سوره تربيت

روزها گذشت، فرزند به دوره اي از زندگي رسيد که مي توانست تعاليم پدر را به جان بپذيرد. او ديگر کمتر در انديشه بازي بود و بيشتر در عالم خيال سير مي کرد. مي خواست بداند، بياموزد و در هستي انديشه کند. نخست آموزش هاي مادر را فرا گرفت; آيات قرآني و سوره هاي کوتاهي، که با آهنگي الهي جانش را صيقل مي داد، به تدريج وي را براي گام نهادن در محفل علمي پدر آماده کرد. آقا ميرزا احمد در سال 1287 هجري قمري در قريه سردها، از نواحي تبريز، متولد شده بود. او از سال 1304 براي ادامه تحصيل به شهر آمده بعد از فراگيري مقدمات در محضر درس علامه بزرگوار مرحوم حاج ميرزا اسدالله حضور يافت و به مرتبه اي از دانش پژوهي رسيد که صلاحيت علمي اش از طرف زعيم بزرگوار حضرت آيت الله ميرزا علي آقاي شيرازي و فقيه برجسته حاج ميرزا علي ايرواني تاييد شد.علم و عمل از وي شخصيتي برجسته ساخته بود. حسن سيرت، وقار و پرهيزگاري اش زبانزد خاص و عام بود.وي خود تربيت فرزندش را به عهده گرفت تا نيک پرورش يابد و در جمع دوستان پاکدل اهل بيت(عليهم السلام) جاي گيرد.  عبدالحسين به چنين پدري افتخار مي کرد و خداي را سپاس مي گفت.او به زودي ادبيات فارسي و عربي، منطق، فقه و اصول را نزد پدر فرا گرفت و در سايه هدايت آن مجتهد فرزانه الفيه ابن مالک و اشعار برخي از بزرگان دين را حفظ کرد.از اولين شعرهايي که پدر، فرزندش را به آموختن و حفظ آن تشويق کرد، شعري از حضرت علي(عليه السلام) بود.

عبدالحسين کتاب هاي مختلفي در حديث و اعتقادات را نزد پدر خواند و از آنها بهره برد. او مسائل مشکل را با استاد در ميان مي نهاد و از درياي دانش او سيراب مي شد. اهتمام به قرآن و حديث، به خصوص نهج البلاغه، وي را عاشق امام علي(عليه السلام) کرد، او با انديشه در گفتار امام(عليه السلام( درستي اين سخن گرانمايه را که: هيچ آيه اي در قرآن کريم نيست که اول آن يا ايها الذين آمنوا باشد، مگر آنکه علي ابن ابي طالب(عليه السلام) سردار، امير و شريف و اول مخاطبان آن آيه است. با جانش دريافت.قرآن و نهج البلاغه براي اين محصل جوان دو کتاب گرانقدر بود. وي اين دو کتاب را بارها مطالعه کرده، در معاني آن دقيق شده بود. گاه هنگام مطالعه اين کتابها مي گريست، اشک بر گونه اش جاري و چون دري گرانمايه در سينه اش نهان مي شد.جدش مولا نجفعلي  مشهور به امين الشرع از اهالي آذربايجان بود، که در سال 1257 هجري قمري متولد شده و خويشتن را به علم، ادب، پاکي و پرهيزکاري آراسته بود. آن بزرگ از شيفتگان گردآوري آثار ائمه اطهار(عليه السلام) شمرده مي شد و چون از ادب فارسي و ترکي بهره وافر داشت، قصايدي چند به اين دو زبان سروده بود. خانواده عبدالحسين، به خاطر شهرت جدش، اميني  شهرت يافت  و عبدالحسين راه جدش را در پيش گرفت تا امين شرع و مدافع اسلام ناب محمدي(صلي الله عليه و آله و سلم) باشد.

قيام سرو

شيخ محمد خياباني در1299 ش. عليه استعمار شوم انگليس قيام کرد و به شهادت رسيد. عبدالحسين، که چهارده سال داشت و با سخنان و انديشه شيخ آشنا بود، چون ديگر دوستدارانش عزا گرفت و از پدر آموخت که پس از قيام و شهادت بايد با مکتب دعا، فرهنگ سياسي - اجتماعي اسلام را در جامعه نشر داد.

