نشریه عصر آذربایجان

گزارش خبر

روند شهرنشيني در تاريخ ايران

1398/04/24

گروه تاريخي: تاريخ شهرنشيني در ايران را شايد بتوان به کلان ترين شکل آن به سه دوره تقسيم کرد. هريک از اين دوره ها به نسبت دوره ي قبلي فاصله ي زماني کمتري را در بر مي گيرد و تراکم و شتاب بيشتري را در فرايند شهري شدن و افزايش تنوع شهري نشان مي دهد که اين امر را بايد حاصل سرعت گرفتن عمومي فرايندهاي تغيير فرهنگي در طول دوران هاي تاريخي انساني دانست که همچنان ادامه دارد. سه دوره ي مزبور را مي توان چنين تعريف کرد:

دوره ي نخست، از شکل گيري شهرهاي نخستين تا سقوط امپراتوري ساساني، يعني از هزاره ي سوم پيش از ميلاد تا سال 641 ميلادي که در اينجا ما از عنوان شهر باستاني براي آن استفاده خواهيم کرد.دوره ي دوم، از شکل گيري شهرهاي اوليه ي اسلامي تا پايان دوره ي قاجار، يعني از سال 641 تا 1925 ميلادي که در اينجا ما از عنوان شهرهاي اسلامي از آن سخن خواهيم گفت.دوره ي سوم، از شکل گيري دولت پهلوي در سال 1925 تا امروز که در اينجا با عنوان شهر جديد (خدماتي – صنعتي ) به آن اشاره خواهيم کرد.

شهر باستاني

قديمي ترين تمدن شناخته شده ي ايراني در منطقه ي عيلام از نيمه ي هزاره ي سوم پيش از ميلاد ظاهر شد و تا قرن ششم پيش از ميلاد تداوم داشت. مشخصه ي سياسي اين تمدن که بر زمين هاي کم ارتفاع منطقه ي خوزستان شکل گرفت، نوعي اوليگارشي فدراتيو با توزيع قدرت تمرکززدا بود که به نسبت به دو حوزه ي تمدني در غرب (بين النهرين) و شرق (شمال هند) انفراد داشت. تماس و رابطه ي عيلام با تمدن هاي بين النهريني سومر، بابل و آشور تقريباً هميشه در قالب جنگ ها انجام مي گرفت. لذا براي حفظ اين تمدن نياز به تمرکز شديد قدرت سياسي وجود داشت. اين تمرکز، عمدتاً در منطقه ي جنوب زاگرس، در خوزستان در شهر شوش و در فلات مرکزي در شهر انشان انجام گرفت.پادشاهان عيلام تقريباً از آغاز هزاره ي دوم عنوان «پادشاهان انشان و شوش» را داشتند. در نتيجه شهرنشيني در جنوب غربي را بايد يکي از حوزه هاي مهم شهرنشيني باستاني در ايران دانست: »با توجه به پاره اي مدارک مي توان دريافت که پس از سال 3000 پيش از ميلاد شوش به صورت يکي از شهرهاي پر جمعيت و مهم منطقه درآمده است...{هرچند}... جمعيت شهر باستاني شوش هيچ گاه از شمار 40 هزار تن بالاتر نرفت«.شوش در عين حال روابط تجاري گسترده اي با تمام مناطق جنوب غرب و مناطق شمالي فلات ايران داشت. انشان(تل مليان) نيز در 26 کيلومتري شمال شيراز کنوني، حوزه ي تمدني پر اهميتي به وسعت 45 هکتار و جمعيتي حدود 4500 نفر را در بر مي گرفت. پادشاهي عيلام، در دوره ي موسوم به نوعيلامي (750 تا 653 پيش از ميلاد) رو به ضعف و زوال گذاشت. در کنار اين تمرکز دولتي – تمدني در غرب و جنوب غربي ايران، در هزاره ي سوم مطالعات باستان شناسي گوياي حضور شهرنشيني در مناطق جنوب شرقي و فلات مرکزي ايران نيز هستند:نتايج تحقيقات باستان شناسي در سال هاي 1976- 1977 در بمپور بلوچستان، تل ابليس، تپه يحيي و شهداد در استان کرمان و شهر سوخته در سيستان... نشان داد که در قرون اوليه ي هزاره ي سوم پيش از ميلاد جوامع روستايي به موازات بين النهرين در سراسر ايران با آهنگ رشد برابري در راه رسيدن به مرحله ي شهرنشيني گام بر مي داشتند...

