تلفن ثابت سرگرمي فوق ‌لاکچري قاجاريان!

گروه تاريخي:130 سال پيش اگر يک ايراني مي‌خواست تلفن بزند بايد درباري مي‌بود؛ تا 100 سال پيش هم بايد آدم مهمي مي‌بود و تا 50 سال پي ش بايد جزو اعيان و ثروتمندان مي‌بود! تلفن‌زدن در ايران روزگاري طولاني، کار سختي بود و به اين آساني‌ها نبود.

امين رحيمي

 گروه تاريخي:130 سال پيش اگر يک ايراني مي‌خواست تلفن بزند بايد درباري مي‌بود؛ تا 100 سال پيش هم بايد آدم مهمي مي‌بود و تا 50 سال پي ش بايد جزو اعيان و ثروتمندان مي‌بود! تلفن‌زدن در ايران روزگاري طولاني، کار سختي بود و به اين آساني‌ها نبود.
تلفن در ايران وسيله‌اي جديد نيست؛ خيلي قديمي‌تر از اين حرف‌هاست. ناصرالدين قاجار حدود 10 سال پس‌ از اختراع تلفن توسط »گراهام بل« در قصرش با تلفن حرف زد و شگفت‌زده شد و در خاطراتش نوشت: تلفن يک قسم تلگرافي است که با دهن حرف مي‌زنند و با گوش مي‌شنوند. اين سفر که معين‌الملک [سفير ايران در عثماني] آمد، يک دستگاه آن را همراه پيشکش آورده است.
از اتاق شمس‌العماره تا اين‌جا که باغ سپهسالار است، کشيده‌ايم. يک صفحه تخته سوراخ سوراخي دارد که انسان به همان سوراخ‌ها حرف مي‌زند و دو اسباب است که به گوش گذاشته مي‌شوند. از اين‌جا با ميرزامحمد مليجک و آقامحمد نايب سرايدار صحبت شد. مثل اين است که در حضور حرف مي‌زنند، بلکه هم مي‌توان گفت بهتر در صحبت حضوري مي‌توان حرف را شنيد و فهميد.
 مليجک کوچک را خواستيم، با او هم حرف زديم به‌عينه گويا مليجک پيش ما است. آقاعبدالله و... حرف زدند. خيلي چيز غريبي است و ما تا به حال اين اسباب را نديده بوديم.» اين‌طوري بود که تلفن شد ابزار تفنن فوق ‌لاکچري درباريان قاجاري. کامران‌ميرزا هم داده بود براي خودش يک خط تلفن از قصرش در کامرانيه امروزي تا وزارت جنگ بکشند تا بتواند کارهايش را سريع‌تر پيگيري کند؛ »نايب‌السلطنه يک تلفن دارد، توي عمارتش کار گذاشته است، با شهر حرف مي‌زند.«
تلفن همراه ناصرالدين قاجار. اين تلفن سوييسي را هنگام سفر به نزديک‌ترين کابل خط تلفن وصل مي‌کردند و تماس برقرار مي‌شد
خيلي زود قراردادي بسته شد با »موسيو بوآتال« بلژيکي که يک رشته سيم تلفن 8 کيلومتري بکشد از طهران (حوالي ميدان قيام فعلي) تا شهرري؛ سال 1265 شمسي بود و اين نخستين خط تلفن تهران بود. کاخ‌نشينان قاجاري نيز کم‌کم خطوط تلفن اختصاصي براي خود راه‌اندازي کردند از شميران به تهران. مرکز تلفن کجا بود؟ قلهک. بايد زنگ مي‌زدند مرکز تلفن قلهک تا تلفنچي تماس را برقرار کند.
محموله تلفن غارت شد!
برخلاف فناوري‌هاي نوظهور که امروزه خيلي زود در ايران رايج مي‌شود، رواج استفاده از تلفن خيلي دير و کُند بود؛ به‌طوري که تا پايان دوره قاجار تلفن فقط در اختيار درباريان و اشراف و بعضي ادارات دولتي و نظامي بود و بس! البته همان‌موقع در تبريز و مشهد و گيلان نيز چند خط تلفن فعال بود براي وابستگان دربار و شاهزادگان قاجار. چندبار هم مظفرالدين قاجار امتياز تلفن را واگذار کرد که بروند و بياورند و راه‌ بيندازند که البته هيچ‌کسي نرفت و نياورد.