هجرت عشق

سال 1342 هجري بود. عبدالحسين بيست و دو سال در سايه رفتار و گفتار پدر با اسلام و قرآن آشنا شده، از محضر بزرگاني چون جناب حاج سيد محمد، مؤلف مصباح السالکين مشهور به مولانا و جناب حاج سيد مرتضي خسروشاهي، صاحب اهداء الحقير در معني حديث غدير، و جناب شيخ حسين، مؤلف هدية الانام بهره هاي علمي برده بود.عشق به امام علي(عليه السلام) و علاقه به تحصيلات عالي آتش اشتياق به نجف را در جانش شعله ور ساخت.

بنابر اين هدفش را با پدر در ميان نهاد. پدر بر قامت برومند فرزند نگريست و باءديدگاني اشک بار به وي پاسخ مثبت داد. ميرزا احمد از نداي امام آگاه بود و از جاذبه علي(عليه السلام( حکايات فراوان به خاطر داشت. چگونه مي توانست عاشق را از معشوق دور نگاه دارد؟ پدر لذت ديدار و همنوايي با فرزند را از دل شست و وي را به امام علي(عليه السلام) و فرزندش امام حسين(عليه السلام) بخشيد.عبدالحسين هواخواه علي(عليه السلام) بود و خود مي دانست که علي(عليه السلام) او را به شهر خويش فرا خوانده است.

شهر نجف از عصر شيخ طوسي مهد علم و تقوا بود، دانشگاه بزرگ عالم تشيع به شمار مي آمد و براي تحصيل مناسب بود. عبدالحسين مي خواست با تحصيل در اين پايگاه اهل بيت(عليه السلام( به جهاد علمي پرداخته، عالمي فريادگر شود و مسير حق را تداوم بخشد. از اين رو در درس حضرات آيات: سيد محمد فيروزآبادي (متوفي 1345 ه. ق) و سيد ابوتراب خوانساري (متوفي 1346ه. ق) حاضر شد.

سپاه شقايق

علمدار غدير روزگاري به شهر علي بن ابي طالب(عليه السلام( وارد شد که امپراطوري عثماني از هم پاشيده، عراق به دست انگليسيهاي ناپاک افتاده بود. او که هنوز شهداي انقلاب مشروطيت را به خاطر داشت، در صدد برآمد تا با ياد شهيدان راه فضيلت امت متفرق اسلامي را به وحدت و اخوت اسلامي دعوت کند; چرا که خون شهيدان رايج ترين سکه تاريخ بشريت در راه آزادي و استقلال امت اسلامي است; اين سکه طلايي نه در ضرابخانه هاي آزاديخواهان، بلکه در ضرابخانه هاي مستبدان به نفع امت اسلام زده شده است.علامه اميني زندگي شهداي راه حق و فضيلت را اولين تاليف خويش قرار داد تا با جمع آوري گلهاي بوستان فضيلت، امت اسلامي را به سمت آرمان بزرگ پيامبر رحمت(صلي الله عليه و آله و سلم) سوق دهد; آرمان والايي که براي تحقق آن رادمردان بسياري وضوي خون ساخته، در محراب عشق به نماز ايستادند.علامه اميني در اولين تاليف خويش ابداع و ابتکاري به کار برد که پيش از آن کسي بدان دست نيافته بود. او با تاليف شهداء الفضيلة گوي سبقت از همگان ربوده، و بر گذشتگان و معاصرانش برتري يافت.

علامه براي نگارش اين اثر، بار سفر بسته با رنج بسيار کتابخانه هاي ايران و عراق را مورد بررسي قرار داد و در کتابهاي خطي کمياب دنبال مرداني گشت که در راه حق شهيد شده اند.او پس از سالها تحقيق اين اثر را به جامعه عرضه کرد و به عنوان مجاهدي نستوه زبانزد خاص و عام شد. برخي از دانشمندان اسلامي که با تقريظهاي خود اين اثر جاودانه را ستودند، عبارتند از:1.. بزرگ مرجع شيعه حضرت آيت الله سيد ابوالحسن اصفهاني2.حضرت آيت الله العظمي حاج آقا حسين طباطبايي قمي.3. حضرت آيت الله شيخ محمد حسين غروي اصفهاني.4. حضرت علامه محقق شيخ آقا بزرگ تهراني.

علامه اميني، با شهداء الفضيلة  زندگينامه صد و سي تن از علماي دين و پيروان اهل بيت(عليهم السلام) را، از قرن چهارم تا چهاردهم، به رشته تحرير درآورد تا امت اسلامي همچنان سرفراز و استوار در مقابل فتنه هاي دشمنان ايستادگي کند.زماني که استعمارگران با به راه انداختن جنگهاي جهاني در صدد برآمدند ملل اسلامي را مورد تجاوز قرار داده، مستعمره خويش سازند، اميني با تاليف شريف شهدا الفضيلة بزرگ اسوه هاي شجاعت و ايثار را در مقابل ديدگان مردم غيور مسلمان قرار داد و آنان را به پايداري و استقامت فرا خواند.

