تشکيل دولت آشتي ملي به دستور شاه

گروه تاريخي: آخرين اقدام شاه براي اتحاد با طيف مخالفان مذهبي، انتخاب شريف امامي براي نخست وزيري بود.

شريف امامي در نخستين اقدام، کاباره‌ها و مشروب فروشي‌ها را تعطيل کرد، بسياري از روحانيون زنداني را آزاد کرد، تقويم شاهنشاهي را لغو کرد، مبارزه با بهاييان را به وضوح اعلام کرد و منصب امور زنان را لغو کرد و به جاي آن امور اوقاف را تشکيل داد.
 اين اقدامات همگي براي خوشايند روحانيون انجام شده بود و شريف امامي به خيال خود دولت آشتي ملي پديد آورد؛ البته اين آشتي، قرار بود آشتي سلطنت با روحانيت باشد و نه نيرو‌هاي سکولار. جعفر شريف‌امامي برخلاف بسياري از دولتمردان دوران پهلوي از خانواده‌اي سياسي نبود. او در آلمان و سوئد تحصيل کرد و در دولت سپهبد رزم‌آرا براي نخستين بار به مقام وزارت راه رسيد. همچنين سال‌هاي 36 تا 39 وزير صنايع و معادن بود و پس از آن از شهريور 39 به مدت 8 ماه نخست‌وزير شد. از 42 تا 57 نيز رئيس مجلس سنا بود. اما بيش از همه، نخست‌وزيري کوتاه‌مدت او در سال 57 در ياد مانده است، 5 شهريور تا 14 آبان.
شاه در پنجم شهريور سال 57 تصميم گرفت »دولت آشتي ملي« ايجاد کند و براي اين کار جعفر شريف‌امامي را که يک روحاني‌زاده مسلمان بود به نخست وزيري برگزيد، بلکه اسلامگرايان را راضي کند. شاه راه‌هاي مختلفي را براي نجات حکومت امتحان کرده بود. اما همواره ميان دو راه در نوسان بود. يکي پيشنهاد ارتشبد نعمت الله نصيري که مي‌گفت براي رويارويي با بحران اين اقدامات انجام شود: »بستن بازار‌ها در شهرهايي، چون قم و شدت عمل، حتّي کشتن مخالفان.«
راه ديگر چيزي بود که تيمسار حسين فردوست در پاسخ به نصيري مي‌گفت، يعني گفتگو با معترضان. فردوست به شاه گفته بود ارتش ايران عمدتاً از سربازان وظيفه تشکيل شده و هيچ معلوم نيست اين سربازان در مقابل مردم ايستادگي کنند؛ بنابراين بايد با مخالفان گفتگو کرد و شدت عمل فايده‌اي ندارد. شاه با انتخاب شريف امامي پيشنهاد فردوست را اجرايي کرد. اما اقدامات شريف امامي فراتر از»گفتگو با مخالفان« بود. وي از دادن هيچ امتيازي به انقلابيون دريغ نمي‌کرد و گاه حتّي پيش از آن که مخالفان خواستي را مطرح کنند، پيشدستي مي‌کرد و تسليم آن مي‌شد.
شريف امامي در نخستين اقدام، کاباره‌ها و مشروب فروشي‌ها را تعطيل کرد، بسياري از روحانيون زنداني را آزاد کرد، تقويم شاهنشاهي را لغو کرد، به صورت رسمي اعلام کرد با بهاييان مبارزه خواهد کرد و پست امور زنان را لغو کرد و امور اوقاف را تشکيل داد.
در اين راستا مطبوعات و راديو تلويزيون را تا حدي آزاد کرد، مراکز فساد را بست، مديران زيادي را برکنار کرد و حزب رستاخيز را منحل کرد. اما حکومت نظامي و هفده شهويور نيز در دوره او رخ داد. هدفش اين بود که نارضايتي‌ها را از حالت سياسي به حالت اقتصادي هدايت کند که قابل رفع باشد. سياستي که شکست خورد.
اين اقدامات همگي براي خوشايند روحانيون انجام شد و شريف امامي به خيال خود دولت آشتي ملي پديد آورده بود. البته اين آشتي، آشتي سلطنت با نيرو‌هاي مترقي نبود و شاه و شريف امامي هر دو تصور مي‌کردند با جلب رضايت روحانيون مي‌توانند مابقي معترضان را ساکت کنند.
 اين اقدامات در نظر برخي از انقلابيون مثبت آمده بود؛ از جمله آيت‌الله شريعتمداري و جبهه ملي که با انتشار بيانيه‌هايي ضمن استقبال از اين اقدامات، فرصتي سه ماهه به دولت دادند که اقدامات اصلاحگرانه ديگري را نيز انجام دهد، اما آيت الله خميني اين اقدامات را نوعي سالوس‌صفتي خواند و بر لزوم سرنگوني حکومت تاکيدي دوباره کرد.
تحت تاثير بيانيه آيت‌الله خميني، ديگر روحانيون و اغلب گروه‌هاي انقلابي حمايت خود از اقدامات دولت را پس گرفتند و هرگونه مصالحه با دولت را نفي کردند. اشتباه بزرگ شريف امامي اين بود که اجازه راهپيمايي در روز عيد فطر را به مذهبيون داده بود و اکنون که راهپيمايي عيدفطر با حضور بيش از شصت هزار نفر برگزار مي‌شد، شعار‌هاي انقلابي بوضوح پررنگ‌تر شده بود.
انقلابيون در اين تظاهرات شعار »مرگ بر شاه« سر دادند و پلاکارد‌هايي حمل مي‌کردند که روي آن‌ها نوشته شده بود: »استقلال، آزادي، جمهوري اسلامي« همچنين شعار‌هاي بسياري مبني بر زناکار و کافر بودن شاه داده شد. معترضان در شعار‌هاي خود شريف امامي را نيز بي نصيب نگذاشتند: »نه شريفي، نه امامي بلکه يک خر تمامي«. آن‌ها متاثر از رهبر انقلاب ديگر به اصلاحات راضي نبودند و سرنگوني کامل حکومت را خواستار شدند: »ما مي‌گيم شاه نمي‌خوايم، نخست‌وزير عوض مي‌شه / ما مي‌گيم خر نمي‌خوايم، پالون خر عوض مي‌شه«.
آيت‌الله خميني بيانيه‌اي پس از اين تظاهرات منتشر کرد و گفت: »خواست تمام ملت را که رفتن شاه و برچيده شدن بساط ظلم و چپاول مردم مسلمان است که با کمال صراحت اعلام نمود. مردم مسلمان ايران به دنبال برگزاري نماز عيد، دست به عبادت ارزنده‌ي ديگري زدند که آن فرياد‌هاي کوبنده عليه استکبار جبار و چپاولگر براي به‌پا داشتن حکومت عدل اسلام است که کوشش در اين راه از اعظم عبادات است. با تمام شدن ماه رمضان مسئوليت‌ها تمام نشده، بلکه تظاهرات کوبنده براي رسيدن هدف اسلامي و برقراري حکومت اسلامي«.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از رويداد24،در واقع با اين تظاهرات، آيت‌الله خميني و طرفدارانش به اين نتيجه رسيده بودند که مي‌توان حکومت را ساقط کرد و هرگونه مصالحه با شاه مردود است.

منبع :