"منبر مشکول" رسانه 900 ساله جهان اسلام

گروه فرهنگي: "مشکول" نام منبري چوبي و کم نظير در ايران است که بيش از 900 سال که از آن به عنوان رسانه اسلام استفاده شده، اما اکنون مثل کشکول عارفان و صوفيان، گوشه‌نشين مسجد و چشم انتظار مرمت است.

منبر يا کرسي جايگاهي براي سخنراني و ايراد خطبه است و لغت‌دانان، واژه منبر را از ريشه عربي نَبَرَ به معناي عالي و بلند دانسته‌اند و منبر در واقع يادگار پيامبر اسلام (ص) و فراگيرترين رسانه روشنگري و بصيرت‌افزايي مسلمانان بوده‌ است.به گواهي تاريخ، رسول خاتم (ص) پس از هجرت از مکه به مدينه با تکيه بر درخت خرمايي به ايراد خطبه مي‌پرداخته تا اينکه يکي از صحابه، پيشنهاد ساختن منبري را داده تا حضرت بر روي آن بنشيند و مردم او را راحت ببينند و او هم از ايستادن خسته نشود.
در برخي منابع نيز آمده‌ که پيش از ساخت منبر، سکويي از گِل ساخته بودند که پيامبر اسلام (ص) بر روي آن مي‌نشست، اما در سال هفتم هجري قمري از منبري چوبي استفاده مي‌کرده است.مناسبات سياسي و اجتماعي مسلمانان، منابر را به مرور به نماد حکومت اسلامي و جزء ثابت مساجد تبديل کرده و استفاده از آن طي حکومت امويان و عباسيان در جهان اسلام رواج يافته است و پژوهشگران هنر اسلامي، قديمي‌ترين منبر را منبر مسجد جامع قيروان تونس مربوط به قرن سوم هجري قمري مي‌دانند.
منبر مشکول
مشکول، نام منبري تاريخي در مسجد روستايي به همين نام از توابع شهر تازه تاسيس فيروزآباد شهرستان کوثر در استان اردبيل است که رئيس اداره ميراث فرهنگي، گردشگي و صنايع دستي کوثر مي‌گويد: اين منبر چوبي به شماره 1214 به تاريخ 97/3/11در فهرست آثار ملي ثبت و يک بار در سال 62 در بازسازي مسجد محل نگهداري آن و بار ديگر در سال 68 مرمت و کلاف‌بندي شده است.سيده فاطمه مجيدي از نياز جدي منبر مشکول به بازسازي و مرمت خبر داد و افزود: بايد منبر به اردبيل منتقل و تحت نظر متخصصان امر مرمت يا تعمير شود اما اهالي روستاي مشکول به منبر تاريخي مسجد خود به ديد هويت و تقدس مي‌نگرند و راضي به نقل مکان آن نيستند و نگران اند که منبر بعد از مرمت به محل اصلي خود انتقال داده نشود و مثلا سر از موزه در آورد.وي ادامه داد: در سال گذشته يک فرد متخصص مرمت منابر تاريخي را از تبريز به مشکول آورديم و برآورد هزينه شد اما نظر او اين بود که بايد منبر براي مرمت و بازسازي به تبريز منتقل شود و مرمت آن در داخل مسجد روستا امکان‌پذير نيست.
مجيدي گفت: امسال با حضور مديرکل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي اردبيل، در مشکول با اهالي روستا جلسه‌اي برگزار کرديم تا آنها را راضي کنيم منبر براي تعمير به اردبيل منتقل شود اما چون خيلي از اهالي روستا، تهران نشين و مهاجر هستند، به اجماع و رضايت کافي دست نيافتيم و ساکنان فعلي مشکول نيز فقط به مرمت منبر در داخل روستا راضي هستند.
وي به وجود کتيبه خط کوفي حاوي آياتي از سوره‌هاي توحيد و آيت الکرسي در بدنه منبر مشکول اشاره کرد و گفت: در آن کتيبه طول منبر را 184 عرض آن را 120 و ارتفاع منبر را 226 سانتي متر نوشته اند و منبر، درب و چند پله داشته که از بين رفته است.به گفته او، اهالي مشکول در ادوار گذشته به نيت جابجا نشدن يا پيشگيري از سرقت منبر، پايه‌هاي آن را در خاک کف مسجد محکم کرده بودند و به مرور زمان، قسمت‌هايي از پايه منبر پوسيده و از بين رفته است.
