تالاب‌هاي استان اردبيل؛ ميزبان 70 گونه پرنده مهاجر

گروه گزارش: پنج تالاب استان اردبيل که منشاء طبيعي دارند، همه ساله ميزبان 70 گونه پرنده مهاجر هستند که از اواسط پاييز تا اواخر زمستان در اين تالاب‌ها فرود مي‌آيند. بر خلاف گذشته که توسعه به معناي "چيرگي بر طبيعت"بود در دهه‌هاي اخير مفهوم توسعه تحولات زيادي به همراه داشته و امروز مفهوم توسعه پايدار به معناي استفاده بهينه و صيانتي از طبيعت و حفظ و نگهداري آن براي نسل‌هاي آينده است.

گروه گزارش:  پنج تالاب استان اردبيل که منشاء طبيعي دارند، همه ساله ميزبان 70 گونه پرنده مهاجر هستند که از اواسط پاييز تا اواخر زمستان در اين تالاب‌ها فرود مي‌آيند. بر خلاف گذشته که توسعه به معناي "چيرگي بر طبيعت"بود در دهه‌هاي اخير مفهوم توسعه تحولات زيادي به همراه داشته و امروز مفهوم توسعه پايدار به معناي استفاده بهينه و صيانتي از طبيعت و حفظ و نگهداري آن براي نسل‌هاي آينده است.
طي سال‌هاي گذشته حاکميت توسعه به معناي چيرگي بر طبيعت در بين مديران پيامدهاي منفي براي طبيعت به همراه داشته است و انسان همچنان درگير اين طبيعت است و شوربختانه اين پيامدها همانند پديده ريزگردها فرامرزي است و بعضا کشورها و ملت‌هاي متعددي را درگير مي‌سازد.با اين حال جاي اميدواري است که انسان امروز به ويژه نسل‌هاي جوان‌تر با احساس مسئوليت بيشتري به طبيعت پيرامون خود مي‌نگرد و به خوبي دريافته است که بقاي خودش در گرو حفظ و ماندگاري محيط زيست است. يکي از جلوه‌هاي مهم طبيعي که آثار رفتارهاي انساني در بازه زماني کوتاه خود را نشان مي‌دهد تالاب‌هاست ، در همين راستا شعار امسال روز جهاني »حيات انسان و تالاب‌ها درهم آميخته است« انتخاب شده است.يکي از تصميمات مبتني بر خرد جمعي جهاني براي حفظ و صيانت از تالاب‌ها کنوانسيون رامسر است که با انگيزه مشارکت بين‌المللي و همکاري همه‌جانبه در مطالعه، بررسي، حفاظت و بهره‌برداري خردمندانه از تالاب‌هاي مهم و به خصوص تالاب‌هايي که اهميت حياتي براي پرندگان آبزي، کنار آبزي، بومي و مهاجر دارند، تشکيل شده است.مطابق ماده 16 قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست تالاب‌ها نيز مانند مناطق چهارگانه (اثر طبيعي ملي، پارک‌هاي ملي ، پناهگاه حيات وحش و مناطق حفاظت شده) به استثناي تالاب انزلي در اختيارسازمان حفاظت محيط زيست بوده و اين سازمان در بهره‌برداري از تالاب‌ها، قائم مقام قانوني موسسات و سازمان‌هاي مربوط بوده ولي حق واگذاري عين آنها را ندارد.
خدمات تالاب‌ها؛ از تامين معيشت تا اکوسيستم منطقه
بيشترين تنوع حيات و بيشترين توليد ماده زنده در واحد سطح در تالاب‌ها صورت مي گيرد از اين جهت تالاب‌ها حافظ تنوع زيستي و ذخاير ژني وابسته به خود هستند. علاوه بر اين تالاب‌ها از جمله مسيرهاي حمل و نقل آبي به شمار مي‌روند.تالاب‌ها نقش مهمي در زندگي و معيشت ساکنان اطراف خود ايفا مي‌کنند. تالاب‌ها علاوه بر اينکه تامين کننده شکار و صيد براي مردم بومي هستند، منبع تامين آب براي کشاورزي و شرب هستند، علاوه بر اين نياز ساکنان منطقه به چوب و علوفه را تامين مي‌کنند.در سال‌هاي اخير هر چند انسان به واسطه توسعه تکنولوژيک کمتر از صنايع دستي استفاده مي‌کند اما به هر حال معيشت و زندگي بخشي از جوامع محلي به اين صنايع وابسته است از اين جهت صنايع دستي تالابي منبع درآمد پايدار براي بوميان و جوامع محلي به شمار مي‌رود.در کنار صنايع دستي مرتبط با تالاب‌ها، اين مکان‌هاي ارزشمند امروزه از جذاب‌ترين و بکرترين محيط‌هاي طبيعي اکوتوريسم ، زيبايي‌شناسي و ميراث‌ فرهنگي هستند و همه ساله گردشگران زيادي از اين تالاب‌ها و حيات وحش آن بازديد مي‌کنند.
