برداشت بي رويه منابع آبي بلاي جان يک اثر تاريخي//

گروه تاريخي: چمن تاريخي و طبيعي سلطانيه زنجان به دليل برداشت بي رويه منابع آب زير زميني و کاهش بارندگي ها در خطر نابودي قرار دارد و براي احياي دوباره چشم انتظار نتايج پژوهش هاي دانشگاه زنجان است.

فاطمه تاجبخش

گروه تاريخي: چمن تاريخي و طبيعي سلطانيه زنجان به دليل برداشت بي رويه منابع آب زير زميني و کاهش بارندگي ها در خطر نابودي قرار دارد و براي احياي دوباره چشم انتظار نتايج پژوهش هاي دانشگاه زنجان است.
چمن سلطانيه از 700 سال پيش به صورت طبيعي در شهر سلطانيه وجود داشته است و فضايي افزون بر 700 هکتار را در بر مي‌گيرد و محل مناسبي براي گذران اوقات فراغت اهالي شهر به شمار مي‌رود. از آنجايي که اين محوطه از اهميت زيادي برخوردار بوده در ليست آثار طبيعي ايران جاي گرفته است. اين مکان در فاصله 6 کيلومتر از شهر سلطانيه قرار دارد و چشم‌انداز زيبايي به سمت گنبد سلطانيه دارد.
دليل وجود اين چمن‌ها اين است که گفته مي‌شود در عمق 20 متري اين محدوده خاک سفيد وجود دارد که مانع از نفوذ آب به اعماق زمين مي‌شود و در نتيجه، عمل آبياري چمن به گونه‌اي طبيعي و پيوسته انجام مي‌گيرد. علاوه بر اين در نزديکي اين چمن طبيعي حدود 40 چاه و قنات وجود دارد که آن را به‌صورت طبيعي آبياري مي‌کنند.
خطر برهم خوردن اکوسيستم با خشک شدن چمن سلطانيه
مديرکل حفاظت محيط زيست استان زنجان زنده بودن چمن سلطانيه را براي اکوسيستم منطقه حياتي خوانده و مي‌گويد: خشک شدن اين چمن مخاطرات زيست‌محيطي به همراه خواهد داشت و کاهش بارندگي، تغيير اقليم و کم شدن رطوبت زمين اين منطقه را به يکي از کانون‌هاي ريزگرد تبديل مي‌کند.
محمدرضا يافتيان تصريح مي‌کند: چمن سلطانيه استراحتگاه پرندگان مهاجري است که در فصول مختلف سال از اين منطقه عبور مي‌کنند و اگر اين طبيعت از بين برود ديگر شاهد حضور اين پرندگان نخواهيم بود و چرخه زيست‌محيطي تغيير مي‌کند و تأثيرگذاري منفي در يک اکوسيستم را به دنبال خواهد داشت.وي ادامه مي‌دهد: علاوه بر اين جوندگاني در اين منطقه هستند که ارتزاق آن‌ها از مسير گياهان چمن سلطانيه است و اگر خشک شود به سمت مزارع مردم هجوم مي‌آورند و تبديل به آفت مي‌شوند و مبارزه با آفت ضربه ديگري به محيط زيست وارد مي‌کند.
 در واقع چنانچه زيستگاه، محل تغذيه و جمعيت يک گونه جانوري را تغيير دهيم، ممکن است باعث کاهش يا افزايش گونه‌اي در جاي ديگر شود و چرخه طبيعت برهم مي‌خورد.يافتيان با بيان اينکه برداشت‌هاي بي رويه از منابع آبي محدوده چمن طبيعي سلطانيه باعث تخريب اين منطقه شده است مي‌گويد: برداشت‌هاي غيرمجاز و بي رويه از منابع آبي باعث افت کيفيت و تخريب گسترده چمن طبيعي سلطانيه شده است.وي مي‌افزايد: در صورت تداوم روند موجود در زمينه برداشت‌هاي بي رويه از منابع آبي و تغيير کاربري‌ها، چهار تا پنج سال آينده اثري از چمن طبيعي سلطانيه نخواهد_ماند.يافتيان با بيان اينکه اداره کل محيط زيست، در حوزه وظايف سازماني خود به چالش موجود در چمن طبيعي سلطانيه ورود کرده است، ادامه مي‌دهد: اخيراً نامه‌اي به سازمان بازرسي تنظيم و ايرادات و اشکالات را عنوان کرده است.
