تاريخچه مجلس در ايران؛ از مهستان تا بهارستان
تاريخچه مجلس در ايران؛ از مهستان تا بهارستان
1400/09/07
گروه تاريخي: مجلس، نهاد قانونگذاري در ايران همواره و در طول ادوار تاريخ كشور مورد توجه جدي بوده است و در اين ميان ايرانيان شاهد تشكيل مصلحت خانه 25 نفره تا خانه ملت 290 نفره بوده اند. نهاد قانونگذاري در ايران در ادوار مختلف تاريخ دستخوش تحولاتي بوده و نقش هاي مهمي را ايفا كرده و منشا بسياري از اتفاقات مهم بوده است.
گروه تاريخي: مجلس، نهاد قانونگذاري در ايران همواره و در طول ادوار تاريخ كشور مورد توجه جدي بوده است و در اين ميان ايرانيان شاهد تشكيل مصلحت خانه 25 نفره تا خانه ملت 290 نفره بوده اند. نهاد قانونگذاري در ايران در ادوار مختلف تاريخ دستخوش تحولاتي بوده و نقش هاي مهمي را ايفا كرده و منشا بسياري از اتفاقات مهم بوده است.
براساس اصل هفتاد و يكم قانون اساسي، مجلس شوراي اسلامي صلاحيت عام قانونگذاري را دارا است و در عموم مسايل در حدود مقرر در قانون اساسي مي تواند قانون وضع كند.
مجلس شوراي اسلامي علاوه بر وظيفه قانونگذاري، مسووليت هاي نظارتي نيز بر عهده دارد. در حال حاضر 290 عضو اين نهاد قانونگذاري بر اساس اصل شصت و دوم قانون اساسي با راي مستقيم مردم انتخاب مي‌شوند .خانه ملت سابقه و تاريخچه كهني دارد به طوري كه اسناد نشان مي دهد در زمان اشكانيان هم چنين ساختاري در تشكيلات حكومتي ايران وجود داشت.
*اشكانيان بنيانگذار مجلس در ايران
نخستين مجلس شناخته شده در تاريخ ايران به زمان اشكانيان باز مي‌گردد. در اين دوران مجلس مهستان از ميان بزرگان و اشراف ايراني به دو دسته بزرگان و شاهي تقسيم مي‌شده‌است.
پس از حمله اعراب به ايران بساط مجلس در حكومت‌هاي ايران براي بيش از 12 قرن برچيده شد. در زمان ناصرالدين شاه وي در چند مورد مجوز تشكيل مجالسي را صادر كرد. از جمله مجلس 25 نفره »مصلحت خانه« يا به اختصار »مجلس مشورت« و »مجلس وكلاي تجار«. نخستين مجلس ملي كشور پس از انقلاب مشروطه تشكيل شد، فرمان تشكيل اين مجلس در روز 14 مرداد سال 1285 توسط مظفرالدين شاه به امضا رسيد.
مجلس شوراي ملي كه در فرمان مشروطيت نيز يك بار مجلس شوراي اسلامي خوانده شده بود از 1285 تا 1368 در حدود 83 سال به حيات خود ادامه داد و در جريان بازنگري در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران در سال 1368 از مجلس شوراي ملي به مجلس شوراي اسلامي تغيير نام يافت.
*شهادت آيت الله مدرس و روز ملي مجلس
»سيدحسن مدرس« در سال 1249 در زواره‌ي اردستان به دنيا آمد. در 6 سالگي بههمراه پدرش به قمشه رفت و نزد پدربزرگش ميرعبدالباقي درس خواند و پس از درگذشت ميرعبدالباقي، در شانزده‌سالگي براي ادامه‌ي تحصيلات به اصفهان رفت. وي، تحصيل خود را در علوم اسلامي در اصفهان و سامرا و نجف ادامه داد. در نجف اشرف، نزد مراجعي چون ميرزاي شيرازي، آخوند خراساني و سيدمحمدكاظم‌يزدي به تحصيل پرداخت. مدرس، تحصيلات حوزوي‌اش را تا درجه‌ي اجتهاد ادامه داد؛ آنگاه به اصفهان بازگشت و مشغول تدريس فقه و اصول شد. فعاليت سياسي وي به دنبال عضويت در انجمن ايالتي اصفهان آغاز شد.
