تعزيه هنر آييني و ماندگار

تعزيه، آييني با جنبه هاي نمايش بسيار ظريف و زيبا است که با گذشت زمان، هر چند بسيار محدود در برخي نقاط ايران به ويژه استان زنجان اجرا مي شود و همچنان خود را سرپا نگه داشته و علاقه مندان و مخاطبان خاص خود را دارد.

گروه گزارش: تعزيه، آييني با جنبه هاي نمايش بسيار ظريف و زيبا است که با گذشت زمان، هر چند بسيار محدود در برخي نقاط ايران به ويژه استان زنجان اجرا مي شود و همچنان خود را سرپا نگه داشته و علاقه مندان و مخاطبان خاص خود را دارد.
تعزيه در زنجان داراي قدمتي ديرينه است و با وجود تجربه فراز و نشيب هاي مختلف، مانند بسياري از مناطق تعزيه خيز ايران سهم بزرگي در تجسم درام به عهده دارد. يک پژوهشگر، محقق و مدرس تئاتر در رابطه با سير تاريخي تعزيه زنجان با اشاره به اينکه بازي هاي نمايشي و نمايش هاي گوناگون ميداني، مطربي، نقالي، نوروزي خواني، پهلوان بازي همه و همه در منطقه زنجان مرسوم بوده است، مي گويد: تعزيه  تماشاگران تشنه و شيدا را لحظاتي از قيل و قال زمانه بر دنياي افسانه و اسطوره مي برد و در کنار اين تظاهرات نمايشي مرثيه گري بر عاشورائيان هميشه ايام در زنجان معمول بوده و همه روزه در ايام سوگواري، خيل نظاره گران مشتاق براي نظاره انواع مجالس تعزيه به ميدان ها و کاروانسراهاي شهر مي شتافتند تا از اين تراژدي عظيم خاندان آل علي در زير خيمه هاي با شکوه حسينيه ها و ميادين پر جنب و جوش شهر ديدن کنند. حسين عباسي نيا مي افزايد: تعزيه زنجان به مانند بسياري از مناطق تعزيه خيز ايران سهم بزرگي در تجسم درام شرقي به عهده دارد چرا که جنبه هاي نمايشي قابل اعتماد بکر در مجالس تعزيه زنجان تجربه اي است ناب، در به وجود آوردن پالايش در تماشگر، البته ايمان مذهبي شهروندان که ارادت و عشق ديرپايي را به خاندان عصمت و طهارت دارند، عنصر بسيار موثري در اين رابطه بود.
وي بيان مي کند: تعزيه در زنجان از اولين روزهاي ماه محرم شروع و تا آخر صفر ادامه مي يافت و در طول اين مدت مجالس بسياري با جنبه هاي نمايشي بسيار ظريف خوانده مي شد، روزهاي اول تا نهم ماه محرم همچنين مجالسي مثل حجه الوداع، مسلم  حر، علي اکبر، قاسم و عباس خوانده مي شد. اين پژوهشگر، محقق و مدرس تئاتر ادامه مي دهد: روز دهم مختص تعزيه امام و غروب عاشورا تنور خولي مي خواندند و روز اربعين بازار شام که از مجالس ظريف و باشکوهي بود، تعزيه امام حسن و رحلت پيامبر روز 28 صفر خوانده مي شد و بعد از آن تا ماه محرم سال ديگر جسته و گريخته تعزيه هايي به مناسبت هاي مختلف اجرا مي شد ودر همه اين مجالس نمايشگران تعزيه با مهارت و ظرافت وقايع و حادثه مربوطه را تحليل مي کردند. عباسي نيا مي افزايد: بيشتر تعزيه هاي زنجان تعزيه دوره بود و تعزيه دوره يکي از شيوه_هاي تعزيه است که بدون استفاده از سکو در ميادين و يا محله هاي مختلف و کاروانسراها اجرا مي شد و به آن تعزيه ميداني نيز مي گفتند  البته اين بدان معني نيست که در زنجان تعزيه سکو و تعزيه سيار وجود نداشته به ويژه تعزيه سيار که بيشتر مخصوص روز عاشورا بود و با شکوه و عظمت خاصي اجرا مي شد.