کاهش سالانه 70 سانتي متر سطح آب زيرزميني در منطقه چمن سلطانيه
مديرکل محيط زيست استان زنجان با بيان اينکه مواردي همچون تأثير بر روند کوچ حيوانات منطقه، حيات وحش و کشاورزي منطقه، در نامه اين اداره کل به سازمان بازرسي گنجانده شده است، مي‌گويد: متولي چمن سلطانيه محيط زيست نيست و مطابق ماده 2 قانون حفاظت و بهره برداري جنگل‌ها و مراتع در حوزه اراضي ملي متولي اداره کل منابع طبيعي و در حوزه اراضي کشاورزي نيز متولي جهاد کشاورزي است.
يافتيان با بين اينکه در حال حاضر شاهد برخي تغيير کاربري‌ها در چمن طبيعي سلطانيه هستيم، متذکر مي‌شود: مهم‌ترين چالشي که در منطقه چمن سلطانيه داريم بحث برداشت غير مجاز و بي رويه آب است که در برخي‌ها چاه‌ها که داراي مجوز هستند بيش از استاندارد مجوز برداشت صورت مي‌گيرد که بايد پيگيري شود.
وي با بيان اينکه سالانه حدود 70 سانتي متر سطح آب‌هاي زيرزميني منطقه چمن طبيعي سلطانيه افت پيدا مي‌کند، ادامه مي‌دهد: آبخوان منطقه سلطانيه به صورت قيفي شکل است و مرکز اين قيف در جهت پايين و به سمت خيرآباد و سلطانيه بوده که در آن منطقه افت آب داريم.
مديرکل محيط زيست استان زنجان با اشاره به اينکه چشمه‌هاي طبيعي موجود در اين منطقه اکثراً به سمت خشکي مي‌روند، مي‌گويد: در بالادست چمن طبيعي سلطانيه، چشمه شاه بلاغي وجود دارد که نسبت به سال‌هاي گذشته دبي آب اين چشمه کم شده است.
يافتيان به نبود مطالعه درست زيست محيطي در خصوص احداث سد بوئين در بالادست چمن سلطانيه نبود مطالعه درست زيست محيطي در خصوص احداث سد بوئين در بالادست چمن سلطانيه اشاره کرد و مي‌گويد: مطالعه درست و دقيق در خصوص اين سد انجام نگرفته و محيط زيست براي احداث سد بوئين مجوز لازم را نداده و استعلامي از سوي محيط زيست نشده است و بايد ارزيابي زيست محيطي صورت مي‌گرفت.
وي ادامه مي‌دهد: دو موضوع تغيير اقليم و کمبود بارندگي‌ها و برداشت غير مجاز و عدم رعايت حق آبه جز دلايل مهم وضعيت نامطلوب چمن سلطانيه است.مديرکل منابع طبيعي و آبخيزداري استان زنجان نيز با اشاره به اينکه حيات چمن سلطانيه به آب وابسته است، اظهار مي‌کند: برداشت‌هاي بي‌رويه از آب‌هاي زيرزميني و دشت‌هاي استان رطوبت سطح خاک را کاهش داده است و از طرف ديگر به دليل کاهش بارندگي، ميزان روان‌آب‌هايي که وارد چمن مي‌شد نيز به ميزان قابل توجهي کم شده و آبي کافي براي رشد گياهان باقي نمانده است.
احياي چمن سلطانيه منوط به نتايج پژوهش است
خليل آقاجانلو با اشاره به اينکه در مورد علل خشک شدن چمن سلطانيه و راهکارهاي احياي آن در حال حاضر نمي‌توان قاطعانه نظر داد، ابراز مي‌کند: اين امر مستلزم انجام پژوهش‌هاي دقيق است و در همين راستا دانشگاه زنجان مشغول مطالعه اين موضوع است و پس از مشخص شدن عوامل اصلي به صورت دقيق و کمي مي‌توان در مورد آن اظهار نظر کرد.
وي با اشاره به اينکه پوشش گياهي مراتع وابسته به وجود منابع آبي است، بيان مي‌کند: در مواقعي که با ترسالي روبه‌رو هستيم، پوشش گياهي بهتري در آن منطقه داريم و هرچقدر ميزان بارندگي از حالت نرمال کمتر شود، در رشد گياهان نيز تأثير منفي مي‌گذارد و موجب خشکسالي محل مي‌شود.اين مسئول در مورد اينکه مسئولان محلي خواستار فنس‌کشي براي جلوگيري از ورود دام به چمن سلطانيه شده‌اند، عنوان مي‌کند: با توجه به اينکه اين منطقه به شهر سلطانيه نزديک است، هر ساله قُرُق مي‌شود و فکر نمي‌کنم چراي دام تأثير زيادي در خشک شدن چمن داشته باشد.