در 1289 هم‌زمان با تشكيل دوره‌ي دوم مجلس شوراي ملي كه پس از استبداد صغير برپا شد، مدرس، با معرفي آخوند خراساني و عبدالله مازندراني، به‌عنوان يكي از مجتهدان تراز اول به مجلس شوراي ملي اعلام و در مجلس نيز پذيرفته شد. وي، در دوره‌ي سوم نيز به نمايندگي از مردم تهران به انتخاب شد ولي اين مجلس به علت فشار خارجي و آغاز جنگ جهاني اول يك سال بيشتر دوام نياورد. پس از وقوع كودتاي سوم اسفند 1299 كه به دست رضاخان پهلوي و سيدضياءالدين طباطبائي، بسياري از آزاديخواهان دستگير شدند. از آن ميان مدرس نيز به قزوين تبعيد و در آن‌جا زنداني شد. وي، بيش از سه ماه در زندان بود و پس از عزل سيدضيا آزاد شد. پس از آزادي به نمايندگي مردم تهران در مجلس چهارم انتخاب و به عنوان نايب رييس مجلس و رهبر اكثريت مجلس برگزيده شد.
دوره‌ي پنجم مجلس در 1302 افتتاح شد و در آن دوره‌ي پراهميت تاريخ مشروطه كه با تغيير سلسله‌ي قاجار و روي كار آمدن رضاخان همراه بود مدرس رهبري اقليت مجلس را بر عهده داشت. يكي از وقايع مهم مجلس پنجم، استيضاح رضاخان بود.
در روز هفتم مرداد 1304 ، مدرس همراه با 6 تن ديگر از نمايندگان مخالف، رضاخان رييس‌الوزرا را به دليل سوء سياست داخلي و خارجي، قيام و اقدام بر ضد قانون اساسي و حكومت مشروطه، استيضاح كردند.اما رضاخان توانست به رغم آن مخالفت‌ها، زمينه‌ي تصويب انقراض قاجاريان و پادشاهي خود را فراهم كند. رضاخان طي برگزاري انتخابات مجلس هفتم، با مداخله‌ي آشكار در انتخابات و حذف آراي مدرس، اجازه نداد وي به مجلس راه يابد. آنگاه در 16 مهر 1307 او را دستگير و به دامغان و مشهد و سپس به خواف تبعيد كرد.
مدرس هفت سال در خواف تحت نظر مأموران بود و در 22 مهر 1316 از خواف به كاشمر منتقل شد. در آن زمان رضاخان دستور قتل مدرس را به رييس شهرباني كاشمر داد، ولي او به اين كار تن نداد. در نتيجه، اين مأموريت به »جهانسوزي«، »متوفيان« و »خلج« واگذار شد. عوامل رضاشاه در شب دهم آذرماه سال 1316 مدرس را به شهادت رساندند و پيكرش را به خاك سپردند. بر اساس مصوبه‌ي مجلس شوراي اسلامي در سال 1372، دهم آذرماه، سالروز شهادت آيتالله سيدحسن مدرس، به عنوان »روز مجلس« نامگذاري شده است. انگيزهي اصلي از اين نامگذاري، حضور و مبارزات خستگيناپذير شهيد مدرس در مجلس شوراي ملي عليه استبداد و استعماربوده است.
*مجلس ايران پس از پيروزي انقلاب اسلامي
مجلس، بعد از انقلاب اسلامي اهميت از دست رفته خويش را بار ديگر به دست آورد. با پيروزي انقلاب اسلامي، مجلس شوراي اسلامي به عنوان مرجع اصلي قانونگذاري در جمهوري اسلامي ايران فعاليت خود را آغاز كرد. امام خميني (ره) در اين زمينه ميگويند:»مجلس شوراي اسلامي مجلس مشورت است. مجلسي است كه بايد متفكران و آقايان، مسايلي را كه ما يحتاج ملت و كشور است در ميان بگذارند و با هم مشورت كنند.« به گزارش عصر آذربايجان به نقل ازسايت تاريخ ايران،براساس اصل 64 قانون اساسي تعداد نمايندگان مجلس شوراي اسلامي دويست و هفتاد نفر در نظر گرفته شد و تغيير اين تعداد بر اساس سازوكاري پيش بيني شد كه از تاريخ بازنگري در قانون اساسي در سال 1368 پس از هر 10 سال، با در نظر گرفتن عوامل انساني، سياسي، جغرافيايي و نظاير آنها حداكثر 20 نماينده مي تواند اضافه شود. اولين انتخابات مجلس شوراي اسلامي نيز در بيست و چهارم اسفندماه 1358 برگزار شد و در روز هفتم خردادماه 1359 اولين جلسه مجلس شوراي اسلامي برگزار شد.
منبع :