مهاتما گاندي رهبر بزرگ مبارزه بدون خشونت

گروه تاريخي: مهاتما گاندي، يکي از برجسته‌ترين شخصيت‌هاي تاريخ معاصر، نماد مبارزه‌ي بدون خشونت و نماد هند جديد است. او با رويکرد فکري و فلسفي خاصي که در مبارزه سياسي داشت، تحولي عميق در جنبش استقلال هند و در مبارزات مدني در سراسر جهان ايجاد کرد.

 در اين گزارش به زندگي، مبارزات و ميراث ماندگار اين شخصيت برجسته مي‌پردازيم. »هربار که گاندي »روزه‌داري تا پاي مرگ« را شروع مي‌کرد، روحي نامعمول به کالبد همه امور هند راه مي‌يافت تا آن را سرزنده‌تر از هميشه کند. طي هريک از روزه‌ها هر تغييري در وضعيت جسماني وي به چهارگوشه عالم مخابره مي‌شد؛ اين تمام هند بود گرسنگي گاندي را مي‌زيست...« کاستيا برادتان/ کتاب جان دادن در راه ايده‌ها
»جنگ با شمشير مستلزم نوعي شجاعت است. ولي مردن بسيار شجاعانه‌تر از کشتن است.« مهاتما گاندي
امروزه مهاتما گاندي به عنوان نماد مبارزه‌ي بدون خشونت است. آموزه‌هاي او درباره‌ي مبارزه سياسي همچنان راهنماي کساني است که به دنبال تغييرات اجتماعي هستند. مهاتما گاندي نه تنها به هند استقلال بخشيد، بلکه به جهان نشان داد که مي‌توان از طريق صلح و بي‌خشونت به عدالت و آزادي دست يافت. اين امر با روش خاصي که او در مبارزه سياسي از خود نشان داد ممکن شد. اما پيش از پرداختن به آن روش، مروري بر زندگي گاندي داشته باشيم.
کودکي و تحصيل
مهانداس کارامچاند گاندي در 2 اکتبر 1869 در پوربندر، واقع در گجرات، هند به دنيا آمد. پدرش استاندار ايالت کوچک پوربندر بود و مادرش زني مذهبي بود که شديدا به آيين جينيسم تعهد داشت. گاندي از کودکي با مفاهيم مذهبي و اخلاقي آشنا شد؛ مفاهيمي که بعد‌ها تاثير زيادي بر فلسفه زندگي و مبارزات او گذاشتند. وي در کتاب زندگي‌نامه خود مي‌گويد که در کودکي ديدن دوستان زرتشتي و مسلمان پدرش باعث شده به خواندن کتاب‌هاي متعدد ديني روي آورد.
گاندي در سال 1888 به انگلستان رفت تا در رشته حقوق تحصيل کند.
 او در دانشگاه کالج لندن به تحصيل پرداخت و در سال 1891 به هند بازگشت. در بازگشت تلاش‌هاي او براي ايجاد يک حرفه موفق با شکست مواجه شد و به همين دليل در سال 1893 به آفريقاي جنوبي رفت. آفريقاي جنوبي نقطه عطفي در زندگي گاندي بود. او به عنوان وکيل در يک شرکت هندي در دوربان کار مي‌کرد و در همين دوران با تبعيض نژادي گسترده‌اي که عليه هندي‌ها و سياه‌پوستان اعمال مي‌شد، مواجه شد.
 يک حادثه مهم که زندگي گاندي را تغيير داد، زماني بود که از يک قطار اخراج شد، زيرا حاضر به ترک کوپه درجه يک براي يک مسافر سفيدپوست نبود. اين تجربه تلخ، گاندي را به مبارزه عليه تبعيض و بي‌عدالتي ترغيب کرد. گاندي در آفريقاي جنوبي شروع به سازماندهي جامعه هندي‌ها براي مقاومت در برابر قوانين تبعيض‌آميز کرد. او روش‌هاي مبارزه بي‌خشونت و نافرماني مدني را توسعه داد که بعد‌ها به عنوان ساتياگرا‌ها شناخته شد. يکي از موفق‌ترين اقدامات او در اين دوران، رهبري کمپين‌هايي براي لغو قانون ثبت‌نام اجباري هندي‌ها و ماليات‌هاي ناعادلانه بود.
