انتقال فرهنگ تشيع به مردم کوچه و بازار با نقاشي قهوه‌خانه‌اي

گروه فرهنگي: قيام امام حسين (ع) که از حوادث محوري تاريخ تشيع است تأثيرات عميقي بر فرهنگ و هنر ايران داشت؛ نقاشي قهوه‌خانه‌اي را مي‌توان از نخستين رسانه‌هاي تصويري دانست که راوي مضامين رزمي، بزمي و مذهبي براي طبقات مختلف جامعه به ويژه مردم کوچه و بازار در قهوه‌خانه‌ها بود.

گروه فرهنگي:  قيام امام حسين (ع) که از حوادث محوري تاريخ تشيع است تأثيرات عميقي بر فرهنگ و هنر ايران داشت؛ نقاشي قهوه‌خانه‌اي را مي‌توان از نخستين رسانه‌هاي تصويري دانست که راوي مضامين رزمي، بزمي و مذهبي براي طبقات مختلف جامعه به ويژه مردم کوچه و بازار در قهوه‌خانه‌ها بود.
 قيام امام حسين (ع) و حماسه عاشورا يکي از بسترهاي مهم در خلق نقاشي هاي قهوه خانه اي است که توانست فرهنگ عاشورايي را در قهوه خانه ها که مهمترين مکان اجتماعي آن دوران بود و جمعيت کثيري از طبقات مختلف مردم را گرد هم مي آورد، ارائه کند.
رواج روز افزون شاهنامه خواني، کلام نقالان در کوچه و بازار و سفارش صاحبان قهوه خانه و مهم تر از همه نياز اقشار متوسط شهري به پيام هاي عميق اجتماعي انگيزه اي موثر در پديد آمدن اين نوع تصاوير بود.
نقاشي قهوه خانه اي با تکيه بر نقش‌ها و عناصري مذهبي، ملي و حماسي روايتي تصويري از داستان هاي شاهنامه اي، رزمي، بزمي و مذهبي به ويژه سنت عاشورا و واقعه کربلا ترسيم کرد که به صورت نمادين اعتقادات شيعي را بازآفريني مي کند.
 اين آثار از قداست مذهبي و معنوي سرشار بودند و بر اساس فرهنگ عاشورايي خلق شدند که در اين روايات بصري، امام حسين (ع) و ياران آنها به عنوان نماد انسان هاي معصوم و در مقابل، دشمنان آنها به عنوان عناصر پليد ديده مي شوند.
تشريح مصائب اهل بيت، به ويژه وقايع خونين عاشورا  از عمده‌ترين منابع پرده‌هاي نقاشي قهوه‌خانه هستند، به نحوي که خير و شر را مي_توان از روي شمايل هاي شخصيت ها شناسايي کرد.
اين نقاشي ها که ريشه در سنت و هويت اسلامي شيعي ايران دارند، سبب درک ارتباط عميق و بيشتر عامه مردم با واقعه عاشورا و روايت_هاي مرتبط با آن مي شود که يک روايت را از آغاز تا پايان دنبال مي‌کند که عموماً از سوي نقالان روايت مي شد.
در ديوارنگاره‌هاي قهوه خانه‌ها بيشتر تصاوير پيامبران و امامان، شعائر مذهبي، جنگ‌ها و نـام آوران مـلي‌ به‌ تصوير کشيده مي‌شد. در اين مکان‌، داستان‌سرايان‌ و نقالان‌؛ داستان‌هاي‌ حماسي‌ و مذهبي را براي‌ مردم‌ بازگو مي‌کردند.
هرچند تاريخ دقيقي براي اين نقاشي نمي توان در تقويم لحاظ کرد اما برخي از مورخان تاريخ هنر شکل گيري اين نقاشي را به شاه سليمان صفوي و بعضي آن را به زمان شاه طهماسب صفوي نسبت مي‌دهند که با رسميت يافتن مذهب شيعه در ايران و دوره صفويه آشنا شدن مردم با سرنوشت بزرگان دين آثار هنري چند پيرامون زندگي اين بزرگان شکل گرفت و در اين ميان حماسه عاشورا به عنوان محوري معنوي در تاريخ شيعه به شدت مورد توجه قرار گرفت.
 هرچند که پرده اي از نقاشي قهوه خانه از اين دوران وجو ندارد اما تصاويري که بر ديوارهاي کاخ چهلستون و پيش از آن در کاخ بيستون نقش بسته است نشان‌دهنده ردپاي اين نقاشي در دوران صفويه است اما به طور کلي اين نگرش به نقاشي در دوره زنديه و قاجار است که جايگاه خود را پيدا مي‌کند.
 نقاشي قهوه خانه اي بنا بر ماهيت مردمي بودن و مقبوليت عامه پسند خود در دوران قاجار بنابر شرايط اجتماعي و سياسي و متاثر از فضاي خاص زمان خود به اوج شکوفايي رسيد.
به گزارش  عصر آذربايجان به نقل از ايرنا،به عبارتي اين نقاشي متاثر از شرايط تاريخ اجتماعي ايران است که در دوره قاجار بالنده شده است. تولد اين شيوه نگارگري اساساً در مقطعي از تاريخ کشور صورت پذيرفت که با بروز مسائل و تحولات بزرگ اجتماعي هم عصر قاجار همراه بود و مي توان پيدايش اين شاخه هنرهاي تصويري ايراني را در پاسخگويي به شرايط نابساماني که به دنبال شکست هاي بزرگ نظامي و حضور ارتش هاي مستعمراتي در خاک وطن و ضعف دربار قاجار در مقابله با آنان و ضرورت ايستادگي در برابر هجوم فرهنگي مذهبي بيگانگان بود دانست که گروهي از هنرمندان مردمي را بر آن داشت که با به تصوير کشاندن اساطير ملي و وقايع محرم در نقاشي محملي براي بيان و تشديد مباني همبستگي ملي و مذهبي فراهم آورند.

منبع :