در حد فاصل سال هاي 4500 تا 3000 قبل از ميلاد در سرزمين هاي شرق و جنوب شرقي ايران داد و ستدهايي در زمينه ي فرآورده هاي صنعتي و کشاورزي در سطح ملي، منطقه اي و برون منطقه اي انجام مي شده است...در محيط باستاني شهداد در حاشيه ي غربي دشت لوت... در طول هزاره ي سوم ... با رشد صنعتي، اقتصادي و پيچيدگي هاي نظامي اداري روبروييم که اين منطقه را به يک مرکز بزرگ شهري بدل کرده بود. شهر سوخته با جمعيتي که بين 2500 تا 5200 نفر متغير بوده در طول هزاره ي سوم از شهرهاي پر جمعيت به شمار مي آمده است:« به طور کلي مي توان گفت که شماري از واحدهاي مسکوني و يک کاخ نمايانگر معماري در شهر سوخته است. بيشتر خيابان ها باريک با ميانگين عرض 5/2 متر، پر پيچ و خم، غير مفروش و سطح آنها بر اثر انباشته شدن خاکروبه اي که از خانه ها بيرون ريخته مي شد، پست و بلند شده بود. گسترش شهر بدون نقشه انجام گرفته است و معماري آن از تجانس چنداني برخوردار نيست.

خانه هاي هزاره ي سوم اغلب راست گوشه اند و مصالح آنها را خشت تشکيل مي دهد. خانه ها 90 تا 150 مترمربع مساحت و از 6 تا 10 اتاق چهارگوشه دارند که پيرامون يک حياط مرکزي حلقه زده اند. سقف ها تماماً مسطح و بر پنج تا شش تير چوبي استوار است. تاسيسات خدماتي داخلي مانند اجاق مرکزي سکو مانند، بخاري ديواري، آشپزخانه با تنورهاي نعلي شکل و گنبددار جهت پخت نان و زيرسازي هاي شيب دار براي سنگ ساب تماماً از آجر درست شده است. اين شيوه در معماري سراسر دوران مفرغ و در واقع تا دوره ي هخامنشيان در شرق ايران به کار رفته است. غلات که غذاي عمده ي اهالي را تشکيل مي داد در خمره هاي سفالي بزرگ با گنجايش تقريباً بيست کيلو نگاه داري مي شد. در هيچ يک از خانه ها اتاق انبار مملو از خمره هاي غلات وجود نداشته است و اين امر نشانگر آن است که در حدود سال 3000 قبل از ميلاد، ذخيره سازي مواد غذايي را براي مصرف دراز مدت، حکومت مرکزي انجام مي داد.در فلات مرکزي نيز در حفاري هاي باستان شناسي ...در دشت قزوين، در سه تپه ي زاغه، قبرستان و سگزآباد... نشان دهنده ي وجود زندگي شهري در اين منطقه هستند... آثار يافت شده در تپه ي قبرستان گوياي ورود به دوران آغاز شهرنشيني در فلات مرکزي ايران در حدود اواسط هزاره ي پنجم پيش از ميلاد است... اگر جامعه ي قبرستان را شهرنشين به حساب نياوريم بي شک بايد آن را در آستانه ي ورود به شهرنشيني بدانيم که در آن با تراکم و درهم‌فشردگي خانه هاي مسکوني و جمعيت، درصد بالايي از توليدکنندگان غيرکشاورز و فرد يا افرادي مسئول حل مشکلات سياسي، اجتماعي، اقتصادي وجود داشته اند.در دوره ي متاخرتر يعني از هزاره ي نخست پيش از ميلاد، شهرنشيني در ايران تمرکز سياسي خود را در دولت ماد و سپس در دولت هخامنشي مي يابد. مادها در آغاز از لحاظ تشکيلات نظامي قدرتمند تر از پارس ها بودند و هر چند دولتي فدراتيو داشتند اما توانسته بودند پارس ها را زير سلطه ي خود نگه دارند.

مادها در طول قرن هفتم پيش از ميلاد دائماً زير فشار دستگاه نظامي قدرتمند آشوريان بودند. از اين گذشته هوخشتره (625 تا 585 پيش از ميلاد) پادشاه ماد ناچار بود با هجوم قبايل جنگجوي سيت نيز که از شمال به زاگرس سرازير شده بودند مقابله کند. در نتيجه واکنش مادها به افزايش تمرکز و افزايش قدرت نظامي بود تا حدي که در سال 612 پيش از ميلاد پس از اتحادي که با بابل انجام دادند، به گزارش عصرآذربايجان به نقل از حقوق نيوز، توانستند آشوريان را شکست دهند و نينوا، پايتخت آنها را فتح کنند. اما محدوديت حجم دولت ماد و نبود يک استراتژي دولتي مشخص سبب شد که اين دولت فاقد قدرت نظامي پايدار و نيرومندي باشد و در نتيجه در آغاز قرن ششم پيش از ميلاد اشتوويگو يا آستياگ پسر هوخشتره (585 – 550 پيش از ميلاد) چاره اي جز آن نديد که قدرت سياسي رو به رشد کوروش هخامنشي را بپذيرد و خود به صورت حاکميتي وابسته به دولت قدرتمند هخامنشيان درآيد.