بازگشت دوباره
گاندي در سال 1915 دوباره به هند بازگشت و به يکي از رهبران برجسته جنبش استقلال هند تبديل شد. او روش‌هاي مبارزه بي‌خشونت را که در آفريقاي جنوبي آزمايش کرده بود، در هند نيز به کار گرفت و از آن به بعد حيات خود را وقف مبارزه براي آزادي کشورش از دست استعمار بريتانيا کرد. در دوران حيات وي، امپراطوري بريتانيا بسيار قدرتمند بود و مستعمرات فراواني در سراسر جهان داشت؛ معروف بود که »آفتاب هيچگاه در پهنه امپراطوري بريتانيا غروب نمي‌کند«؛ به همين دليل کمتر کسي اميد داشت که دولت بريتانيا و متحدان تجاري آن از اشغال هندوستان دست بکشند يا بتوان آن‌ها را با مبارزه از هندوستان بيرون کرد.حملات فردي و ترور افسران بريتانيايي نيز که توسط گروه‌هايي از مبارزان استقلال هند انجام مي‌شد واکنشي به مراتب شديدتري از سوي دولت بريتانيا در پي داشت، بنابرين نوعي فضاي استيصال سراسر هند را فراگرفته بود. گاندي در چنين شرايطي مبارزات خود را آغاز کرد و بدل به رهبر جنبش استقلال هند شد.
وي براي مبارزه از روش خاصي استفاده کرد: گرسنگي کشيدن.گاندي اعتصاب غذا را که خود»روزه‌داري تا پاي مرگ«مي‌ناميد به عنوان يکي از عناصر کليدي شيوه‌هاي مبارزاتي خود قرار داده بود. او اعتقاد داشت استفاده تهاجمي از تن خويش، مثلا در نبرد، شجاعانه است، ولي شجاعانه‌ترين کار اين است که هيچ کاري نکنيد؛ يعني به تعبير «تن محتضرتان را به اسلحه‌اي بسيار کاراتر بدل کنيد، زيرا چنين شجاعتي بسيار دشوار است چرا که برخلاف غرايز بقاي ماست و رنج و دشواري فراواني مي‌طلبد.«گاندي در پي معکوس کردن قطب‌هاي متضاد مبارزه و خشونت بود؛ آنچه »واتسلاو هاول« سياست‌مدار و اولين رئيس‌جمهور جمهوري چک آن را»قدرت بي‌قدرتان« مي‌نامد.
 روزه‌داري تا پاي مرگ مي‌تواند بي‌قدرتان را قدرتمند کند و جاي بي‌قدرت‌ها و قدرتمند‌ها را معکوس کند.گاندي اين روش را براي خروج از انسداد سياسي و تکراري و بي‌اثر شدن روش‌هاي مبارزه وضع يا احيا کرد.
 او مي‌گفت »کفگير سخنوري به ته ديگ خورده است« و ارتباط کلامي با مردم ديگر اثرگذار نيست.
