حفظ جان ارامنه ايران در زمان کدام پادشاه و چرا اتفاق افتاد

گروه تاريخي: اين پادشاه به منظور حفظ جان ارامنه از جنگ با عثماني‌ها و برقراري موازنه بين اقليت‌هاي مذهبي، هزاران خانوار ارمني و گرجي را از ارمنستان و گرجستان به سوي »جلفاي« اصفهان کوچ داد و برايشان شهردار و کلانتر ارمني انتخاب کرد تا داراي يک جامعه‌ي کاملا مستقل در دل اصفهان باشند.

محمد پناه زاده

گروه تاريخي: اين پادشاه به منظور حفظ جان ارامنه از جنگ با عثماني‌ها و برقراري موازنه بين اقليت‌هاي مذهبي، هزاران خانوار ارمني و گرجي را از ارمنستان و گرجستان به سوي »جلفاي« اصفهان کوچ داد و برايشان شهردار و کلانتر ارمني انتخاب کرد تا داراي يک جامعه‌ي کاملا مستقل در دل اصفهان باشند.
شاه عباس براي جذب و حفظ جان ارامنه سياست مداراي ديني را در پيش گرفت و به آنان در جامعه ايران آزادي هاي ديني و اجتماعي بسياري داد و بدين ترتيب به دور از تعصبات مذهبي توانست از توانايي و پتانسيل مثبت آنان در شکوفايي اقتصاد تجاري ايران بهره ببرد.
»شاه عباس« از آزادانديش‌ترين شاهان ايراني بود
اسکان هزاران ارمني توسط شاه عباس در شهر اصفهان، در دهه‌هاي آغازين قرن يازدهم هجري، نشان از هوش و درايت خاص او و مشاورانش دارد که برخي از آنان از روحانيون بلندپايه‌اي مانند شيخ بهايي بودند. اين ارامنه که از منطقه خود آواره شده بودند، در جلفاي اصفهان اسکان داده شده و شاه عباس با حمايت از آن‌ها، و ساختن کليساهاي متعدد، تلاش کرد زندگي آرام، توأم با کوشش و تلاش اقتصادي، براي آنان فراهم کند. براساس اين دستور شاه عباس اول همه ساكنان شهرها و روستاهاي جلفا، نخجوان و اطراف قارص و ايروان تا ارزنه روم را با كليه اغنام، احشام و دارايي و اثاثيه آن ها به ايران كوچ دادند و ايلات را خالي از سكنه كردند.ارمنيان تاثير قابل توجهي در فرهنگ و هنر ايراني نيز داشته‌اند آن‌ها در معماري، موسيقي، سينما، عکاسي، نقاشي و تئاتر معاصر ايران و همچنين در صنعت چاپ و صنايع غذايي در ايران از پيشروان محسوب مي‌شوند.
واقعيتي هولناک براي مردم ارمني
کوچندگان ارمني در طي مسير خود به داخل سرزمين ايران متحمل صدمات جاني و مالي فراواني شدند. چنانکه به روايتي از 15000 هزار خانوار ارمني تنها 3هزار نفر از مردم ارمني به اصفهان رسيدند و مابقي در راه در اثر گرسنگي و بيماري و حملات قبايل چادرنشين تلف شدند. اين تلفات تا به آن حد بود كه حتي مورخين درباري نيز به آن اذعان دارند. چنانکه منجم يزدي مي نويسد: »در كوچ ارامنه براي عبور از رودخانه ارس قريب به ده هزار نفر كشته شدند و از ارس تا چالدران به جهت سرماي شديد بيست و يك هزار نفر از مردم روميه و مردم سرحد مردند.
در همين راستا کارپتيان مورخ ارمني مينويسد: از ميان يكصدهزار نفر کوچنده اوليه فقط ده هزار نفر موفق به عبور از ارس گرديدند. علاوه براين ظلم و جور سربازان قزلباش در طي مسير بر تلفات ارامنه افزود.بايستي متذکر شد که پيش از کوچ ارمنيان به ايران در زمان شاه عباس صفوي، بازرگانان ارمني در شهرهاي شيراز و بندرعباس سکني گزيده و به تجارت اشتغال داشته‌اند.
تبارشناسي مهاجرت ارامنه به ايران