تالاب‌ها علاوه بر اين کنترل کننده سيلاب‌هاي ويرانگر و رسوب رودخانه‌ها هستند، تنظيم کننده اقليم محلي بوده و به عنوان تلطيف کننده هوا و بادشکن عمل مي‌کنند.بسياري از مواد زائد و بار آلودگي بيولوژيکي و شيميايي آب‌هاي سطحي توسط تالاب‌ها تثبيت و غير فعال مي‌شوند و در عين حال نقش مهمي در تثبيت ازت و چرخه کربن بازي مي‌کنند.
عوامل تهديد تالاب‌ها
طي دهه‌هاي اخير رفتارها و اقدامات انسان براي توسعه بدون توجه به پيامدهاي محيط زيستي آن اثرات مخربي در پي داشته است. در عين حال خشکسالي‌هاي پياپي و عدم مديريت نامناسب ريسک خشکسالي تالاب‌ها را به شدت در معرض خطر قرار داده است و با توجه به اينکه ايران در دهه‌هاي اخير به شدت از اين خشکسالي‌ها متاثر بوده اين خشکسالي در تالاب‌ها بيش از پيش ظهور و بروز يافته است.
سدسازي بدون توجه به اثرات مخرب آن‌ها بر تالاب‌ها، اجراي سياست‌هاي آبرساني از مناطق پرآب به کم‌آب کشور بدون توجه به اثرات سوء زيست محيطي بر روي تالاب‌ها و اجراي سياست‌هاي راه‌سازي در برخي از تالاب ها باهدف کوتاه کردن مسير ضربات هولناکي بر پيکره تالاب‌ها وارد کرده است.
علاوه بر اين اجراي طرح‌هاي کشاورزي "آب‌بر" بدون توجه به قانونمندي اقليم‌هاي خشک و بهره‌گيري از تالاب به عنوان مخزن آب کشاورزي در دسترس تالاب‌ها را در معرض خطر قرار داده است.
تغييرات کاربري اراضي در سطح حوضه آبريز و در پي آن افزايش فرسايش خاک و پر شدن تالاب‌ها با رسوبات، وارد کردن گونه‌هاي غيربومي گياهي و جانوري به تالاب‌ها و بر هم زدن تعادل طبيعي اين اکوسيستم‌ها، تخليه فاضلاب‌هاي شهري ، صنعتي و کشاورزي و آلودگي تالاب‌ها? از ديگر اقدامات مخرب انسان بر تالاب‌ها بوده است.
بي‌توجهي انسان به محيط زيست و تالاب‌ها پيامدهاي تلخي براي تالاب‌ها به همراه داشته است با اين حال از زماني که انسان دريافته است در محيط زيست تخريب شده زيست انساني هم در معرض خطر و نابودي قرار مي‌گيرد از همين رو تلاش‌هايي براي احياي تالاب‌ها آغاز کرده است ، با اين حال اين تلاش‌ها علاوه بر اينکه پرهزينه است، به نوعي مبتني بر آزمون و خطا هم هست و معلوم نيست اين اقدامات و تلاش‌ها پيامدهاي مخربي ديگري بر ساير اجزا و ارکان محيط زيست نداشته باشد.
ميانگين بارش در استان اردبيل 316 ميلي متر در سال و حجم بارش دريافتي در سطح استان بالغ بر 75 ميليون مترمکعب برآورد شده است. ‌ارس چاي، قره سو، باليخلوچاي، قوري چاي، قزل‌اوزن و اهرچاي عمده‌ترين جريانات رودخانه‌اي استان اردبيل هستند.
