کليساي هفتوان نمادي باقي مانده از دوره صفوي

گروه تاريخي : آذربايجان غربي در شمال غربي کشور علاوه بر طببعت زيبايش به رنگين کمان اقوام و اديان نيز شهره است استاني که با کليساهاي متعدد زيبايش انسان را به قعري از تاريخ سوق مي دهد.

گروه تاريخي : آذربايجان غربي در شمال غربي کشور علاوه بر طببعت زيبايش به رنگين کمان اقوام و اديان نيز شهره است استاني که با کليساهاي متعدد زيبايش انسان را به قعري از تاريخ سوق مي دهد.
 در اين گزارش به سلماس در 92 کيلومتري مرکز استان براي بازديد از کليساي هفتوان سفر مي کنيم. لازم به ذکر است سلماس داراي  24 کليساي تاريخي ثبت  شده در فهرست آثار ملي است که متعلق به جامعه ارمنيان ايران است که اين کليسا ها شامل هفتوان، سرنيق، سور پکاچيک،  قلعه سربنا، مارسرگيز، درشک قزلجه گلزان، آفتارخان، زاويه جيک، گيلذان، تازه شهر سوره، آخته خانه، چهريق، شيطان آباد، گلشان محلم (دو مورد)، سراي ملک،  عيان، کوچشمک و پته وير است.
 براي بازديد از اين کليساي دوره صفوي، پس از طي حدود يک ساعت و 10  دقيقه  از اروميه  ( مرکز استان آذربايجان غربي) به سلماس وارد مي شويم و براي ديدن اين کليسا به روستايي به همان نام در دهستان زولا چاي مي رويم.
 کليساي گئورگ مقدس به همراه بقاياي تئاتر هفتوان در هسته اوليه روستا در محوطه وسيعي که دور تا دور آن حصار کشي شده واقع شده است.
در خصوص تاريخچه اثر در منابع مختلف به دوره هاي متفاوتي اشاره شده است اما در جبهه ورودي بنا چندين کتيبه به خط ارمني در ديوار کار گذاشته شده است و بناي اوليه آن به قرن سيزدهم و چهاردهم ميلادي مي‌رساند.
اما در دوران صفوي بازسازي شده است. (رحماني اهرنجاني؛ مهرداد، يادگارهاي تمدن‌هاي کهن سلماس، سلماس: نوبل، 1385 صص81 و 82)
در مطالعات آرشيو سازمان ميراث فرهنگي صنايع دستي وگردشگري استان، قدمت بنا با استناد به گفته‌ افراد محلي ساکن در روستا 1200-900 هجري قمري ذکر شده است.
  با مقايسه تطبيقي اين کليسا با کليساهاي مشابه منطقه به لحاظ الگوي پلان , شيوه ساخت و مصالح به کار رفته به احتمال قريب به يقين تاريخ احداث بنا به قرن 17 ميلادي ومقارن دوره صفويه مي رسد.
در جوار اين کليسا بقاياي سر در تئاتر هفتوان نيز واقع شده است. اين بنا در اثناي اشغال روس‌ها در جنگ جهاني اول و بعد از سال 1914 ميلادي ساخته شده است و از آن به عنوان محل برگزاري تئاتر استفاده مي‌شده است.در سال‌هاي اخير در مجاورت اين محل بشقاب‌هاي چيني و ظروف فلزي با آرم تزار به‌دست آمده است.
از بنا جزء يک سر در زيبا به فرم سنتوري و چند ديوار و پايه‌هاي مخروبه چيزي باقي نيست.
 پلان کلي بنا به شکل دو مستطيل مجاور هم است. ابعاد خارجي مستطيل بزرگ تر که شامل سالن اصلي کليساست 15 ×  3.13 متر است و مستطيل کوچک تر نيز که شامل محراب و فضاهاي پيرامون آن بوده مربعي به ابعاد  5.9 × 7.9 متر است.  الگوي پلان از از فرم بازيليک تبعيت مي کند.در پلان هاي با الگوي بازيليک محور طولي تعيين کننده  شالوده فضايي کليسا محسوب مي شود.قرارگيري محراب اين کليسا در منتهي‌اليه شرقي بدنه کليساها اصلي است که بسياري از کليساهاي جهان از آن تبعيت مي‌کنند.    ورودي بنا در ضلع غربي پلان واقع شده که شامل دو طاق نماي تو در تو به ارتفاع 8.4 متر و 3.4 متر است.
در داخل طاق نماها درب ورودي واقع شده و از طريق آن وارد سالن اصلي کليسا مي شويم.  براي عبور از در ورودي کليسا کمي بايد سر خم کني تا وارد محوطه داخلي کليسا شوي،نقل شده است که علت کوچک درست کردن درب ورودي کليساها نسبت به ساير درب ها، حالت تعظيم گونه داشتن و احترام به محل مقدس است.
با ورود از در کليسا به فضاي داخلي، چهار ستون موجود نظر هر بيننده اي را جلب مي کند، بر روي اين ستون ها و ديوار هاي پيرامون طاق هايي با قوس جناغي اجرا شده است. در قسمت مرکزي و بر روي چهار ستون ذکر شده يک گنبد رک دوازده ترک اجرا شده است. در ساقه گنبد دوازده نورگير اجرا شده است که هنگام بازسازي مجدد گنبد بعد از زلزله 13.9، ساقه آن را با مصالح چوبي و پوشش گنبد را بسيار سبک اجرا کرده‌اند.
پوشش ساير قسمت‌هاي بنا (ناوهاي جانبي و قسمت محراب و سرودخوان) از نوع طاق و تويزه است.  در ضلع غربي اين گنبد برج ناقوس کليسا قرار دارد که اين برج نيز گنبد رک کوچکتري تا کف پشت بام است. در ضلع شرقي سالن اصلي فضايي است که در کليساهاي ارامنه اين فضا محلي براي دعا خواندن و سرود خوانان است.
 در دو ضلع شمالي و جنوبي فضاي سرود خوانان طاق نماهايي تعبيه شده و در منتهي عليه اين فضا محراب کليسا و اطاق هاي طرفين آن قرار گرفته اند.  تفکيک حريم سه بخش اصلي  کليسا يعني محل عوام  , محل سرود خوانان  و محراب با ايجاد اختلاف سطح ما بين آنها صورت گرفته چنان که محل سرود خوانان بالاتر از محل عوام و محراب بالاتر از محل سرود خوانان قرار دارد.
  محراب بنا داراي پلان نيم دايره‌اي است و در دو طرف آن دو درب کوچک با قوس هلالي تعبيه شده است که به فضاي پشت محراب راه دارد در جناحين محراب همچون اکثر کليساهاي منطقه، دو اتاق تعبيه شده است.
در زبان ارمني به اين اتاق‌ها آونداتون  به معني محل امانت مي‌گويند.
 معمولاً در اتاق جانبي جنوبي وسايل کشيش و در اتاق جانبي شمالي اشياء و لوازم مورد استفاده در مراسم مذهبي نگهداري مي‌شود.  
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايسنا  نماهاي داخلي بنا تا ارتفاع 60 سانتي متر ازاره سنگي و پس از آن اندود گچ است و تزئينات خاصي در آنها انجام نشده است.نماهاي خارجي نيز با سنگ هاي آهکي و در قسمت  طاق نماهاي ورودي با سنگ هاي سياه آذرين اجرا شده است. کليساها علاوه بر اينکه مکان مقدسي براي ارامنه هستند،براي ما مسلمانان نيز حرمت و قداست دارند.

منبع :