توليد يخ توسط ايرانيان در صدها سال قبل

گروه گزارش: يخچال‌هاي طبيعي در گذشته‌ها در هر محله‌اي وجود داشت که اغلب براي توليد يخ به صورت طبيعي مورد استفاده قرار مي‌گرفت اما اکنون برخي از آنها مورد بي مهري قرار گرفته و برخي مرمت شده‌ است.

آناهيتا رحيمي

گروه  گزارش: يخچال‌هاي طبيعي در گذشته‌ها در هر محله‌اي وجود داشت که اغلب براي توليد يخ به صورت طبيعي مورد استفاده قرار مي‌گرفت اما اکنون برخي از آنها مورد بي مهري قرار گرفته و برخي مرمت شده‌ است. حکايت يخچال‌هاي طبيعي در گذشته‌ها به توليد طبيعي يخ و استفاده از آن در فصل گرما بازمي‌گردد؛ دست يافتن ايرانيان به توليد طبيعي يخ و لزوم وجود يخچال‌هاي طبيعي در تمامي محله‌هاي کلانشهر تبريز، با معماري منحصر به فرد تمام آن چيزي است که حتي شاردن سياح فرانسوي نيز بدان پرداخته است.
يخچال‌هايي که روزگاري نياز مردم هر محله‌اي را در فصل گرما رفع مي‌کرد؛ بناهايي با معماري و روشي خاص براي توليد طبيعي يخ که قدمتي به بلنداي تاريخ دارد. يخچال‌هاي طبيعي و قديمي که روزگاري نه چندان دور در زير زمين وجود داشت که برخي قرباني گذشت زمان شده و برخي نيز مورد مرمت قرار گرفته است.
تهيه يخ به صورت طبيعي و ارائه آن به مردم
اين موضوع وقتي با يک پژوهشگر تاريخ مطرح شد گفت: يخچال‌هاي تبريز با استفاده از طاق‌هاي ضربي آجر و سنگ چيني پايه‌هاي بنا به اقليم سرد تبريز در زيرزمين ساخته شده‌اند که کار تهيه يخ و نگهداري از يخ را در طول سال و ارائه آن براي مردم در قديم به عهده داشت.کريم ميمنت نژاد افزود: شاردن سياح فرانسوي با زندگي در دوران صفوي در ايران، توضيحات مفصلي در رابطه با توليد يخ و اينکه ايرانيان به صورت طبيعي موفق به ساخت يخچال‌ها شده‌اند داشته است.ميمنت نژاد با اشاره به وجود يخچال‌هاي بسياري در کلانشهر تبريز گفت: در هر محله و ميادين هرمحله يک يخچال وجود داشت که امروزه تعدادي از آنها باقي مانده اما برخي از همين يخچال‌ها بنا به دلايلي از بين رفته‌اند؛ وجود يخچال‌ها در زير زمين موجب شده است تا در حوادثي چون زلزله مصون مانده و آسيب نبينند.
باز بودن دريچه‌هاي يخچال‌ها در شب
به گفته اين پژوهشگر تاريخ و معماري تبريز يخچال‌هاي تبريز از لحاظ معماري به شکل تونلي و داراي فضاي مستطيلي با يک سقف طاقي و در يکي که در محله ويجويه قرار دارد به شکل گنبدي هستند که داراي دريچه و ديواره‌هاي بسيار قطور به عنوان عايق حرارتي و برودتي ساخته شده‌اند.
ميمنت نژاد افزود: کف اين سازه‌ها تشکيل شده از چندين حوضچه است که با ورود آب به اين حوضچه‌ها، دريچه‌هاي يخچال‌ها به هنگام شب باز مي‌شد تا برودت هوا و گردش هواي سرد، باعث يخ بستن آب‌ها مي‌شد و به هنگام روز نيز دريچه‌ها با کاهگل پوشانده مي‌شد تا حفظ دماي داخل فضاي يخچال رخ دهد.او ادامه داد: در فصل زمستان توليد يخ به صورت روزانه انجام مي‌گرفت و در نهايتاً با اتمام فصل زمستان و از راه رسيدن فصل گرما، دريچه‌ها به صورت کامل پوشانده مي‌شد تا از ورود هواي گرم به داخل اين يخچال جلوگيري گردد.اين پژوهشگر تاريخ بيان کرد: در نهايت در زمان مورد نياز، به يخ‌ها از راه يک پلکان دسترسي پيدا کرده و شکسته مي‌شد و براي فروش به مردم آماده مي‌شد.
يخچال صادقيه بزرگ‌ترين يخچال تبريز است
