راه طولاني احياي درياچه اروميه

گروه اجتماعي: چند دهه است که حال و روز درياچه اروميه به‌عنوان يکي از خبرهاي مهم در اکثر استان‌هاي ايران پيگيري مي‌شود. اين درياچه به عنوان بزرگ‌ترين درياچه آب شور خاورميانه در سال‌هاي گذشته به دنبال تصميمات نادرست و تغييرات زيست محيطي ايجاد شده با کاهش سطح آب و خشکسالي روبه‌رو شد.

گروه اجتماعي: چند دهه است که حال و روز درياچه اروميه به‌عنوان يکي از خبرهاي مهم در اکثر استان‌هاي ايران پيگيري مي‌شود. اين درياچه به عنوان بزرگ‌ترين درياچه آب شور خاورميانه در سال‌هاي گذشته به دنبال تصميمات نادرست و تغييرات زيست محيطي ايجاد شده با کاهش سطح آب و خشکسالي روبه‌رو شد.
نگراني عمده درموضوع فعاليت براي احياي درياچه اروميه معطوف به اين است که روند اقدامات انجام شده، همواره سير به جلو ندارد و تغيير درمديران عالي و مديران مياني به تغيير در پارادايم فکري منجر شده و درنتيجه رويکردهاي چندگانه وعمدتا غيرعلمي و فرافکنانه اتخاذ مي‌شود؛ امري که جز به تعويق افتادن امر احياي درياچه اروميه به تبعات گسترده بهداشتي، اجتماعي و اقتصادي منجر شده و به سرمايه‌سوزي اجتماعي در افکار عمومي منتهي مي‌شود.اخبار، گزارش و فيلم‌هاي منتشر شده در هفته‌هاي گذشته نشان مي‌دهد تعدادي از چشمه‌هاي بستر درياچه اروميه که در سال‌هاي اخير نسبتا خشک شده بودند به لطف بارش‌هاي خوب بهمن ماه از دل زمين جوشيده و بخش‌هايي از درياچه را در حوالي شهرستان سلماس پر از آب کرده‌اند. البته جوشيدن اين چشمه‌ها گرچه در سال‌هاي قبل به‌دليل کاهش بارندگي‌ها کمتر شده بود اما اتفاق جديدي نيست و حتي در سه سال خشک گذشته هم بعد از بارش‌هاي سنگين برف و باران در حوضه آبريز درياچه، بارها اين چشمه‌ها جوشيده‌اند.
کارشناسان محيط‌زيست، خشکي درياچه اروميه را بحراني‌ترين مسأله محيط زيستي مي‌دانند که مجموعه عوامل انساني وطبيعي و تغييرات اقليمي در آن مؤثر بوده است.در حالي که 91درصد ظرفيت آبي ايران در کشاورزي و 2درصد در صنعت استفاده مي‌شود، حالا بيش از 20استان با جمعيتي بالغ بر 45ميليون نفر با کمبود آب مواجه هستند.چند سال پيش بود که مرکز مطالعات ايران، گزارشي با عنوان »مسأله آب در ايران« منتشر کرد.در اين گزارش آمده بود: »ايران در يکي از خشک‌ترين مناطق جهان قرار دارد و با شرايط آب و هوايي خشک و نيمه خشک و ميانگين سالانه 242 ميلي‌متر بارندگي با مشکلات عديده آبي و زيستي مواجه است. بر همين اساس علاوه بر درياچه اروميه که اصلي‌ترين مسأله محيط زيستي فعلي اين کشور است، تالاب‌هايي مانند گاوخوني، بختگان، انزلي و هامون نيز به‌دلايلي مانند افزايش جمعيت، استفاده بيش ازحد آب دربخش‌هاي کشاورزي و صنعت، کاهش بارندگي، تبخير زياد و تغييرات اقليمي در معرض خشکي هستند.«
تا اوايل بهمن سال‌جاري و شروع بارش‌هاي چشمگير در استان‌هاي مختلف، گزارش‌ها حکايت از خشک شدن کامل درياچه اروميه داشتند. درياچه‌اي که در فهرست »ذخاير زيست کره يونسکو« قرار داشته و با اکوسيستم خود از اهميت بين‌المللي ويژه‌اي برخوردار است.اين وضعيت نه‌فقط براي حوضه درياچه بلکه براي حوضه آبريز آن نيز خطرناک است. همچنين علاوه بر ايران کشورهاي اطراف مانند ترکيه، ارمنستان، آذربايجان و عراق به‌دليل احتمال بالاي انتقال مقادير بالاي نمک موجود در درياچه خشک شده با خطر خشکي اراضي حاصلخيز و بيماري‌هاي تنفسي روبه‌رو هستند.
