آيين تکم گرداني در گذشته در مناطق مختلف آذربايجان غربي و در روزهاي پاياني فصل زمستان و آستانه فرا رسيدن فصل بهار اجرا مي_شد به طوري که مردم تکم چي را سمبل رسيدن بهار مي دانستند.

آيين تکم خواني در حال حاضر در برخي از مناطق روستايي آذربايجان غربي اجرا مي شود اما با گسترش شهرنشيني و صنعتي شدن زندگي شهري به تدريج رو به افول نهاده و در حال فراموشي است.

چند روزي مانده به عيد، تکم چي به طور نمادين، تکم، بز ساخته شده از قطعات چوب را در کوچه‌هاي روستاها و شهرها مي‌چرخاند و در حالي که اشعاري به زبان ترکي و با صداي دلنشين مي خواند نويد آمدن عيد را مي داد و پاداش خود را از مردم مي گرفت.

آيين تکم گرداني در مناطق مختلف آذربايجان غربي بين دو چهارشنبه پاياني سال يعني کول و گول چرشنبه اجرا مي شود. تکم گرداني با آداب و رسوم مردم آذربايجان عجين شده و اين رسم فراموش شده در دهه هاي گذشته با نزديک شدن عيد نوروز اجرا مي شد به طوري که مردم به انتظار تکم چي نشسته و انتظار داشتند که تکم چي سمبل نشاط بهاري آنها را براي استقبال از بهار آماده کند.

*سنت هاي کهن که ريشه در فرهنگ اين ديار دارد در حال فراموشي است

تکم عروسکي بود به شکل بز که بر سر چوب گردي سوار مي شد. اين بز روي يک صفحه چهارگوش يا گرد که سوراخي در وسط داشت قرارمي گرفت که چوب پايه آن از سوراخ وسط صفحه مي گذشت،  تکمچي چوب را بدست مي گرفت و تکم را روي صفحه چوبي به حرکت در آورده و متناسب با حرکات آن اشعاري را به آواز مي خواند، سر و صداي زنگوله ها و خوردن تکم بر صفحه چوبي نوعي ريتم و آهنگ براي آواز تکمچي بوجود مي آورد.

تکم چي ها معمولا "دو نفر ار اقشار پايين جامعه بودند که به طور نمادين بزي را از قطعات چوبي ساخته و به اتفاق وارد روستا شده  روستاييان و کودکان دنبال به راه مي افتادند و به اتفاق کوچه به کوچه و منزل به منزل روستا را مي_گشتند بز چوبين را مي رقصاندند و صاحب خانه آذوقه اي به آنها مي دادند. بر اساس پژوهش هاي انجام يافته زمان دقيق اجراي اين رسم معلوم نگرديده ولي با توجه به نزديکي اجراي آن به ايام نوروز(اسفند) مي توان گفت که اجراي آن بي مناسبت با فرا رسيدن ايام خجسته نوروز نبوده است چه بسا که اين رسم در حوزه_هاي فرهنگي آذربايجان شرقي و استان اردبيل نيز به لحاظ فرا رسيدن نوروز برگزار مي_شده است اشعاري که تکم چي هاي حوزه ياد شده در اين ارتباط مي خواندند نيز مي توان مويد همين مطلب باشد.

بهار آمد بهار آمد خوش آمد                                         علي با ذوالفقار آمد خوش آمد

سيزين بو تازه ايليز موبارک                                       آيوز ايليز هفته ز گونوز موبارک

آيين تکم خواني که از جامعه روستايي و کشاورزي خطه آذربايجان سرچشمه گرفته، متاسفانه با پيشرفت علم و تکنولوژي، صنعتي شدن و گسترش شهرنشيني و در نهايت به علت فراهم نبودن بستر ارايه آن عقب نشيني کرده و در حال فراموشي است.

بو تکه آختا تکه/ بويونوندا وار نوختا تکه/ گاه قول اولار ساتئلار/ گاهدا چئخار تاختاتکه

اين بز نر ، بز نر آخته است / طنابي بر گردنش بسته شده است / گاه غلام و برده مي‌شود و به فروش مي‌رسد / و گاه پادشاه مي‌شود و بر تخت سلطنت تکيه مي‌دهد

جناب جبرئيل نامه گتوردي/ گتور جگين پيمبره يتوردي/ مبارک قوللارين گويه گوتوردي/ سيزون بوتازه بايراموز مبارک/ آيوز، ايلوز، هفتوز، گونوز مبارک

جناب جبرائيل نامه آورد/ به محض آوردن به پيامبر رسانيد/ پيغمبر هم دستهايش را بر آسمان برداشت که/ اين عيد تازه تان مبارک باشد/ ماهتان، سالتان، هفته تان، روزتان مبارک باد

اميرالمومنين تخته چخاجاق/ يزيدون بوينونا نوخدا وراجاق / شيرين شربت سو يرينه آخاجاق / سيزون بوتازه بايراموز مبارک/ آيوز، ايلوز، هفتوز، گونوز مبارک

حضرت اميرالمومنين، به تخت ولايت خواهد نشست / و برگردن يزيد افسار خواهد بست/ و به جاي آب در رودها شربتهاي شيرين جاري خواهد شد/ اين عيد تازه تان مبارک باشد/ ماهتان، سالتان، هفته تان، روزتان مبارک باد.