 در اين شرايط بايد بدن‌ها را به ميدان آورد و از بدن محتضر و رنج کشيده خود در جهت بسيج شهروندان عليه ظلم و ستم استفاده کرد.مهاتما گاندي خودش درباره مطلب اخير چنين مي‌گويد:»راه نفوذ در اذهان توده‌ها نه گفتار و نوشتار، بلکه چيزي است که توده‌ها خوب بفهمند و آن رنج است که مقبول‌ترين شيوه‌اش روزه‌داري تا پاي مرگ است.«اين استراتژي عملا بسيار موفق بود و کل ملت هند را عملا با تن گاندي هماهنگ کرده بود. هيچ تن گرسنه‌اي در آن برهه از تاريخ چنين قدرت سياسي و اجتماعي نداشت. لوئيس فيشر زندگينامه‌نويس گاندي مي‌نويسد: »در نتيجه روزه گاندي روح اصلاح و تذهيب نفس در تمام کشور پراکنده مي‌شد. طي شش روز روزه‌داري، اکثر مردم هند از رفتن به سينما، تماشاخانه و رستوران امتناع مي‌کردند. عروسي‌ها و جشن‌ها به تعويق مي‌افتاد و کارکنان دست از کار مي‌کشيدند.«
روش مبارزه گاندي
روش مبارزه خلاقانه گاندي در واقع تغيير راديکال عمل روزه‌داري در باور‌هاي ديني هندو بود. وي شيوه خود را »ساتياگراها« نام نهاد که از دو بخش »ساتيا« به معناي حقيقت و »اگراها« به معناي پافشاري تشکيل شده‌است؛ بنابراين ساتياگراها، پافشاري بر حقيقت است.
 گاندي درباره اين نام چنين مي‌گويد: »حقيقت (ساتيا) به عشق اشاره دارد و پافشاري (اگراها) مولد است و از همين رو برابر نهاد نيروست. به همين خاطر من جنبش مردم هند را ساتياگرا‌ها خواندم؛ يعني نيرويي که از حقيقت و عشق و خشونت‌گريزي به دنيا مي‌آيد و از عبارت »مقاومت منفعلانه« استفاده نکردم؛ حتي در نوشته‌هاي انگليسي هم از اين عبارت پرهيز کردم و از خود »ساتياگراها« يا عبارت‌هاي معادل آن استفاده کردم.«
اين روش نوعي از انواع مبارزه غير خشونت‌آميز است که با نوشته‌هاي »هنري ديويد ثورو« فيلسوف آمريکايي شناخته مي‌شود و اغلب آن را نافرماني مدني مي‌خوانند، اما گاندي ترجيح مي‌داد روش خود را همان خشونت‌پرهيزي نام نهد. او مي‌گفت »ضربه در برابر ضربه و چشم در برابر چشم دنيا را کور مي‌سازد.
دوست دارم اسلحه را زمين بگذاريد چرا که کمکي براي حفظ جان و انسانيت شما نمي‌کند. با سلاح برداشتن و وارد جنگ شدن هيتلر و موسوليني‌ها را دعوت مي‌کنيد تا وارد کشور شما شوند و داشته‌هايتان را به يغما ببرند. اگر اين آقايان محترم تصميم بگيرند کشورتان را اشغال کنند، آن‌ها را پس مي‌زنيد. اگر شما را در بي‌طرفي خود رها نکردند آنگاه زن و مرد و کودک از خاک خود دفاع خواهيد کرد و اجازه نخواهيد داد به اهداف خود برسند.«
گاندي در تمام دوران فعاليت سياسي خود از روزه‌داري تا پاي مرگ استفاده مي‌کرد. وي براي اتحاد ميان مسلمانان و هندو‌ها يک ماه روزه گرفت و با به راه انداختن »رژه نمک« و عدم پرداخت ماليات به اشغالگران، دولت بريتانيا را فلج کرد.به گزارش عصر آذربايجان به نقل از رويداد24،دولت بريتانيا در چنين شرايطي علاوه بر مشکلات مالي و اختلال در نظم اقتصادي خود، شاهد گسترش حملات اخلاقي به خود بود، به صورتي که حتي در خود لندن نيز مردم بار‌ها عليه استعمار هند تظاهرات کردند. نهايتا هم در سال 1947 بريتانيايي‌ها از هندوستان خارج شدند و روش خشونت‌پرهيز گاندي به ثمر رسيد.

منبع :