رسائل سياسي ميرزا علي ثقةالاسلام تبريزي" منتشر شد
1398/08/01
گروه تاريخي: رسائل سياسي ميرزاعلي ثقةالاسلام تبريزي عنوان کتابي است که به همت علي‌اصغر حقدار و توسط نشر چشمه در شمارگان يکهزار و 200 نسخه چاپ و منتشر شده است.
کتاب رسائل سياسي ميرزا علي ثقةالاسلام تبريزي در 219 صفحه حاوي مطالبي با عنوان رساله دلالان، اسلام و سياست و اقتصاد و اخلاق آن، درباره گزينش نمايندگان مجلس، مجمل حوادث يوميه مشروطه، سواران دولت و نيروي استبداد غير از غارت و آتش و نمايه به زيور طبع آراسته شده است.
علي‌اصغر حقدار به عنوان گردآورنده اين کتاب در مقدمه آن نوشته است:"واقعيت به وجودآورنده انديشه است و انديشه در تبيين و توضيح واقعيات است که به محک آزمون و خطا گذاشته مي شود؛ فهم، تحليل و تاويل واقعيت از يک طرف بر بان انديشمند مبتني است و از طرف ديگر بر زمانمندي واقعيت متکي است. جمع ميان انديشه و واقعيت، افق دانايي را تشکيل مي دهند. در سير تاريخي انديشه امروز ايران و انتشار انتقادي متون، رسائل سياسي ميرزاعلي ثقةالاسلام تبريزي در شناخت بخش هايي از انديشه سياسي عصر مشروطيت از اهميت به سزايي برخوردار است. "
ميرزا علي‌آقا تبريزي (متولد رجب 1277 ) مشهور به ثقةالاسلام تبريزي يا ثقةالاسلام دوم، از علماي آذربايجان و يکي از کشته‌شدگان جنبش مشروطيت ايران بود. او از مشروطه‌طلبان و آزادي‌خواهان بود که در روز عاشوراي 1330 هجري قمري در تبريز به دست روسها به دار آويخته شد.
ثقة الاسلام بعد از طي تحصيلات مقدماتي، به سال 1300 قمري عازم عتبات شده و با کسب درجه اجتهاد به تبريز بازگشت. وي همکاري خود را در فعاليت هاي سياسي با انجمن تبريز از سال 1326 قمري اغاز و در دوران استبداد صغير به مقابله با تعرضات هوادارن محمدعلي شاه قاجار مبادرت کرد.
وي از آغاز جنبش عدالت‌خواهي و سپس مشروطه طلبي، در زمره حاميان جدي آن قرار داشت و هنگام مهاجرت علما به قم و تحصن آنان در آنجا، با ارسال تلگرام‌هايي به علما و مظفرالدين شاه، ضمن حمايت از خواسته‌هاي مهاجران، خواستار باز گرداندن آنان به تهران شد.
پس از پيروزي نهضت مشروطه، به هنگام راي گيري براي انتخاب نمايندگان مجلس شوراي ملي، وي بيشترين رأي را در ميان علما به دست آورد، ليکن نمايندگي را نپذيرفت. با تأسيس انجمن ايالتي آذربايجان، که محفل آزادي خواهان بود، ثقة الاسلام از حاميان و فعالان اين انجمن و از نويسندگان روزنامه انجمن شد. حضور او در انجمن ايالتي، در مقابل انجمن اسلاميه (محفل علماي مخالف مشروطه)، پشتوانه‌اي براي مشروطه خواهان بود.در پي قيام مشروطه خواهان تبريز بر ضد استبداد محمدعلي شاه، مشيرالسلطنه رئيس الوزرا با ارسال تلگرامي تهديدآميز به ثقة الاسلام، از او خواست تا اختلاف را رفع کند. ثقة الاسلام در پاسخ به اين تلگرام، بر مواضع هميشگي‌اش (دفاع از حقوق دولت و ملت و تلاش براي اتحاد اين دو) تأکيد کرد.
محمدعلي شاه سپاهي را به سرکردگي عين الدوله روانه تبريز کرد، اما به سبب مقاومت اهالي شهر، عين الدوله به باسمنج عقب نشيني کرد و راه ورود آذوقه را به شهر بست. پس از چهار ماه، محاصره و قحطي و گرسنگي مردم تبريز و ترس از مداخله روسها موجب شد که ثقة الاسلام در 27 صفر 1327 براي محمدعلي شاه تلگرام بفرستد.به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايرنا، به پيشنهاد او و توافق محمدعلي شاه، مقرر شد که طرفين نزاع به باسمنج بروند و در آنجا مذاکره کنند. در شرايطي که راه هرگونه همکاري ميان دولت و انقلابي‌هاي تبريز بسته شده بود و از رجال و بزرگان تبريز فردي که معتمد طرفين باشد وجود نداشت، ثقة الاسلام به همراه حاجي سيدالمحققين و ميرزا حاج آقا ميلاني به باسمنج رفت. وي ضمن نصيحت کردن شاه براي برقراري مجدد مشروطه و هشدار دادن درباره احتمال دخالت و نفوذ اجانب، تلاش مي‌کرد اجازه ورود غله و آذوقه را به شهر بگيرد. محمدعلي شاه، به جاي درک نيت ثقة الاسلام و خيرخواهي وي براي دولت و مردم، در خيال تبعيد او از تبريز بود.
سرانجام، پيش بيني هاي ثقة الاسلام به وقوع پيوست؛ روسيه و انگليس براي دخالت در امور داخلي ايران بهانه يافتند و نيروهاي روسي در 4 ربيع‌الثاني 1327 روانه تبريز شدند.
ثقة الاسلام با مشاهده تجاوز روسها خواستار مقابله مجاهدان شد و حتي کتباً به اميرحشمت نيساري، رئيس شهرباني تبريز، اجازه دفاع داد. اين امر موجب شد که تبريز يکباره بسيج شود و با روسها سخت درگير گردد. طرفين، طي چند روز، جنگ‌هاي خونين و سختي کردند. از 3 محرم 1330، با ضعيف شدن قواي روس، کنسول‌هاي ساير کشورها و خود روسها سخن از صلح به ميان آوردند. از سوي ديگر، رسيدن پيغام‌هاي پياپي دولت مبني بر ترک جنگ، بسته شدن مجلس در دوم محرّم همان سال به دست يپرم خان و پذيرش اتمام حجت روسيه، سبب شد ثقة الاسلام مجاهدان را براي پذيرش پيشنهاد صلح روسها راضي کند و در پي آن مقرر گرديد مجاهدان تفنگ‌هاي خود را کنار بگذارند و شهر را ترک کنند.
وي، بر خلاف همگان و به رغم هشدار برخي اشخاص، از جمله نماينده دولت عثماني که پيغام داده بود روسها قصد کشتن او را دارند، حاضر به مخفي شدن و پناهندگي نشد؛ سرانجام روسها در عاشوراي 1330 ثقة الاسلام و هفت تن ديگر از مجاهدان مشروطه را به‌دار آويختند.
منبع :