 آن سال‌ها به جاي سيم‌کشي تلفن فقط امتياز سيم‌کشي تلفن در تهران ميان برخي ثروتمندان و اهالي کسب‌ و ‌کار دست‌ به ‌دست مي‌شد. البته واقعا کار به اين آساني‌ها هم نبود؛ در اين‌ حد موانع و مشکلات پيش روي سيم‌کشي تلفن بود که يک‌بار در دوره احمدشاه قاجار يک نفر رفت از اروپا مقدار زيادي سيم مخصوص و تجهيزات تلفن خريد و قرار شد بعدا برايش بفرستند، ولي اين محموله وقتي از روسيه مي‌گذشت تا به ايران برسد در جريان جنگ جهاني اول که اتفاقا در روسيه عليه حکومت تزار انقلاب هم شده بود، غارت شد و رفت به باد هوا!
همان‌ موقع چند متخصص سوئيسي هم براي راه‌اندازي شبکه تلفن پيش‌پيش آمده بودند تهران که معلوم است چند ماهي بيکار ماندند و بعد هم رفتند.
حرکت لاک‌پشتي تلفن!
در سال 1302 شمسي دوباره يک نفر رفت که تلفن بياورد و اين‌بار آورد؛ در سال 1305 شمسي بالاخره 2300 رشته سيم به ايران رسيد؛ همراه با متخصصاني از شرکت زيمنس آلمان. يک مرکز تلفن هم در محدوده اکباتان تهران راه‌اندازي شد و چند سال بعد قرار شد هر کسي خواست سيم تلفن بکشد از دولت اجازه بگيرد.
سال 1308 وزارت پست و تلگراف هم لايحه داد به مجلس که به هزينه دولت شبکه سراسري تلفن در ايران راه بيفتد و خودش بشود وزارت پست و تلگراف و تلفن! جالب اينکه سال بعدش دولت ايران شرکت تلفن تهران را خريد و مدتي بعد به دلايلي از جمله کمبود بودجه آن را به مالکانش پس داد. پس از آن حرکت لاک‌پشتي تلفن در ايران همچنان چند دهه ادامه يافت.
تلفن ثابت به قيمت يک خانه
در سال 1315 دوباره يک شبکه تلفن با 6 هزار خط از شرکت زيمنس خريداري و در همان مرکز اکباتان راه‌اندازي شد. پيش‌از آن در سال 1315 نيز يک تلفني زدند به بغداد تا اولين مکالمه تلفني خارج کشور ايران در تاريخ ثبت شود. در دهه‌هاي بعدي نيز چندبار برنامه راه‌اندازي شبکه تلفن سراسري مطرح شد که به دلايل مختلف و باز هم به‌دليل بي‌پولي وزارت پست و تلگراف و تلفن به جايي نرسيد. وضعيت به‌گونه‌اي بود که در سال 1331 تازه تلفن در ايران ملي شد؛ قبلش سهام شرکت‌هاي تق‌ولق تلفن متعلق به بخش خصوصي بود.
تلفن همگاني در تهران نيز مانند اغلب شهرهاي جهان نمادي نوستالژيک محسوب مي‌شود
در نهايت تا سال 1337 حدود 13 هزار خط تلفن در ايران فعال بود. حرکت لاک‌پشتي ادامه يافت و البته با مشارکت شرکت‌هاي آلماني تا سال 1357 تعداد خطوط تلفن ايران به حدود 800 هزار خط رسيد و حدود 300 روستا هم به شبکه تلفن وصل بودند. عاقبت کار اين شد که در دهه 50 در تهران خطوط تلفن کم بود و تقاضا زياد؛ واگذاري عمده خطوط تلفن نيز انجام نمي‌شد و به همين‌دليل مشهور است که قيمت يک خط تلفن معادل قيمت يک خانه بود.
از کي تلفن‌ها زنگ خورد؟
در دهه شصت جنگ بود و مشکلات زياد؛ و توسعه شبکه تلفن همچنان کُند بود. ولي پس از پايان جنگ تحميلي توسعه شبکه مخابرات، بخش مهمي از برنامه‌هاي بازسازي پس از جنگ شد و از اوايل دهه 70 دوباره واگذاري تلفن به مشترکان عمومي رونق گرفت؛ تا اواخر دهه 70 ايران از نظر رشد شبکه تلفن ثابت شد پنجمين کشور جهان. سال 1373 شبکه تلفن‌ همراه هم آمد ولي چون گران بود نتوانست تلفن ثابت را از رونق بيندازد. کار همچنان با سرعت پيش رفت و در سال 1384 تعداد خطوط تلفن ثابت به 18 ميليون رسيد و در سال 1388 به 24 ميليون.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از فارس،کساني که در اوايل دهه 70 تلفن ثابت خريدند تا مدت‌ها نمي‌توانستند به ديگران زنگ بزنند؛ چون اغلب مردم هنوز در خانه‌شان تلفن نداشتند!

منبع :