آثار تاريخي اردبيل در خاک اعتبار

گروه فرهنگي: اردبيل – با وجود شناسايي پتانسيل‌هاي مختلف گردشگري، سرعت لاک‌پشتي توسعه گردشگري اردبيل موجب شده است اين روزها برنامه ريزان به زمينه‌هاي کمتر شناخته شده توجه نشان دهند. استان اردبيل هر چند طي سال‌هاي اخير توانسته است در کسب جايگاهي براي گردشگري خود نقش ايفا کند، به اعتقاد کارشناسان تجربه‌هاي متعدد سفر گردشگران به دليل اينکه متناسب با انتظارات نبوده، نشان مي‌دهد هنوز نيازمندي‌هاي عمده‌اي در خصوص برنامه‌ريزي گردشگري استان وجود دارد. بي‌استفاده ماندن ظرفيت‌هاي متعدد گردشگري به ويژه در شهرستان‌ها، شهرها و روستاها، معرفي نشدن صنايع‌دستي در بازار جهاني و ناتواني در کسب جايگاه مطلوب در مقايسه با ساير استان‌ها و وضعيت نامساعد بسياري از مواريث تاريخي و باستاني همواره محل سؤال از مديران ميراث فرهنگي استان بوده است.

گروه فرهنگي: اردبيل – با وجود شناسايي پتانسيل‌هاي مختلف گردشگري، سرعت لاک‌پشتي توسعه گردشگري اردبيل موجب شده است اين روزها برنامه ريزان به زمينه‌هاي کمتر شناخته شده توجه نشان دهند. استان اردبيل هر چند طي سال‌هاي اخير توانسته است در کسب جايگاهي براي گردشگري خود نقش ايفا کند، به اعتقاد کارشناسان تجربه‌هاي متعدد سفر گردشگران به دليل اينکه متناسب با انتظارات نبوده، نشان مي‌دهد هنوز نيازمندي‌هاي عمده‌اي در خصوص برنامه‌ريزي گردشگري استان وجود دارد. بي‌استفاده ماندن ظرفيت‌هاي متعدد گردشگري به ويژه در شهرستان‌ها، شهرها و روستاها، معرفي نشدن صنايع‌دستي در بازار جهاني و ناتواني در کسب جايگاه مطلوب در مقايسه با ساير استان‌ها و وضعيت نامساعد بسياري از مواريث تاريخي و باستاني همواره محل سؤال از مديران ميراث فرهنگي استان بوده است. برخي از مديران با مقاومت در مقابل سؤالات هرگونه نقد و مشکلاتي که به عينه مشاهده مي‌شود را وانهاده‌اند و برخي تاحدودي پذيراي مشکلات بوده و نظرات مخالف و موافق را شنيده‌اند. در عين حال برخي مديران ميراث فرهنگي استان نيز از نظرات مخالف به عنوان زمينه اصلاح برنامه‌ها استفاده کرده و بارها از رسانه‌ها بررسي چالش گونه وضعيت گردشگري را خواسته‌اند. کريم حاجي‌زاده مديرکل فعلي ميراث فرهنگي استان اردبيل که  در دوره اصلاحات حضور چند ساله‌اي در اداره ميراث فرهنگي استان داشته و مدتي محل خدمت خود را به دانشگاه انتقال داده است، بعد از بازگشت مجدد برنامه‌هاي چند سال قبل خود را با جديت دنبال مي‌کند. برنامه‌هايي که گريزگاه رکود گردشگري و ميراث فرهنگي استان مي‌داند و معتقد است در سال‌هاي اخير مورد غفلت بوده و حتي فرصت طرح آن نيز وجود نداشت.
*زماني تصور مي‌شد ثبت جهاني بقعه شيخ صفي‌الدين موجب تحول اساسي در مرمت و بهسازي آن خواهد شد. چرا چنين انتظاري محقق نشد؟
 توسعه کالبدي بدون ترديد نيازمند اعتبارات است. متأسفانه در سطح کشور ?? اثر ثبت جهاني داريم که همگي وضعيت مشابهي دارند و سازمان ميراث فرهنگي نيز به دليل محدوديت منابع خود به سمت گردشگري و صنايع‌دستي که در واقع بيشتر با مدد بخش خصوصي است متمايل شده است. اينکه مردم اردبيل از رشد پروژه‌هاي مرمت و بهسازي بقعه ناراضي هستند به حق و به جا است و بنده در ابتدا به عنوان يک شهروند و بعد به عنوان يک مدير نقدها را مي‌پذيرم و از وضعيت نابه ساماني آن گله‌مندم.