از مجموع تالاب‌هاي استان پنج تالاب حفاظت شده نئور، تالاب‌هاي رود ارس، تالاب ميل مغان، تالاب آت گلي و طاووس گلي مشگين‌شهر که منشاء طبيعي دارند، در فهرست قانون حفاظت و احيا و مديريت تالاب‌هاي کشور ثبت شده و در قالب آيين‌نامه اجرايي جلوگيري از تخريب و آلودگي تالاب‌ها تحت نظارت و پايش اين اداره کل قرار دارد.
اداره کل محيط زيست استان اردبيل برنامه پايش و مقابله با گونه مهاجم کاراس در تالاب نئور را در دستور کار دارد ، اين گونه مهاجم اين تالاب ارزشمند را به شدت در معرض خطر قرار داده بود. با اين حال در 2 سال اخير جمع آوري فيزيکي و استفاده از تور در 2 مقطع فصل بهار و پاييز نتايج اميدبخشي براي پاکسازي اين گونه مهاجم و احياي تالاب نئور به همراه داشته است به طوري که با اين اقدامات شرايط براي خودپالايي اکوسيستم تالاب نئور فراهم شده است و در صورت تداوم اين وضعيت مي‌توان از اين تجربه ارزشمند در ساير تالاب‌هاي کشور هم استفاده کرد.
تالاب‌هاي اردبيل همه ساله ميزبان هزاران پرنده مهاجر است به طوري که همه ساله بيش از 70 گونه پرنده مهاجر آبزي و کنار آبزي از اواسط فصل پاييز تا اواخر فصل زمستان از کشور روسيه و کشورهاي اسکانديناوي به منطقه مهاجرت مي‌کنند که در اواخر دي ماه سرشماري اين پرندگان در سطح تالاب‌هاي استان انجام مي‌شود.اردک بلوطي- اردک مرمري- پليکان خاکستري- سنقر تالابي –عقاب تالابي – مرگوس سفيد- غاز پيشاني سفيد کوچک- لک لک –حواصيل–اگرت- اردک تاجدار- گيلار- اردک نوک پهن- فيلوش- آبچليک ها- اردک چشم طلايي- اردک سياه کاکل- اردک سرسياه- طاووسک- انواع سليم‌ها- قوي گنگ- قوي فريادکش- قوي کوچک- انواع کشيم و زنگوله بال از جمله گونه‌هاي نادري هستند که در تالاب‌هاي استان اردبيل ديده شده‌اند.
در اين راستا و به مناسبت روز جهاني تالاب‌ها کارگاه آموزشي ويژه مدرسان کتاب انسان و محيط زيست در اردبيل با حضور اساتيد دانشگاه و دبيران کتاب انسان و محيط زيست در سالن اجتماعات اداره کل حفاظت محيط زيست استان اردبيل برگزار شد.
حسن قاسم‌پور ، مديرکل حفاظت محيط زيست استان اردبيل در اين کارگاه آموزشي با اشاره به اهميت آموزش مطالب مرتبط با محيط زيست در مدرسه اظهار کرد: با وجود تمام تلاش‌هايي که براي حفظ محيط زيست انجام مي‌شود اگر در حوزه تنوير افکار عمومي و آموزش‌هاي عمومي ضعيف عمل کنيم، نتيجه رضايت‌بخش نخواهد بود.
وي با بيان اينکه يکي از هشت هدف توسعه هزاره و يکي از سه پايه اصلي توسعه پايدار، حفظ محيط زيست است، هدف از برگزاري اين کارگاه را توانمندسازي دبيران و ارتقاي دانش زيست محيطي آنها عنوان کرد.در ادامه دکتر مصطفي‌زاده و دکتر قرباني از اعضاي هيات علمي دانشگاه محقق اردبيلي به ارائه مطالب مرتبط با آب و خاک و تالاب و کتاب انسان و محيط زيست پرداختند.
به گزارش  عصر آذربايجان به نقل از ايرنا ، همچنين به مناسبت روز جهاني تالاب (2 فوريه - 13 بهمن ماه) برنامه پرنده‌نگري با شرکت اساتيد دانشگاه محقق اردبيلي، مديرکل حفاظت محيط زيست استان، جمعي از دبيران محيط زيست آموزش و پرورش استان، دوستداران طبيعت، انجمن‌هاي پرنده‌نگر و سمن‌هاي استان در تالاب‌ شکار ممنوع شورابيل برگزار شد.

منبع :