غواص بحر معاني

محدث، مفسر، فيلسوف، متکلم و فقيه امين شيعه پس از شهداء الفضيلة  به تحقيقات دامنه داري دست زد. او بر آن بود فلسفه سياسي اسلام را براي مردم کوچه و بازار هم قابل فهم کند، پس به کوشش فزونتر پرداخت و با تحقيق و تعليق بر کتاب کامل الزيارات  ابن قولويه قمي، که از مشايخ شيعه به شمار مي رود، معتبرترين متون زيارات را در اختيار امت اسلامي قرار داد. او همچنين با تاليف ادب الزائر لمن يمم الحائر، که شرح آداب زيارت حضرت امام حسين(عليه السلام) است، فلسفه زيارت را بيان کرد. علاوه بر اين شيخ مصلح عبدالحسين اميني، که سالها در مکتب درس استادان بزرگ نشسته، فقه، اصول، فلسفه و کلام اسلامي را فرا گرفته بود، ثمرات الاسفار را در دو جلد فراهم آورد و بر رسائل و مکاسب شيخ اعظم انصاري حاشيه نوشت.رساله اي در باره نيت، رساله اي در علم دراية الحديث و رساله اي در بيان حقيقت زيارت، در پاسخ به برخي از علماي پاکستان از ديگر آثار علامه اميني در اين دوره است. او با تاليفات گرانقدر خويش بنيه علمي خود را در برابر چشم معاصران قرار داد، از حضرات آيات عظام: سيد ابوالحسن اصفهاني، ميرزا محمد حسين نائيني، شيخ عبدالکريم حائري و شيخ محمد حسين کمپاني اصفهاني، اجازه اجتهاد دريافت کرد و به زادگاهش تبريز بازگشت تا امين الشرع  ديار خويش باشد. اما دلش ديگر بار آهنگ نجف کرد.او در اين دوره رو به قرآن کريم آورد تا راه سعادت بشر را از کتاب الهي استخراج کند. شاگرد مکتب وحي آيات 172 و 180 سوره اعراف،7 واقعه و 11 مؤمن را برمي گزيند و به تفسير آن پرداخت. آنگاه العترة الطاهرة في الکتاب العزيز را نگاشت و حق اولويت و مولويت خاندان رسالت را تبيين کرد.