متأسفانه يونسکو اعتباري براي مواريث ثبت جهاني قائل نيست و فقط کمک فني دارد. يونسکو اين سؤال را مي‌پرسد که اين اثر براي ما که کشور و استان ميزبان هستيم، چقدر ارزش داشته و چقدر براي حفظ آن تلاش کرديم؟ پاسخ اين سؤال هر چه باشد يونسکو حمايت خود را به همان ميزان حمايت مالک تعيين مي‌کند. حتي نگاه سازمان ميراث فرهنگي نيز به همين شکل است و مي‌پرسد استان چقدر براي اين اثر ارزش قائل بوده است تا ما هم به همان ميزان اعتبار بدهيم.
*به عقيده شما آيا با وجود ثبت جهاني اين اثر گردشگري استان با رونق همراه شد يا وجود يک اثر ثبت جهاني در آمار مهمانان ما تأثيري نداشته است؟
 اينکه اثري ثبت جهاني شود در کشور و استان ميزبان تأثيرگذار است. اما مسئله اين است که گردشگران افرادي کاملاً فرهنگي و برخوردار از سطح رفاه بالا هستند. گردشگري که براي ديدن بقعه به اردبيل سفر مي‌کند به هتل و خط هوايي مناسب نياز دارد. خود بنده براي سفر به تهران هر هفته از پروازهاي تبريز استفاده مي‌کنم؛ چراکه پروازهاي اردبيل قابل‌اطمينان نيست.اما در عين حال بايد توجه داست مسافران اروپاي غربي استان رو به افزايش هستند و دليل اصلي نيز همين بقعه است. جالب آنکه بعد از بقعه حتي آب‌هاي گرم معدني چندان مورد استقبال نيست و بيشتر سنت‌هاي عشايري مورد توجه گردشگر خارجي قرار مي‌گيرد.ما اگر به دنبال توسعه گردشگري و رشد بازديد آثاري مانند بقعه شيخ صفي‌الدين هستيم نياز داريم که هتل‌هاي مناسب، جاده‌هاي ايمن، رستوران بهداشتي و بازار با قيمت مناسب داشته باشيم. راننده تاکسي که از گردشگر کرايه بيشتر مي‌گيرد مانع از سفر مجدد وي خواهد بود. رستوراني که بهداشتي نيست و يا فروشنده‌اي که صنايع‌دستي را گران‌تر مي‌فروشد مانع از سفر مجدد وي خواهد شد. گردشگر نيازمند اعتماد و اطمينان و ارزش‌گذاري است.
*در سال جاري برنامه اصلي ميراث فرهنگي استان براي تنها اثر ثبت جهاني را بيان کنيد؟
 امسال اجراي دروازه اصلي بقعه را در نظر داريم. اين دروازه در سال ???? تخريب شد و در نظر داريم بازسازي آن را امسال به اتمام برسانيم. متأسفانه در تمامي پروژه‌هاي حفاظت از آثار تاريخي مشکل کمبود اعتبار احساس مي‌شود.هر چند اعتبار مصوب مي‌شود اما تخصيص به مراتب پايين است. ما بر اساس اعتبار مصوب پروژه تعريف مي‌کنيم و وقتي محقق نمي‌شود بدهکار مي‌مانيم. به دليل اينکه ميراث فرهنگي نهاد دولتي است در حوزه ميراثي تمامي پروژه‌ها منوط به تأمين اعتبار است و با تخصيص کمتر از ?? درصد عملاً بسياري از پروژه‌ها اجرا نمي‌شود.سال گذشته قرار بود از محل اعتبارات ??? نمايندگان به ما پول بدهند که خزانه‌داري کل کشور اعتبارات ??? را تأمين نکرد و در نتيجه سرعت کار در بسياري از پروژه‌ها پايين آمد.در عين حال اگر اعتبارات اجازه بدهد سازمان‌دهي کلي حريم بقعه را نيز در سال جاري پيش‌بيني کرديم.