*لزوم احياي آيين هاي کهن نوروزي

مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان غربي در خصوص سنت و آيين کهن تکم گرداني در اين منطقه اظهارداشت: تکم گرداني يکي از آيين هاي کهن اين منطقه به شمار مي رود و نشان دهنده استقبال مردم آذربايجان غربي به خصوص اروميه از بهار و نوروز است.

جليل جباري با اشاره به اينکه اين رسم و کهن در سالهاي گذشته به فراموشي سپرده شده است افزود: اما در برخي از مناطق اروميه و استان هنوز شاهد اجراي اين رسم کهن هستيم و در اين راستا اين اداره کل براي احيا و حفظ اين سنت در سالهاي اخير اقدام به برگزاري آن در برخي مناطق به خصوص در جوار آثار تاريخي مهم استان و اروميه مي کند.

وي با اشاره به اينکه هر کدام از آيين هاي کهن به يادگارمانده از اجاد و گذشتگان هر کدان داراي بار مفهومي، تربيتي و معنوي بالايي است که بايد با صيانت از آن زمينه انتقال آنها به نسل آينده فراهم شود اضافه کرد: اين آيين خصوصا در حوزه آذربايجان غربي به طور نمادين بزي را از قطعات چوبي ساخته و پوست بزغاله را هم بر روي آن کشيده و دو شاخ نيز بر سرش تعبيه مي_کردند روز موعود، تکم چي به اتفاق همراه خود( توبره کش) وارد روستا شده و از يک سوي ده شروع به اجراي مراسم مي کردند  روستائيان و بچه ها دنبال ايشان به راه مي افتادند و به اتفاق کوچه به کوچه و منزل به منزل روستا را مي گشتند.

وي ياد آورشد: تکم چي ها با خواندن اين اشعار به نوبت مقابل تک تک منازل مي ايستادند و کد بانوي منزل در را بر روي آنها گشوده و طبق رسم معمول مقداري قند، چاي، بلغور، نان  روغن يا مبلغي پول و .. به ايشان داده و راهي شان مي کرد. نهايتا مواد جمع آوري شده را بين خود تقسيم کرده و به اين ترتيب رسم با نزديک شدن به ايام نوروز(اسفندماه) و اجراي آن به منظور زايش دوباره ي طبيعت، برکت آوري و در نهايت جمع آوري آذوقه توسط اين اشخاص براي ادامه ي زندگي در روزهاي آينده  سال بي ارتباط نباشد.

*اجراي مراسم آييني نوروز در 18 منطقه آذربايجان غربي

مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان غربي با اشاره به اجراي برنامه نوروزگاه از دو سال گذشته در سطح استان گفت: امسال نيز با هدف بزرگداشت آيين_هاي سنتي و کهن مراسم نوروزگاه در 18 منطقه استان اجرا مي شود.

جباري خاطرنشان کرد: در اين راستا مراسم تکم گرداني با حفظ اصالت و جزييات مربوط به آن همزمان با نوروز سال 97در سطح استان و به خصوص اروميه اجرا مي شود.

وي با بيان اينکه مراسم استقبال از نوروز و ونوروزگاه در 18 منطقه استان در قالب 30 عنوان برنامه آييني مربوط به فرهنگ و آداب و سنن هر منطقه در استان اجرا مي شود گفت: بايد آيين_هاي کهن که ريشه در تاريخ و تمدن هر ديار دارد بايد به نسل هاي آينده آموزش داده شود.

آيين تکم گرداني با ارزش گذاري مجدد، بازشناسي و کاربردي کردن آن قابل احيا و گسترش است، اما لازمه تحقق اين مهم آن است که مسئولين فرهنگي کشور، احياء آن را براي خود وظيفه دانسته و از فراموشي آن جلوگيري نمايند تا فقط در روزهاي نوروز به فکر احياء و استفاده از اين آيين نباشيم و باور کنيم که اين عروسک شادي بخش مي تواند همراه با شاديها و غصه‌هايمان و با تفکراتمان نسبت به جامعه همراه شده و ما را ياري کند.

به گزارش عصرآذربايجان به نقل از مهر، در آستانه بهار طبيعت حضور تکم چي ها در محله_ها و روستاهاي منطقه آذربايجان از جمله شهرستان اروميه خبر از آمدن عيد نوروز مي_دهند و تکم چي ها پيک هاي شادي آفرين اين جشن ملي مي شوند.