نبر چوبي مشکول رئيس اداره ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي شهرستان کوثر به وجود اطلاعات ديگري در کتيبه منبر از جمله تعلق به قرون مياني اسلامي (541هجري قمري) و ساخته شده به دست "خليل بن ابراهيم حنان" اشاره کرد و گفت: نام ديگر منبر مشکول "حاج عبدالله" بوده است.به گفته مجيدي، سندي دال بر ساخته شدن منبر در روستاي مشکول وجود ندارد و معلوم نيست چگونه از اين روستا سر در آورده است و جنس آن از چوب گردو است و بدون استفاده از اتصالات فلزي و فقط با تکنيک فاق و زبانه به هم وصل شده اما در سده‌هاي متاخر اسلامي از بست‌هاي فلزي براي استحکام آن استفاده شده است.
او منبت‌کاري، مشبک‌کاري و نقوش اسليمي و هندسي را از ديگر تزئينات منبر مشکول اعلام کرد و افزود: ترکيب هنرمندانه قطعات آن طوري است که فضاي غير هنري و تزئيني ندارد و تزئينات در کادرهاي مربع، مستطيل، چند ضلعي و لوزي‌هاي بادبادکي شکل و ستاره‌هاي هشت پر قرار گرفته است.مجيدي اظهار کرد: در 13 کادر منبر 11 جمله از آيات قرآن نقش بسته است و در متن کتيبه‌ها به سه نام برخورد مي‌کنيم که يکي "ابراهيم" حاکمي که دوام دولت او آرزو شده و ديگري "ابراهيم بن ابالفرج" کاتب کتيبه‌ها بوده و سوم "خليل بن ابراهيم" سازنده منبر چوبي بوده است.
براي جذب گردشگر موثر است
کارشناس گردشگري اداره ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي شهرستان کوثر به محل قرار گرفتن روستاي مشکول در نزديکي رودخانه قزل‌اوزن، وجود يک پل تاريخي در آن حوالي و در مسير روستاي مشکول و واقع شدن منطقه در مسير جاده ابرايشم اشاره کرد و گفت: احتمال دارد منبر در حين انتقال در مسير جاده ابريشم، به دلايلي به روستا آورده شده است.
فرشاد بيرامي وجود منطقه تاريخي و گردشگري پيرتقي در جنوب شرقي روستاي مشکول و همچنين منطقه شکار ممنوع و حفاظت شده مشکول دربند و آب و هواي مطبوع منطقه را ظرفيت قابل توجه گردشگري برشمرد و گفت: منبر چوبي مي‌تواند در کنار ساير قابليت‌هاي مشکول و شهرستان کوثر، عاملي براي جذب گردشگر و رونق صنعت گردشگري اين شهرستان باشد.
کتابي بنام منبر مشکول
مصطفي ملکي گلندوز مدرس دانشگاه، محقق و پژوهشگر از اهالي شهرستان خلخال در کتاب خود با عنوان "منبر تاريخي مشکول" الگوهاي متشکل از عناصر هندسي و گياهي، کنده‌کاري ،گره‌چيني دقيق، انتخاب چوب مناسب و طرح‌هاي اسليمي را از ويژگي‌هاي هنري منبر ذکر کرده است.اين محقق با اشاره به اينکه از ديرباز عالي‌ترين مفاهيم ديني و اسلامي در مساجد عرضه مي‌شده و محراب، منبر و رحل قرآن جلوه‌هايي از معماري و هنر اسلامي است، منبر مشکول را از شاهکارهاي هنر اسلامي معرفي کرده است.
وي هدف خود از تاليف کتاب درباره منبر مشکول را جلب توجه به عمق و گستره پذيرش و ترويج اسلام در ايران اعلام کرده که بي‌شک روستاي مشکول شهرستان کوثر نيز از منابر وعاظ و خطباي عاليقدر اسلام بوده است.وي مي‌گويد در صنايع چوب نيز تحصيلات تخصصي دارد و مدت 6 سال به بررسي و تحقيق راجع به منبر مشکول پرداخته و علاوه بر کتاب يادارس کشف و شکوفا شوند.ده شده، مقاله‌اي علمي و پژوهشي نيز درباره خصوصيات آن نگاشته است.
به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايرنا،اکنون منبر چوبي مشکول روزگار کهنسالي خود را در گوشه مسجد روستاي مشکول مي‌گذراند و بي‌شک پيشينه آن نه تنها با تاريخ و هويت آن روستا و شهرستان کوثر، بلکه با گذشته بخشي از ايران گره خورده است و اگر تحقيقات علمي و مطالعات تاريخي براي کشف مبدا و محل ساخت آن صورت گيرد، حقايق ارزشمندي از تاريخ و فرهنگ و فعاليت مبلغان و مروجان ديني اعصار گذشته مشخص خواهد شد.
شهرستان کوثر در فاصله نزديک به 85 کيلومتري جنوب اردبيل قرار دارد.

منبع :