ميمنت نژاد گفت: يکي از يخچال‌هاي بزرگ در کلانشهر تبريز، يخچال صادقيه است که در کنار ميدان چايي و براي استفاده از اين آب ساخته شده بود که مرمت‌هاي لازم براي حفظ اين يخچال انجام گرفته است.وي با اشاره به وجود يخچال قائم مقام در تبريز افزود: اين يخچال معروف به يخچال ميرزا موسي خان قائم مقام فراهاني در محله ششگلان است که خوشبختانه اين يخچال نيز مرمت و حفظ شده است.اين پژوهشگر تاريخ ادامه داد: شهرداري تبريز يکي ديگر از يخچال‌هاي تبريز در کوي له له بيگ را تملک و اکنون در حال مرمت مي‌باشد.
ثبت يخچال‌ها به عنوان سازه‌هاي ملي
ميمنت نژاد با اشاره به اينکه يخچال‌هاي موجود در کلانشهر تبريز به عنوان سازه‌هاي ملي ثبت گرديده است افزود: يخچال بيلانکوه متأسفانه به عنوان زباله گاه درآمده و نياز مبرمي به مرمت دارد.وي از تخريب اخير يخچالي بسيار با قدمت بالا در خيابان ملل متحد و نياز مبرم براي مرمت اين يخچال گفت: يخچال ديگري در ميدان ورجي نيز تخريب شده و هم‌چنين يک يخچالي در خيابان شهيد بهشتي (منصور سابق) نيز از بين رفته است.
اين پژوهشگر تاريخ بيان کرد: يکي ديگر از يخچال‌هاي تخريب شده، يخچالي در مقابل مدرسه شاه سلطان حسين ولي است که بخشي از ان زير خيابان چاي کنار محفوظ هست و نياز به مرمت دارد.وي افزود: يخچال‌هاي طبيعي در اکثر نقاط تبريز وجود دارد که يکي از منحصر به فردترين آنها يخچال ويجويه است که در حال حاضر انباري چاپخانه شده است.
وجود ? يخچال طبيعي در کلانشهر تبريز
در اين رابطه مدير باستان شناسي اداره کل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي آذربايجان شرقي گفت: در حال حاضر تعداد يخچال‌هاي موجود در استان آذربايجان شرقي به 9  يخچال مي‌رسد که يخچال‌هاي قائم مقام، له له بيگ، بيلانکوه، صادقيه در تبريز وجود دارد.حسين اسماعيلي عتيق از وجود يخچال‌هايي در روستاي بوکت واقع در شهرستان عجب شير، کوزه کنان و شهرستان مراغه خبر داده و افزود: يخچال صادقيه تبريز در زمره قديمي‌ترين يخچال‌هاست که مرمت شده است.وي ادامه داد: طي بارش‌هاي بهاري و نشست زمين، يخچال ميرزا مهدي در تبريز شناسايي شده که بعد از ثبت اين يخچال، مورد مرمت قرار خواهد گرفت.
نگهداري مواد غذايي و جلوگيري از فاسد شدن آنها
اين باستان شناس گفت: مردم همواره محلي را براي نگهداري مواد غذايي و جلوگيري از فاسد شدن در نظر مي‌گرفتند که قبل از پيدايش اين يخچال‌ها معمولاً از چاه و يا تونل استفاده مي‌کردند که البته داراي مدت زمان مشخصي بود.اسماعيلي عتيق با اشاره به پيدايش يخچال‌هاي طبيعي از صدر اسلام بيان کرد: کاربرد يخچال‌هاي طبيعي متفاوت است بدين گونه که در فصل زمستان که نياز به مصرف آب در بخش کشاورزي نبود، آب به صورت لايه لايه در اين يخچال‌ها يخ بسته و در فصل تابستان مورد استفاده قرار مي‌گرفت.او افزود: در گذشته‌ها در هر محله يک يخچال طبيعي وجود داشت و از معماري منحصر به فردي برخوردار هستند.
تاريخ ايران در برگيرنده ابنيه‌هاي تاريخي شگفت انگيزي است که روزگاري بر سر زبان‌ها بود اما شايد گذشت زمان و البته پيشرفت علم و تکنولوژي، موجب فراموش شدن آنها شده اما معماري اصيل و خاص يخچال‌هاي طبيعي در تبريز، چيزي نيست که بايد به سادگي قرباني زمان شود.به گزارش  عصر آذربايجان به نقل از مهر،حفظ و نگهداري ابنيه‌هاي تاريخي و البته يخچال‌هاي طبيعي يکي از ضرورت‌هاي کلانشهر تبريز است چرا که بيانگر تاريخ و يادآوري روزهايي است که ايرانيان به توليد طبيعي يخ دست يافته بودند.

منبع :