پيش بيني اعتبار اوليه 300 ميليون توماني براي پروژه مطالعاتي چمن سلطانيه
مديرکل منابع طبيعي و آبخيزداري استان زنجان با اشاره به اينکه حفر چاه‌هاي غيرمجاز و برداشت بي‌رويه از آب‌هاي زيرزميني تأثير زيادي بر حيات دشت‌ها دارد، تصريح مي‌کند: با توجه به اينکه با کاهش بارندگي اکثر آبراه‌هاي فصلي و سيلابي خشک شده است و حق‌آبه‌اي به سمت پايين نمي‌آيد، براي احياي چمن بايد تغييراتي در برداشت منابع آب زيرزميني ايجاد کنيم.
وي در مورد استفاده از روش‌هاي نوين آبياري سطحي با مصرف آب حداقلي خاطرنشان مي‌کند: روش‌هاي اجرايي براي احياي چمن بستگي به اين دارد که عوامل اصلي تأثيرگذار بر خشک شدن پوشش گياهي اين منطقه را شناسايي کنيم و ظرفيت‌هاي منطقه را بسنجيم و با توجه به اين عوامل آب مورد نياز آن را تأمين کنيم.آقاجانلو با اشاره به اينکه نگراني از بابت از بين رفتن گونه‌هاي گياهي اين منطقه وجود ندارد، اظهار مي‌کند: بانک بذر از گياهان اين منطقه وجود دارد و پيچيدگي اصلي مربوط به تأمين آب مورد و مديريت منابع آبي است و چنانچه آب مورد نياز تأمين شود پوشش گياهي به مرور زمان خود را پيدا مي‌کند.وي با بيان اينکه براي پروژه مطالعاتي چمن سلطانيه مبلغ اوليه 300 ميليون تومان در نظر گرفته شده است، ابراز مي‌کند: به نظر مي‌رسد تا پايان بهار سال آينده فاز مطالعاتي به پايان برسد و پس از آن برنامه اجرايي براي احياي چمن پياده‌سازي شود.
داخل محدوده چمن سلطانيه چاهي حفر نشده است
در حالي که بسياري از کارشناسان برداشت بي‌رويه از آب‌هاي زيرزميني را يکي از علل اصلي خشک شدن چمن سلطانيه اعلام مي‌کنند، مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي زنجان در مورد آمار چاه‌هاي آب و ميزان برداشت آن‌ها مي‌گويد: هيچ چاهي داخل محدوده چمن سلطانيه حفر نشده است.
اسماعيل افشاري ادامه مي‌دهد: چاه‌هاي موجود در شعاع 200متري اطراف محدوده چمن شامل چهار حلقه چاه پروانه‌دار با تخليه 0.13 ميليون مترمکعب در سال و يک حلقه چاه فاقد پروانه فعال با تخليه0.16 ميليون مترمکعب در سال است.وي در مورد اينکه چاه‌هاي غيرمجاز مسدود نمي‌شود، تصريح مي‌کند: چاه‌هاي غيرمجاز پس از اخذ دستورات قضائي با رعايت اولويت پر مي‌شود.
 چاه‌هاي تعيين تکليف از اين قضيه مستثني بوده و بايد پس از طي روال اداري و طرح در کميسيون صدور پروانه، کميسيون رسيدگي به امور آب‌هاي زيرزميني، ديوان عدالت اداري و دادگاه تجديد نظر ديوان تعيين تکليف شوند.مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي زنجان با اشاره به اينکه استفاده از روش‌هاي نوين آبياري و احداث گلخانه در اراضي تحت پوشش چاه‌هاي مجاز تأثير زيادي در مصرف بهينه آب‌هاي زيرزميني خواهد داشت، بيان مي‌کند: اين امر در صورتي تحقق مي‌يابد که هيچ‌گونه توسعه کشاورزي يا گلخانه صورت نگيرد.
افشاري در مورد تأمين حقابه‌هاي مورد نياز چمن ابراز مي‌کند: قطعاً چمن سلطانيه داراي حقابه از آب‌هاي سطحي و مشرف به چمن خواهد بود که بايد در فصول غير کشاورزي آب رودخانه‌ها توسط منابع طبيعي به چمن هدايت شود.خبرنگار ما براي تکميل اين گزارش درصدد پيگيري موضوعاتي همچون ميزان مصرف آب کشاورزي در شهرستان سلطانيه، ميزان بهره‌مندي از تجهيزات نوين آبياري و امکان اصلاح الگوي کشت براي توليد محصولات کم‌آب‌بر است که مسئولان مربوطه پاسخي ارائه ندادند.به گزارش عصر آذربايجان به نقل از مهر،چمني که سال‌ها سبز بود و تفرجگاه مردم به‌شمار مي‌رفت، نگران است که به سرنوشت درياچه اروميه دچار شود و نمي‌داند حال براي زنده ماندن کاري از دست مسئولان براي مديريت منابع آبي برمي‌آيد يا بايد چشم به راه بارش رحمت الهي باشد.c

منبع :