مروري بر نقش قالي در فولکلور آذربايجان

گروه فرهنگي: محقق و نويسنده در حوزه قالي آذربايجان در نشست تخصصي عصر قالي آذربايجان با برشمردن آداب و رسوم قاليبافي در منطقه تشريح کرد: فولکلور حاصل ذوق هنري توده‌هاي مردمان در طي قرون متمادي است که در گذر زمان‌ها و مکان‌ها دچار تغيير و دگرگوني شده و در اصل تاريخ نانوشته‌ و شفاهي اقوام شمرده مي‌شود که فولکلور در آذربايجان به سه نوع ليريک يا تغزلي، اپيک يا حماسي و دراماتيک يا نمايشي تقسيم مي‌شود.

گروه فرهنگي: محقق و نويسنده در حوزه قالي آذربايجان در نشست تخصصي عصر قالي آذربايجان با برشمردن آداب و رسوم قاليبافي در منطقه تشريح کرد: فولکلور حاصل ذوق هنري توده‌هاي مردمان در طي قرون متمادي است که در گذر زمان‌ها و مکان‌ها دچار تغيير و دگرگوني شده و در اصل تاريخ نانوشته‌ و شفاهي اقوام شمرده مي‌شود که فولکلور در آذربايجان به سه نوع ليريک يا تغزلي، اپيک يا حماسي و دراماتيک يا نمايشي تقسيم مي‌شود.
 اميد بنام در دومين نشست تخصصي عصر قالي آذربايجان با موضوع فولکلور و قالي آذربايجان اظهار کرد: هدف از برگزاري اين نشست‌ها، دورهمي اهالي هنر، اساتيد دانشگاه، خِبرگان بازار، دانش آموختگان و علاقمندان به اين حوزه بوده و در اين فضا فارغ از مسائل ديگر مي‌توان در مورد ابعاد مختلف قالي و موضوعات هنري صحبت کرد.
وي سخن خود را با توضيح فولکلور آغاز کرده و گفت: فولکلور واژه‌اي ترکيبي است که از دو جز فولک به معني مردم، لور به مفهوم علم و فرهنگ شکل يافته است که به طور کلي باورها و يا فرهنگ عامه نيز گفته مي‌شود.
وي ادامه داد: اين واژه را اولين بار مورخ و باستان شناس انگليسي ويليام توماس در سال 1846 ميلادي طي نامه مفصلي به مجله "آنته نا اوم" پيشنهاد کرد.
دبير نشست عصر قالي آذربايجان عنوان کرد: به طور کلي فولکلور شامل کليه باورها، اعتقادات، آداب و رسوم، ادبيات شفاهي چون افسانه‌ها، داستان‌ها، چيستان‌ها، لالايي‌ها، ترانه‌هاي عاميانه، ضرب المثل‌ها، لطيفه‌ها و غيره است.
وي افزود: فولکلور بيشتر محصول ذهن جمعي مردم است که آمال و آرزوها، خوشي‌ها و ناخوشي‌ها، باورها و اعتقادات، دردها و ترس‌ها و جهان بيني‌هاي آن‌ها را در قالب‌هاي مختلف بيان کرده و طي قرن‌هاي متمادي از نسلي به نسل ديگر منتقل نموده است که اين هنر فولکلور به هنر خلاقانه بر مبناي سنت‌ها و باورهاي جامعه و بياني براي هويت فرهنگي گفته مي‌شود.
وي به شاخه‌هاي مختلف اين فولکلور اشاره کرده و نام برد: افسانه‌ها (ناغيل‌لار)، مراسم (دب‌لر)، لطيفه‌ها (گولمه‌جه‌لر)، ضرب‌المثل‌ها (مثل‌لر)، چيستان‌ها (تاپماجالار)، دوبيتي‌هاي محلي (باياتيلار)، لالايي‌ها (لايلالار)، نوازش‌هاي کودکانه (اوخشامالار)، مرثيه‌ها (آغي‌لار)، نمايش‌هاي مردمي (خلق درام لاري)، اساطير (ميف‌لر)، داستان‌ها (عاشيق داستانلاري)، ترانه‌ها (ماهني‌لار)، سوگندها (آندلار)، فال‌ها (فال‌لار)، دروغ‌ها (يالان‌لار)، روياها (دوش‌لر)، کابوس‌ها (قاراباسمالار)، آزمودني‌ها (سينامالار) و غيره هستند.
بنام با بيان اينکه تنوع خاصي در فولکلور آذربايجان است اما به نظر "ناغيل‌لار" يا همان افسانه‌ها مهم‌ترين شاخه فولکلورها هستند، تشريح کرد: در تعريف افسانه، نظرات و تعاريف مختلفي ابراز شده است که اين تعاريف با اينکه وجود اشتراک زيادي با هم دارند اما نمي‌توان تعريف واحدي که جامع و مانع باشد از آن ارائه کرد. وي بيان کرد: در مورد ويژگي‌هاي افسانه‌ها مي‌توان به قهرمانان آن‌ها اشاره کرد که حيوانات، انسان‌ها و الهه‌ها هستند و حوادثي که در جهان غيرواقعي اتفاق مي‌افتند که مي‌توان به محل وقوع‌، زمان، شخصيت‌هاي پديدآورنده ناشناس و غيرمشخص هستند، اشاره کرد که روند حوادث هم منطقي نيست. وي مطرح کرد: زمزمه‌هاي بافندگان، نوايي است که گل‌ها و نقش‌هاي قالي آن را به ياد دارند که آوازه‌هايي که فراز و فرودشان با صداي نرم دفتين‌ها همراه بود.