*مجموعه پيرازميان يکي از مواريث باستاني است که کارشناسان معتقدند در حفاظت آن سهل‌انگاري شده است. با توجه به اهميت اين مجموعه راهکار پيشنهادي خود براي حفاظت اين مجموعه را تشريح کنيد؟
پيرازميان به لحاظ اهميت باستان‌شناسي جزو سايت‌هاي شاخص کشور و حتي در مقياس جهاني جزو آثار نادر است و قابليت ثبت جهاني دارد.نمونه آثار آن عمدتاً در منطقه قفقاز و آسياي ميانه وجود دارد اما به اين وسعت و گستردگي در هيچ منطقه‌اي مشاهده نشده است. اين مجموعه در ??? هکتار از پارينه‌سنگي تا دوره آغاز تاريخ اثر دارد و هدف کلي ما تبديل آن به سايت موزه است.در سايت موزه‌ها اشيا فرهنگي و تاريخي در محل خود ديده مي‌شوند و به جاي ديگر انتقال نمي‌يابند. متأسفانه اين پروژه نيز با کمبود اعتبار مواجه است و در مرحله اول نيازمند ?? ميليارد ريال است.قبلاً تلاش شده بودسنگ افراشته‌ها با داربست محافظت شود که داربست را باد به کل از جا کنده بود و کنار رودخانه مجاور انداخته بود. مدتي احداث سوله مطرح شد که ما پيشنهاد کرديم قبل از اجراي سوله حفاظت شيميايي اجرايي شود.سنگ افراشته‌هايي که قرن‌ها زير خاک بوده‌اند و نمک در بافت سنگ نفوذ کرده بعد از مجاورت با هوا در زمستان نمک بلوره شده و سنگ ترک مي‌خورد که اين موضوع موجب تخريب سنگ افراشته‌ها مي‌شود.
کميته فني کماکان به احداث سوله تأکيد دارد و نياز است در اين خصوص برنامه قطعي شود.
*برخي پروژه‌هاي عمراني در استان در حال حاضر در مجاورت مواريث باستاني اجرا مي‌شود و نگراني از تخريب آن وجود دارد. از جمله سد خداآفرين که در مجاورت تپه‌هاي تاريخي دوره اشکاني و آثار هزاره اول قبل از ميلاد اجرا مي‌شود. مواضع ميراث فرهنگي در حفاظت از اين آثار به چه شکلي است؟
 مطالعات باستان‌شناسي در اين پروژه‌ها نجات بخشي است به اين معني که عرصه پروژه ملي آزاد مي‌شود  و کاوش‌هاي نجات بخشي اجرايي مي‌شود تا آثار نجات پيدا کنند.مشکل عمده‌اي که در سؤال خود نيز طرح کرديد به نبود مطالعات آمايش برمي‌گردد. وقتي آمايش سرزمين داشته باشيم مجري پروژه مي‌داند يک طرح را در کجا اجرا کند و چون مطالعات آمايش نداريم دستگاه‌ها بخشي نگر هستند و با بخشي نگري پروژه‌هاي خود را به اجرا درمي‌آورند.
*شما به کمبود اعتبارات در تمامي پروژه‌ها تأکيد داريد. آيا بخشي از تأخير در اجراي برنامه‌ها به ضعف برنامه‌ريزي‌ها مرتبط نيست؟
 حوزه ميراث فرهنگي به طور کامل تابع اعتبارات است. اگر اعتبار باشد پروژه تعريف مي‌شود و اگر پول نباشد نمي‌توانيم تعهد ايجاد کنيم. در دوره اصلاحات اعتبار زياد بود و در خود اردبيل پروژه‌هاي متعدد اجرا کرديم اما امروز اغلب پروژه‌ها تعطيل و نيمه تعطيل است.
 به‌عنوان‌مثال در کوثر پل پرديسان، در خلخال موزه خلخال و خانه‌هاي تاريخي اردبيل به دليل نبود اعتبار پيشرفت ندارند.به نسبت توان مالي ميراث فرهنگي ضعيف‌ترين بخش است و در گردشگري و صنايع‌دستي نيز اگر ظرفيت بخش خصوصي نباشد نمي‌توان عملاً فعال بود.

منبع :