي خواهد گرفت که کدام مهره از بازي خارج شود.به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايرنا ، اما گذشت زمان، کار خود را مي‌کند و منتظر راي محاکم قضايي نمي‌ماند و روز به روز آجر ديگري از سقف خانه دوره قاجار در اردبيل فرو مي‌افتد و قامت عمارت خميده‌تر مي‌شود و دوستداران ميراث فرهنگي و ساکنان محله اسماعيل بيگ نيز براي سر پا ماندن آن اثر ارزشمند حسرت مي‌خورند.

منبع :