نوسان در تامين آب
درياچه اروميه يکي از بزرگ‌ترين و مهم‌ترين اکوسيستم‌هاي آبي در ايران است. با توجه به افزايش دما، تغييرات زياد در بارندگي و همچنين وقوع خشکسالي در سطح حوضه، تراز آب درياچه دچار تغييرات زيادي شده است. بعد از ايجاد کارگروه ملي نجات درياچه اروميه و آغاز انتقال آب ازسد کاني سيب به اين درياچه درفروردين ماه سال جاري،وقتي 48ساعت بارندگي درمحدوده درياچه صورت گرفت، دبيراين کارگروه گفت که حجم ورودي آب به درياچه اروميه ازخط انتقال تونل کاني سيب ورودخانه گداراز 35مترمکعب درثانيه فراتررفته و به ويژه درحوضه آبريز ومناطق جنوبي استان، حجم آبِ درياچه به مرز دو ميليارد مترمکعب رسيده است.اين در حالي بود که حجم آب درياچه در16فروردين1401 تا مرز سه ميليارد و50ميليون مترمکعب برآوردشده بود.در آخرين روز فروردين1402 و درشرايطي که 54 روز ازآغاز انتقال آب ازسد کاني سيب به درياچه اروميه مي‌گذشت، بزرگ‌ترين درياچه آب شور خاورميانه با کاهش ميزان آب ورودي مواجه شد. در همان زمان هم اعلام شد که اين اکوسيستم تا رسيدن به شرايطي بهتر نسبت به چند سال گذشته، هنوز راه درازي دارد.
چشمه‌ها يک امر عادي و طبيعي
با توجه به بارندگي‌هاي بهمن‌ماه 1402 در حوضه آبريز درياچه اروميه که خوشبختانه بخش زيادي از آن به صورت برف بود، زمينه براي جوشيدن تعدادي از چشمه‌هاي واقع‌شده در حاشيه درياچه در اطراف شهرستان سلماس فراهم و آب‌هاي حاصل از اين چشمه‌ها روانه بستر درياچه اروميه در قسمت شمالي آن شد. اگرچه بايد توجه داشت که حجم آب‌هاي حاصل ازجوشيدن چشمه‌ها به هيچ وجه به اندازه‌اي نيست که بتواند نقش مهمي در احياي درياچه داشته باشد.در همين رابطه رئيس اداره پارک ملي درياچه اروميه با بيان اين‌که مطابق پايش‌هاي زيست‌محيطي وبررسي‌هاي کارشناسي، هيچ مورد غيرعادي وغيرطبيعي در درياچه وجود ندارد و اين درياچه شرايط طبيعي و عادي خود را به عنوان يک اکوسيستم تالابي طي مي‌کند، به انتشار ويدئوهايي در فضاي مجازي از درياچه اروميه و جوشيدن چشمه اشاره کرده ومي‌گويد: «درياچه اروميه همانند ساير اکوسيستم‌هاي تالابي متاثر از شرايط آب و هوايي و بارندگي‌هاست و وجود منابع آب زيرزميني و چشمه‌هاي جوشان در بستر وحاشيه آن يک امر عادي وطبيعي است ودرطول تاريخ حيات اين درياچه به يکي‌ازمنابع تامين نيازآبي‌آن‌مطرح بوده است ودرفصول‌بارندگي اين موضوع مشاهده‌مي‌شود وموضوع جديد يا خارق‌العاده‌اي نيست.«مرتضي داوودي ادامه مي‌دهد: »اين جوشش آب هرسال اتفاق مي‌افتاده و چون درياچه آب داشته به چشم نمي‌آمد اما نکته مهم اين‌که حجم آب‌هاي حاصل از جوشيدن چشمه‌ها به هيچ وجه به اندازه‌اي نيست که بتواند نقش مهمي در احياي درياچه داشته باشد.«
پيش‌بيني‌ها درست نبود