دبير نشست عصر قالي آذربايجان اضافه کرد: گره‌هايي که دل‌هايشان محرم رازها، غم‌ها و شادي‌هاي بافندگان مي‌شد و انتقال اين سرودها به نسل بعدي به مثابه کشف اسرار دل بافنده‌اي بود که جواني خود را درپاي دار قالي گذرانده‌اند.
وي اذعان کرد: بررسي فرهنگ عامه، گوياي آن است که در فرهنگ ما قالي نمادي از خانواده است که از ضروريات يک زندگي به شمار مي‌رود و نداشتن يا از دست دادن آن، نشانه وخامت وضعيت اقتصادي فرد است، قالي مي‌تواند به عنوان ابزاري احترام آميز استفاده شده و اهميت آن در زندگي ما باعث مي‌شود که قصه‌ها نيز از آن بي‌بهره نمانند.
وي در ادامه به معرفي يکي از قالي‌هاي آذربايجان که در موزه‌هاي دنيا وجود دارد، پرداخت و تشريح کرد: قالي شيخ صفي که دو تخته از آن موجود است در موزه ويکتوريا آلبرت، شهر لندن و تخته دوم در هنر لس‌آنجلس وجود دارد، همچنين قالي شيخ صفي حدود 17 سال بعد از قالي شکارگاه طراحي و توليد شده است.
بنام همچنين از شخصيت تاثيرگذار قالي آذربايجان جعفر مجيري توضيحاتي ارائه کرد: جعفر مجيري مدير توليد قالي‌هاي شوروي در باکو و عضو شوراي ارزيابي قالي‌هاي موزه باکو بود که همچنين به عنوان استاد در دانشگاه باکو، رشته‌قالي تدريس مي‌کرد.
وي ادامه داد: او متولد 1295 شمسي در يک خانواده قاليباف ساکن محله "چاي کنار" تبريز، چشم به جهان گشود. وي با اشاره به اينکه مجيري جز اولين فارغ التحصيلان در صنايع مستظرفه تبريز بود، گفت: در حدود سال‌هاي 1310 پنج قطعه قاليچه به هم پيوسته بافت که در آن زمان نوآوري هنري بسيار جالب و بديعي بود. دبير نشست عصر قالي آذربايجان افزود: مجيري در دانشگاه دولتي آذربايجان در رشته تاريخ به تحصيل پرداخت و در سال 1965 در مقطع دکتراي هنر از پايان نامه خود با موضوع "خصوصيات منحصر به فرد قالي هاي آذربايجان در قرن‌هاي 19 _ 20 ايران" دفاع نمود. وي از عمده‌ترين فعاليت‌هاي مجري پرداخت و عنوان کرد: بافت قالي‌هاي شخصي، نظارت بر بافت قالي کارگاه‌هاي قاليبافي شوروي، نظارت بر انتخاب قالي‌هاي موزه دستبافته‌هاي باکو، تدريس در دانشگاه هنر و نوشتن کتب مرتبط با قالي را مي‌توان برشمرد. وي مطرح کرد: اين هنرمند تبريزي با زحمت و کوشش فراوان، 6 رنگ جديد طبيعي را از پشم گوسفند به دست آورد و پشم قالي "خود رنگ" را به 17 نوع رساند که در حال حاضر اغلب آثار هنري اين استاد در موزه دستبافته‌هاي باکو نگهداري مي‌شوند.
وي اضافه کرد: اين مکان به عنوان عرضه قالي‌هاي عشايري و شهري تبريز آماده شده و امروزه يک مکان براي دانشجويان علاقه‌مند قالي است که مي‌توانند از آن بهره ببرند. وي در خاتمه سخنان خود از معاونت ميراث فرهنگي که علاقه نشان دادند تا بتوانيم در روزهاي آينده فولکلور شهر تبريز را ثبت جهاني کنيم، تشکر به عمل آورد. در اين گردهمايي استاد رسول روفه‌گر حق، استاد دانشگاه هنر و مولف کتاب مقدمه‌اي بر سبک شناسي فرش دستبافت ايران از رسم شهر تبريز و فولکلوري که در حوزه بازار وجود دارد، توضيحي ارائه کردند: رسم قوام که در بازار فرش فروشان قديمي تبريز مرسوم بود در شعر استاد مجيد صباغ ايراني متخلص به يالقيز به نام قوام آمده است که قوام در لغت به معناي استواري و پابرجايي بوده اما اين اصطلاح در ميان اين فرش فروشان به معناي معامله يا مزايده است.در اين نشست پخش فيلم مستند فولکلور و قالي آذربايجان پخش شده و همچنين از ارائه مقاله با موضوع"اَمک نغمه لَري"(ترانه‌هاي کار قاليبافي)، شعرخواني و بيان آداب و رسوم سنتي توليد و فروش قالي در آذربايجان از زبان اساتيد و خبرگان بازار برگزار شد.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايسنا،در بخش آخر اين نشست که با حضور ابراهيم هاشمي مهر، حامي اصلي اين نشست خاطره آشنايي با يکي از اساتيد مطرح نوازندگي(عاشيق حسن اسکندري) همراه شد که براي نخستين بار به شنيدن خاطرات قاليبافي و نوازندگي اين استاد بي‌بديل اختصاص يافت.

منبع :