منبع :

برچسب ها:

نظرات کاربران

بازگشت به ابتدا صفحه

ارسال نظر

اخبار مرتبط

هزینه سرمایه ملی برای دریاچه ‌بیمارارومیه خیانت است

پدر علم کويرشناسي ادعا كرد

خروج

پدرعلم کویرشناسی با اشاره به اینکه در شرایط فعلی اقتصاد کشور صرف هزینه کلان برای انتقال آب به دریاچه ارومیه کار عقلانی نیست، گفت: این دریاچه بیمار است و به هیچ عنوان احیا نخواهد شد.

...بیشتر

۹۰ درصد فسادهای مالی ناشی از رانت اطلاعاتی در دولت است

نماينده مردم اروميه در مجلس شوراي اسلامي:

خروج

نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی گفت: ۹۰ درصد فسادهای مالی از رانت اطلاعاتی در دولت است و پایه فساد اخلاقی نیز فساد مالی است.

...بیشتر

بهبود وضعيت اشتغال و کسب و کار در گرو اهتمام جدي مسئولان

عصر آذربایجان گزارش مي‌دهد

خروج

گروه گزارش:با توجه به وضعيت اسفبار اشتغال در آذربايجان غربي، وجود 40 هزار فارغ‌التحصيل بيکار در اين استان و بهبود وضعيت اشتغال و کسب و کار در گرو اهتمام جدي مسئولان است.

...بیشتر

افزايش اجراي احکام قضايي در خلع يد مناطق جنگلي استان

عصر آذربایجان گزارش مي‌دهد

خروج

گروه گزارش:شش ماه نخست امسال شاهد افزايش 217 درصدي اجراي احکام قضايي در خلع يد مناطق جنگلي از لحاظ مساحت در استان بوده و با توجه به نقش و اهميت منابع طبيعي بايد بهره‌برداري اصولي از آن مورد توجه جدي قرار گيرد.

...بیشتر

تيغ مشکلات مالي بيخ‌ گلوي ناشران کتاب

گزارش

خروج

گروه گزارش: گرفتن مجوز کتاب، چاپ و انتشار آن و در ‌‌نهايت توزيع و پخش کتاب از پروسه‌هاي دشواري است که همه ناشران چه کساني که سال‌ها در اين زمينه فعاليت دارند و چه کساني که تازه وارد حيطه نشر شده‌اند از دغدغه‌هاي اصلي فعالان اين بخش به شمار مي‌رود دغدغه‌هاي ناشران استان آذربايجان غربي گلايه‌هاي زيادي از آن دارند.

...بیشتر

تندرستی

نذري وتهديد سلامت عزاداران

خروج

گروه تندرستي:در دهه اول ماه محرم بسياري از تكايا، مساجد و حسينيه‌ها غذاي نذري مي‌دهند. هرچه هم كه به تاسوعا و عاشوراي حسيني نزديك‌تر مي‌شويم، هيات‌هاي بيشتري به خيل عزاداران و نذري‌دهندگان مي‌پيوندند و از طرفي بر گيرندگان غذاي نذري هم افزوده مي‌شود.

...بیشتر

پاسخ امام زمان (عج) به چند شبهه عاشورايي

خروج

گروه دين و انديشه:کافيست فقط چند لحظه به ماه محرم و روزهاي عزاداري بر امام حسين عليه السلام بيانديشي. اين فکر ناخودآگاه يک شيعه را به ياد امام زمان خويش مي اندازد که آن حضرت چه نگاهي به اين ماه دارد و انديشه و افکار او در اين باب چگونه است؟

...بیشتر

مبالغه‌گويي مهم‌ترين آسيب در عزاداري‌ها است

امام جمعه مياندوآب:

خروج

گروه خبر:امام جمعه مياندوآب گفت: اغراق و مبالغه مهم‌ترين آسيب در آئين‌‌هاي عزاداري امام حسين (ع) است.

...بیشتر

ايجاد امنيت اجتماعي پايدار نيازمند خرد جمعي

عصر آذربايجان گزارش مي‌دهد

خروج

گروه گزارش: امروزه امنيت اجتماعي به يکي از مهمترين مباحث در بحث امنيت تبديل شده است؛ ايجاد امنيت اجتماعي پايدار به ويژه در استان‌هاي مرزي، نيازمند همت جدي تمام متوليان بخش فرهنگي و اجتماعي است.

...بیشتر

معماي حل نشده راه هاي زير زميني تبريز

گفتگو

خروج

گروه تاريخي:?راه هاي زير زميني و عجايب ناشناخته آن هميشه در فيلم هاي علمي تخيلي يکي از سکانس هاي مشهور و مورد علاقه کارگردانان و تماشاگران است و آنها را روي صندلي سينما يا مقابل صفحه جادويي تلويزيون ميخکوب مي کند.