روند کاهشي بارش حوضه آبريز درياچه اروميه در50سال اخير به‌عنوان عامل تاثيرگذار در خشک شدن درياچه نشان مي‌دهد که از سال 1352 تا سال 1371 يک نمودار نزولي وجود دارد؛ اما در فاصله سال‌هاي 1371 تا 1374 وضعيت بارش بهبود نسبي يافته تا اين‌که از سال1374 کاهش بارش، شيب بسيار تندي داشته و از سال1401 تاکنون هم به پايين‌ترين ميزان در نيم قرن اخير رسيده است. وقتي در اولين روزهاي زمستان امسال بوديم دبير کارگروه ملي نجات درياچه اروميه از پيش‌بيني رهاسازي يک‌ميليارد و 200ميليون مترمکعب آب به سمت درياچه اروميه در بدترين شرايط بارشي خبر داد و گفت: »با وزارت نيرو هماهنگي شده که تحويل آب در ورودي درياچه اروميه انجام شود و ايستگاه‌هاي سنجش نيز براي کنترل آب ورودي از رودخانه‌ها و سدها به‌روزرساني شده است.«محمدصادق معتمديان با بيان اين‌که به‌رغم پيش‌بيني‌هاي هواشناسي مبني بر بارندگي فرانرمال در سال آبي جاري، تاکنون نسبت به سال گذشته 2.4درصد ودربلندمدت 40درصد کاهش بارندگي داشته‌ايم به رهاسازي آب ازسد سيلوه به سمت کاني‌سيب و سپس درياچه اروميه در آخرين روز پاييز امسال اشاره کرده وادامه داد: »درکنار کاهش تبخير وبرداشت کم آب درفصل زمستان، دستگاه‌هاي متولي نيز براي صيانت از آب رهاسازي‌شده از کاني‌سيب به درياچه اروميه سازماندهي مي‌شوند.«استاندار آذربايجان‌غربي تاکيد کرد که احياي درياچه اروميه مطالبه بحق مردم است و نيازمند عزم ملي وهمراهي مردم بوده و دولت سيزدهم در سخت‌ترين شرايط، اعتبارات خوبي را به اين امر اختصاص داده است.
پروژه‌هاي احيا در اولويت
کارشناسان ومقامات رسمي ستاد احياي درياچه معتقدندکه هرسال کمتر ازدرصد سهم آب درياچه ازطريق منابع زيرزميني و با جوشيدن چشمه‌ها تامين مي‌شود. جوشيدن چشمه‌هاي واقع‌شده درحاشيه يا بستر درياچه اروميه بر اثر بارندگي اتفاقي طبيعي است که امسال هم رخ داده است؛ اما با توجه به اين‌که درسه سال گذشته حوضه آبريز درياچه اروميه به‌شدت درگير خشکسالي بود، بارش‌هاي فراگير اخير باعث شده که اين رخداد طبيعي بيشتر موردتوجه قرارگيرد.ضمن اين‌که حجم برداشت نمک‌هاي صنعتي از درياچه اروميه در شهرستان سلماس آن‌قدر زياد بوده که چاله‌هاي بزرگي ايجاد کرده وهمين چاله‌ها باعث شده آب حاصل از جوشيدن چشمه‌ها بيش از پيش ديده شود، چراکه اين آب بيشتر از گذشته قابليت جمع‌شدن دربخش‌هايي ازبستردرياچه اروميه را پيداکرده است.به گفته مسئولان، قرار است 52ميليون مترمکعب آب ازتصفيه‌خانه اروميه به سمت درياچه رهاسازي شود.درصورت تکميل تصفيه‌خانه شهر تبريز، 150ميليون مترمکعب آب نيز از اين تصفيه‌خانه به درياچه اروميه هدايت خواهد شد.در اين ميان تامين آب شرب مردم وسپس حقابه بخش کشاورزي دراولويت بوده و در صورت افزايش بارندگي‌ها، رهاسازي آب به سمت درياچه اروميه بيشتر خواهد شد.به گزارش عصر آذربايجان به نقل از سلامت نيوز،استاندارآذربايجان‌غربي نيز با اشاره به افتتاح فازنخست کانال بادين‌آباد دراوايل دي‌ماه مي‌گويد50درصدازکانال 4.5کيلومتري بادين‌آباد تکميل شده ودرنهايت اين کانال پس از بهره‌برداري180ميليون مترمکعب آب رابه کاني‌سيب و سپس درياچه اروميه منتقل خواهد کرد.

منبع :