وي بيان مي کند: نمايش سيار از زيبايي خاصي برخوردار بود و بيشتر از 2 تعزيه ديگر تماشاگر مشتاق و تشنه را به خود جلب مي کرده است و روزهاي عاشورا که تعزيه بسيار به راه مي افتاد کمتر کسي در خانه مي ماند و اغلب به اتفاق مردم شهر براي ديدن اين اپراي عظيم شرقي به راه مي افتادند. اين پژوهشگر، محقق و مدرس تئاتر ادامه مي_دهد: تعزيه سکو در حسينيه ها و تکايا اجرا مي شد و در ايام سوگواري سيدالشهدا بعضي از تکايا و حسينيه ها مثل تکيه چوقور، سيدلر  سقاها،حسينيه اعظم و فرجيه .... براي عزاداري محوطه ميدانچه مشرف به تکيه را چادري بزرگ مي پوشاندند و ميدانچه را به شکل خيمه اي بزرگ و باشکو در مي آوردند و وسط اين خيمه_ها سکويي مي ساختند و راهرويي مشرف به آن که صحن سکو مکان مخصوص عزاداري و سوگواري و اطراف سکو و نيز مدخل تکيه ها نيز محفلي براي نشستن و نظاره گري تماشاگران بود. وي بيان مي کند: بر روي اين سکوها دسته هاي سينه زن و زنجير زن عزاداري مي کردند و گاهي مجالس تعزيه نيز بر روي اين سکوها خوانده مي شد و به همين دليل اين نوع تعزيه ها را' تعزيه سکو مي خواندند و معماري امروزي حسينيه اعظم بر گرفته از همان تکاياست، با اندکي تغيير شکل با اين تفاوت که سکوي وسط در صحن مسجد بنا شده و غرفه هاي اطراف نيز محلي براي نشستن و نظاره تماشاگران است. عباسي نيا اضافه مي کند: تعزيه زنجان در شهرهاي ديگر به طريق ديگر نيز اجرا مي شده و بعضي اوقات مشاهده شده در تعزيه هاي ميداني نيز از سکو استفاده شده، اما در زنجان چنين نبوده و تعزيه سکو فقط داخل تکايا اجرا مي شده است.
 اين پژوهشگر، محقق و مدرس تئاتر ادامه مي دهد: تعزيه سيار از شکوه و جبروت خاصي برخوردار بوده و در حين حرکت دسته عزاداري و در مسير حرکت دسته اجرا مي شد، تعزيه بسيار باشکوه و عظمت بي مانندي داشته و در روزهاي اجرا چهره شهر را به کلي تغيير مي داد و خيابان ها و کوچه ها و معابر غبار آلود و غمبار شهر را به عرصه نمايشي باشکوه و عظيم و هنري متعالي اما ناشناخته مبدل مي کرد. وي اظهار مي_کند: تعزيه هاي سيار زنجان 2 مسير را طي مي_کردند، مسير اول از مسجد محل به طرف امامزاده و اين به مثابه حرکت کاروان امام از مکه به طرف کربلا بود و مسير دوم از امام زاده سيدابراهيم به طرف مسجد، محل از راه ديگري غير از راهي که آمده بودند، اين به مثابه حرکت اسرا و خاندان امام به طرف کوفه و شام بود، در ابتداي حرکت دسته عزاداري بيرقي که مشخصات هيات و يا حسينيه را معرفي مي کرد  حمل مي شد و در پي بيرق چند کودک که به دست هر کدام جام خالي آبي ديده مي شد و به رهبري بزرگترين نوحه اي حزين مي خواندند حرکت مي کردند.
*تعزيه سيار يکي از باشکوه ترين نمايش تعزيه
اين پژوهشگر، محقق و مدرس تئاتر با بيان اينکه تعزيه سيار يکي از باشکوه ترين نمايش تعزيه است که جلوه ها و ظرافت هاي نمايشي آن بي حد و حصر است ادامه مي دهد: اين نوع تعزيه کارناوالي از عظمت و شکوه نمايش ايراني و اپرايي است جذاب و ديدني که متاسفانه ديگر نشاني از آن نيست. وي بيان مي کند: تعزيه هاي سياري که امروزه در دسته هاي عزاداري مي_بينيم به حمل چند نعش و يک گهواره محدود شده و شکوه و عظمت خود را از دست داده است. عياسي نيا مي افزايد: پس از عاشورا نيز تعزيه_هاي ديگري به طريقه تعزيه ميداني در اطراف و اکناف شهر خوانده مي شود، عبد الله عفيف، مختار ثقفي، بازار شام، تنور خولي و در آخر ماه صفر نيز تعزيه امام حسن و رحلت پيغمبر با شکوه و جبروت خاصي اجرا مي شد. به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايرنا، اين پژوهشگر، محقق و مدرس تئاتر مي گويد: در نهايت چيزي که حائز اهميت و بررسي است  اينکه مجالس تعزيه زنجان همه تکنيک ها و جلوه هاي مجالس تعزيه را به همراه داشته و در نتيجه سهم بسزايي هم در شکل گيري درام مستقل ايراني و بعضي از نمايشگران تعزيه به راستي از واقعه خوانان حرفه اي و با مهارتي بوده اند، کساني مثل قاسم مشتي(معروف به شمر قاسم) که شمر خواني مي کرد و مرحوم کربلائي محمود اوصانلو (عباس خوان)، ميکائيل کفاش (امام خوان) ... روحشان شاد و يادشان قرين رحمت باد.

منبع :