شهر آرماني غدير

تاليف رسالات گوناگون جان شيفته امين شريعت را خشنود ساخت، پس تصميم گرفت مدينه فاضله اسلامي را به امت اسلامي عرضه کند و داستان سال دهم هجرت رادر خاطره ها زنده سازد. زماني که استعمارگران با حيله هاي خاص خود امپراطوري عثماني را از بين بردند، او چنان انديشيد که هرگز نبايد به دولت هاي غارتگر اجازه داد جايگزين دولت به ظاهر اسلامي عثماني شوند در ديدگاه او بهتر آن بود که امت اسلام، پس از زوال دولت 623 ساله عثماني و چشيدن تلخي هاي بسيار، نظام مدينه فاضله اسلامي را - که در آن اصل بنيادي غدير مطرح است. - تجربه کند، نظامي که پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) جز به آن سفارش نفرموده است.علامه اميني با تاليف الغدير خاطرات عصر نبوي را تجديد کرد; عصري که سروري از آن امت قرآني بود، رسول اکرم(صلي الله عليه و آله و سلم) رهبري آن را بر عهده داشت و خود علي بن ابي طالب(عليه السلام) را جانشين خويش قرار داد.اميني، احياگر سنت نبوي، با الغدير جلوه هاي شوکت و عظمت امت اسلامي را در خاطره ها زنده کرد و اصل اصيل و محور حکومت قرآني، غدير خم، را يادآور شد.دکتر سيد جعفر شهيدي - که خود در نجف و تهران از ياران آن فرزانه بود، نقل مي کند که، روزي علامه اميني به من گفت:  براي تاليف الغدير ده هزار جلد کتاب خوانده ام.وي در ادامه مي گويد: او مردي گزافه گو نبود. وقتي مي گفت کتابي را خوانده ام، به درستي خوانده و در ذهن سپرده و از آن يادداشت برداشته بود .احياگر مدينه فاضله قرآني، به ياري کتاب خدا، حديث و شعر، مباني فلسفه سياسي اسلام را به جهانيان ابلاغ کرد. او نه تنها با رجوع به قرآن و سنت و رعايت موازين سند شناسي و نقد حديث حقايق غير قابل انکاري را در برابر چشم امت اسلامي قرار داد و مساله اختلاف اهل يک کتاب و قبله را از ميان برداشت، بلکه جهانيان را به اين مساله واقف ساخت که امامت و رهبري از مباني اصيل اسلامي است.غواص غدير با نقد آثار و تاليفات کساني چون ابن تميمه، آلوسي، قصيمي و رشيد رضا در صدد برآمد نهال وحدت و اخوت اسلامي را در دل مسلمانان بکارد. وي در پي اسناد حديث غدير بيست و چهار کتاب تاريخي، بيست و هفت محدث، چهارده مفسر قرآن و هفت متکلم مسلمان را مي يابد که به نقل حديث غدير پرداخته اند. آنگاه گروهي از صحابه پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) را، که راوي حديث غدير شمرده مي شوند، به ترتيب حروف الفبا ذکر مي کند.او در بخش راويان اوليه حديث غدير به نام حدود ده تن از اصحاب رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) و هشتاد و چهار تابعي اشاره مي کند. سپس طبقات دانشوران راوي حديث غدير را برمي شمارد. و از 360 دانشمند نام مي برد.البته الغدير تنها گنجينه راويان غدير نيست در اين کتاب نوراني آيات الهي و متن روايات بسيار يافت مي شود; آيات و رواياتي که بايد آنها را کليد ورود به شهر نيکبختي جاودان دانست.متون هدايتگري که آيات شريف تبليغ، اکمال دين  و ولايت  از سوره مائده، آيات سوره معارج ، سوره هل اتي  و روايات گرانقدر غدير و ولايت، اخا، منزلت، ثقلين، تبليغ، انذار العشيرة، ردالشمس، سد الابواب، علي مع الحق و ان عليا اول من اسلم و ... تنها بخشي از آن شمرده مي شود.او براي نگارش اين کتاب به دورترين سرزمينها مسافرت کرد و کتابهاي بسياري را مورد بررسي قرار داد. علامه نستوه پس از بررسي اسناد حديث غدير و اثبات اين واقعه مهم عصر نبوي، شاعران چهارده قرن را، که از سفره قرآن توشه برداشته اند، به شهادت آورد تا هم از نام آوران و مبارزان مکتب ارجمند علوي ياد کرده باشد و هم فضايل امام علي(عليه السلام)، وصي حضرت رسول اکرم(صلي الله عليه و آله و سلم)، را به اثبات رساند. وي ادبيات متعهد شيعي را يکي ديگر از حجتهاي واقعه غدير دانست و براي فراهم آوردن شعر بزرگ مردان فضيلت سالها تلاش کرد تا علاوه بر گردآوري شعر حماسه سرايان غدير، اشتباهات عمدي محققين مغرض را بر ملا سازد.در سال 1324 ش چاپ اول کتاب الغدير در نجف آغاز شد و تا نه جلد آن به چاپ رسيده، و در سراسر جهان منتشر شد. با انتشار کتاب گرانمايه الغدير سيل نامه ها و ستايشهاي دانشمندان بزرگ مسلمان و برخي از حکام کشورهاي اسلامي به سوي دانشمند فرزانه به حرکت درآمد.نکته مهمي که در تمام ستايشها به چشم مي خورد، پذيرش غدير به عنوان محور حرکت اسلامي و بنيان حکومت اسلامي بود. پادشاهان فرصت طلب در صدد بودند از اين جنبش ديني به نفع خود بهره گيرند، ولي دانشمندان از جايگاهي بي غرضانه به مساله مي انديشيدند و در حقيقت، بعد از قرنها به راهنمايي مصلح بزرگ حضرت علامه اميني، زنجير متصل به وحي را يافته بودند.شيخ محمد سعيد دحدوح از دانشمندان محقق و امام جمعه و جماعت اريحا، منقطه اي در نواحي حلب در نامه اديبانه اش به مؤلف الغدير چنين نوشت: آقاي من! کتاب الغدير را دريافت کردم و آن را مورد مطالعه قرار دادم...  قبل از آنکه در امواج انبوه معاني آن وارد شوم نيروي فکر و انديشه ام در آن شناور گشت و شمه اي از آن را با ذائقه روحي خويش چشيدم. احساس نمودم که اين همان يگانه سرچشمه و منبع آب گوارائيست که هرگز دگرگون نشود. اين منبع جوشان معاني از آب باران صاف تر و گواراتر و از مشک خوشبوتر است... .