البته تاريخ ورود ارامنه به ايران و حضور آن‌ها در درون مرزهاي ايران امروزي پيشينه‌اي ديرينه‌تر از زمان شاه عباس صفوي دارد. به طوري که ورود ارمني‌ها به مرکز ايران، به نخستين سال‌هاي سده هفدهم ميلادي بازمي‌شود، زماني که شاه‌عباس آن‌‌ها را از شهر جلفا در کرانه رود ارس به مناطق مرکزي ايران کوچاند. حرکت‌هاي بزرگ جمعيتي در گذشته بسيار بيش از امروز جنبه اجباري داشته است. ارامنه را در دوره‌هاي تاريخي گوناگون يا به اسارت آورده‌اند يا به کوچ مجبورشان کرده‌اند.از زمان داريوش هخامنشي ارامنه در ايران مي‌زيسته‌اند، اما اين‌ها بيشتر زمين داران بزرگي بودند که براي انجام وظايف‌شان نسبت به شاه شاهان به ايران مي‌آمدند. شاه آرشاوير در دوره پيش از اسلامي شدن ايران در سده سوم ميلادي، و شاهپور دوم در سده چهارم ميلادي در پي لشگرکشي به ارمنستان در سال‌هاي 368-370 چند 100 هزار ارمني را به ايران آورده و در خوزستان و مناطق جنوب غربي ايران کنوني اسکان دادند. بعد از ورود اعراب به ايران، ارامنه هم همراه باقي مردم به اسلام گرويده‌‌اند.
شاه عباس اول با كوچ ارامنه به ايران به دنبال چه اهدافي بود؟
ظاهراً پيشوايان مذهبي ارامنه در ارمنستان كه ديگر طاقت ظلم و جور حاكمين عثماني را نداشتند، چند نفر از ميان خود انتخاب كردند و بعنوان نماينده به اصفهان اعزام كردند و از شاه عباس اول كمك طلبيدند تا با تدبير خود آنها را از ظلم و جور عثمانيان نجات دهد. برخي اين درخواست پيشوايان مذهبي ارمني را يکي از علل مهاجرت ارامنه به ايران مي دانند.از اين نكته كه بگذريم از دو ديدگاه ميتوان به علل كوچ ارامنه پرداخت. يکي از ديدگاه مورخين داخلي(درباري) و ديگر از ديدگاه مورخين اروپايي كه در قالب سفرنامه ها به گفتار اين علل پرداختهاند. آنچه كه مسلم است اكثريت مورخين درباري اهداف شاه عباس اول از كوچ دادن ارامنه را نجات و رهايي آنها از زير فشار حملات و مشقتهايي كه از سوي عثماني ها به آنها تحميل ميشد، ميدانند.
در مجموع ميتوان گفت شاه عباس اول به خوبي درك كرده بود كه براي رشد اقتصاد و تجارت نيازمند افرادي قابل و توانا ميباشد و چه گروهي بهتر و تواناتر از ارامنه براي انجام اين کار وجود داشت.از سوي ديگر سياحان اروپايي انگيزه هاي ديگري را هم براي كوچ ارامنه ذكر مي کنند. چنانکه شاردن كوچ ارامنه را به جهت رشد و رونق هنر و صنعت ايران ميداند.
 زيرا ارامنه افرادي زحمتكش و پرتلاش و هنرور بودند. تاورنيه انگيزههاي تجاري را علت اصلي كوچ ارامنه ميداند. زيرا ارامنه در تجارت فعال بودند و در اين كار يد طو?يي داشتند و ميتوانستند عامل مهمي در رشد اقتصاد و تجارت ايران باشند.برخي ديگر هدف اين اقدام را انتقال مركز بين المللي تجارت ابريشم جلفا به ايران و احداث راه كاروان روي تجارت ابريشم از طريق اصفهان و بندرعباس به خليج فارس ميدانند تا بدين وسيله اقتصاد و تجارت را در ايران رونق بخشد و از سوي ديگر با تغيير راه سنتي ابريشم كه از عثماني مي گذشت بتواند ضربهاي مهلك به اقتصاد عثماني وارد آورد.اين نكته را نيز بايد اضافه كرد كه شاه عباس اول نميخواست ايرانيان كه نيروي جنگجوي سپاه وي را تشكيل ميدادند و در ميدان جنگ به مبارزه مي پرداختند با فعاليت هاي بازرگاني انحطاط يابند. همچنين اين عقيده نيز وجود دارد، كه شاه عباس اول براي كاهش قدرت قزلباش و امراي قبايل آن اقدام به كوچ ارامنه كرد و برخي اين دليل را مقدم بر ديگر انگيزه هاي وي در كوچ ارامنه ميدانند.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ردنا،در مجموع ميتوان گفت شاه عباس اول به خوبي درك كرده بود كه براي رشد اقتصاد و تجارت نيازمند افرادي قابل و توانا ميباشد و چه گروهي بهتر و تواناتر از ارامنه براي انجام اين کار وجود داشت. به طوري تاريخ نشان داد، شاه صفوي توانست به منظور حفظ جان ارامنه از جنگ با عثماني‌ها و برقراري موازنه بين اقليت‌هاي مذهبي، هزاران خانوار ارمني و گرجي را از ارمنستان و گرجستان به سوي »جلفاي« اصفهان کوچ دهد. حتي علاوه بر شهر، برايشان شهردار و کلانتر ارمني انتخاب کرد تا داراي يک جامعه‌ي کاملا مستقل در دل اصفهان باشند.

منبع :