بوستان هدايت

صاحب الغدير در سال 1373 هجري قمري، هشت سال پس از انتشار نخستين جلد الغدير، کتابخانه اي بنياد نهاد، آن را مکتبة الامام اميرالمؤمنين(عليه السلام) ناميد و در روز عيد غدير افتتاح کرد. فعاليت اين کتابخانه با 42000 جلد کتاب خطي و چاپي آغاز شد. براي غني ساختن اين کتابخانه نسخه هاي خطي بسيار از کتابخانه هاي معتبر جهان تهيه شد.

بايست هاي جهان تشيع

علامه مصلح با جهان تشيع و تاريخ پرفراز و نشيب آن آشنايي کامل داشت. او به مقدار هر حرفي از کتاب الغدير تجربه اندوخته بود و نانوشته هايي داشت که بايد در جامعه پياده مي شد، تا نظام اجتماعي، نظام الهي شود.زماني که علامه اميني از دفتر تبليغات اسلامي قم - دارالتبليغ - ديدن کرد و برنامه هاي آن مؤسسه در اختيارش قرار گرفت، فرمود:بايد درسي تحت عنوان ولايت غير از آنچه که در درس علم کلام و اعتقادات مطرح مي شود، به طلاب آموزش داده شود .

اين سخن، ژرف نگري آن مصلح اجتماعي را نشان مي دهد. علامه اميني براي احياي فلسفه سياسي اسلام تدريس ولايت  را امري ضروري مي دانست و آموزش آن در محدوده کتب کلامي را کافي نمي ديد.او با مشکلات تاليف و نشر کتاب آشنا بود و در اين انديشه بود تا با تاسيس دار التاليف (خانه نويسندگان) رفاه مورد نياز محققين را فراهم آورد تا نويسندگان بي هيچ آشفتگي خيال به تحقيق و تاليف مشغول شوند.آن بزرگوار همچنين هنگام تاليف الغدير نشريات بسياري ديده بود که در باره اسلام سخن گفته بودند. حجم گسترده اين نشريات او را در اين انديشه فرو برد که با تاسيس مجمعي اين نشريات را گردآوري کرده، مورد ارزيابي قرار دهد.حضرت علامه اميني با بحثهاي عميق علمي و کاوشگرانه پيرامون امامت و ولايت از نخستين متفکران اسلامي بود که به ولايت فقيه در عصر غيبت رسيد و بحث و درس اختصاصي پيرامون آن را امري لازم و ضروري دانست. او حکومت را از آن ولي فقيه به شمار مي آورد و مي گفت:

ديگران غاصبند و اين مقام، حق مسلم آن فريادگر [امام خميني - ره -] است.و در جاي ديگر به صراحت بنيانگذار جمهوري اسلامي را ستود و گفت:الامام الخميني ذخيرة الله للشيعة. امام خميني ذخيره خدا براي جهان تشيع است.او از طلوع فجر صادق خبر داشت و از رسالتي که بر دوش مجدد قرن نهاده شده بود آگاه بود; از اين رو شاگردي چون حضرت نواب صفوي را تربيت کرد تا حکومت علوي را فرياد زند و پايه هاي حکومت غاصبان را به لرزه افکند.

نماز آخر

تلاش بي پايان، معمار مدينه غدير را در بيماري فرو برد; بيماري و ضعفي که به تدريج فزوني يافت و او را از کوشش علمي باز داشت.

بيماري و بستري شدن علامه حدود دو سال به طول انجاميد و حتي درمانهاي خارج از کشور نيز مفيد واقع نشد. سرانجام در نيمروز جمعه 12 تيرماه، 1349 برابر 28 ربيع الثاني 1390 ق، آيتي از آيات الهي و عاشقي از عاشقان ولايت، جهان خاکي را بدرود گفت. وي، که همواره در نماز بود و جز به عبادت خداي کعبه و خدمت به مولود آن نمي انديشيد، در شصت و هشت سالگي از دنيا رفت و جهاني را در غم ارتحال خويش فرو برد.و به راستي الغدير وي، چراغ خانه دلها و مشعل هدايت امت اسلامي فروزان باقي ماند.