تلاش براي جان يافتن تاريخ شفاهي در شهر تاريخ و تمدن

گروه فرهنگي: اگر منصفانه قضاوت کنيم، بخش اعظمي از تاريخ مکتوب را مديون تاريخ شفاهي هستيم، تاريخي که سينه به سينه نقل شده و تنها بخش کوچکي از آن به شکل مکتوب منتشر شده است؛ چرا که تاريخ شفاهي همواره با محدوديت‌‎هاي متعددي از جمله نبود نيروي متخصص و خطر از دست رفتن منابع و برخي ملزومات اخلاقي مواجه بوده است و اين محدوديت‌ها در تبريز نيز با سابقه‌اي تاريخي و تمدني مثال زدني، گريبان‌گير تاريخ شفاهي اين شهر و منجر به ناتواني در تدوين منابع اطلاعاتي دقيقي از اين بخش شده است، آن هم در شهري که از حرارت گر بسوزد، عيب نيست ... چون که از هر خانه‌اش صد آفتاب آيد برون.

گروه فرهنگي: اگر منصفانه قضاوت کنيم، بخش اعظمي از تاريخ مکتوب را مديون تاريخ شفاهي هستيم، تاريخي که سينه به سينه نقل شده و تنها بخش کوچکي از آن به شکل مکتوب منتشر شده است؛ چرا که تاريخ شفاهي همواره با محدوديت‌‎هاي متعددي از جمله نبود نيروي متخصص و خطر از دست رفتن منابع و برخي ملزومات اخلاقي مواجه بوده است و اين محدوديت‌ها در تبريز نيز با سابقه‌اي تاريخي و تمدني مثال زدني، گريبان‌گير تاريخ شفاهي اين شهر و منجر به ناتواني در تدوين منابع اطلاعاتي دقيقي از اين بخش شده است، آن هم در شهري که از حرارت گر بسوزد، عيب نيست ... چون که از هر خانه‌اش صد آفتاب آيد برون.
فعالان عرصه تاريخ شفاهي معتقدند؛ تاريخ مکتوب، مديون تاريخ شفاهي است؛ چرا که اگر نقل‌کنندگان رويدادها از چهره‌ها و شخصيت‌ها گرفته تا آشيق‌ها و اصناف نبودند، منبعي براي مراجعه و مطلع شدن از تاريخ هم وجود نداشت.
 از همان قصه‌گويي مادربزرگ‌ها و روايت آشيق‌ها تا نقل و قول‌هاي کوچه بازاري، تاريخ شفاهي را به نوعي مي‌توان مشارکت مردم در نقل تاريخ دانست که در آينده مي‌تواند ارزش‌هاي معنوي و هويت ملي، بومي و منطقه‌اي را براي نسلي غريبه با سنت‌ها و فرهنگ بومي و آشتي با فناوري، ملموس‌ کند.
فعالان و محققان oral history يا به بيان ما همان تاريخ شفاهي هم مثل بسياري از دغدغه‌مندان فرهنگي، هنري و تاريخي، دل پُري از نبود پشتيباني کافي و نبود توجه کافي از سوي متوليان امر به اين حوزه داشتند و وضعيت منابع موجود با موضوع تاريخ شفاهي در شهري مانند تبريز با پيشينه‌ تاريخي غني و موزه‌اي زنده از منابع تاريخ شفاهي مثل شخصيت‌هاي برجسته علمي، هنري و فرهنگي که نقش اثرگذاري در توسعه اين شهر داشته‌اند، نشان مي‌دهد پر بيراه هم نمي‌گويند.
برگزاري نشست هم‌انديشي تدوين تاريخ شفاهي در مرکز اسناد و کتابخانه ملي منطقه شمال غرب کشور، فرصت مناسبي براي حضور پژوهشگران و نويسندگاني بود که در عرصه تاريخ شفاهي يکه‌تاز بوده و از سنگ‌اندازي‌ها در مسير کار فرهنگي در کنار مسائل مالي و بي‌توجهي به منابع ارزشمند تاريخ شفاهي گله داشتند.هرچند اين نشست به مرحله بررسي متدولوژي تاريخ شفاهي نرسيد و همين روش‌شناسي، بهانه‌اي براي ادامه نشست‌هاي هم‌انديشي با موضوع تاريخ شفاهي شد، اما نکته نظرات حاضران، آسيب‌هاي متوجه اين حوزه را تا حدودي برملا کرد.
ميترا بارنجي، کارشناس تاريخ شفاهي مرکز اسناد و کتابخانه ملي منطقه شمال غرب کشور معتقد است بايد قبل از آنکه دير شود به سراغ راويان تاريخ شفاهي رفت؛ چرا که بسياري از افراد ارزشمند به دليل مشکلات و موانع موجود که بر تمامي فعالان اين عرصه مشهود است، از دست رفته‌اند.
او با بيان اينکه تاريخ شفاهي منطقه محور و حتي محله محور است، مي‌گويد: بسياري از منابع تاريخ شفاهي در حال از بين رفتن است و به دليل ورود مدرنيته به بسياري از عرصه‌ها و تحت تاثير گرفتن مشاغل و اصناف از اين مورد بايد براي گردآوري منابع تاريخ شفاهي شتاب کرد؛ چرا که بسياري از اين‌ها در آينده براي فرزندان ما ناملموس و ناآشنا خواهد بود. حوزه تاريخ شفاهي جاي آهسته و کند رفتن نبوده و آماده دريافت هرگونه کمک داوطلبانه از سوي علاقمندان به تاريخ شفاهي هستيم.
ابراهيم شامخي، دبير بازنشسته دبيرستان ماندگار فردوسي تبريز و فعال فرهنگي و عرصه تاريخ شفاهي نيز از جمله مدعوين به اين نشست است که بخشي از تجارب بيش از 8 دهه از عمرش و 11 سال خدمت در دبيرستان ماندگار فردوسي را در اختيار حاضرين گذاشته و به بيان وقايعي از خشکسالي‌هاي سال 1326 و رويدادهاي مربوط به زمان مصدق مصادف با سال 1328 پرداخته و تمامي روايت‌هاي تاريخي دوره‌هاي تاريخي مختلف را مديون تاريخ شفاهي و ارزشمند و داراي قابليت تدوين و گردآوري مي‌داند.
اين دبير بازنشسته که فرزند کارمند ثبت بوده است، از همان ابتدا با ثبت آثار و ضرورت گردآوري منابع و اسناد آشنا شده و تلاش‌هاي قابل تقديري را براي گردآوري اسناد و به ويژه حفظ و احياي هويت تاريخي دبيرستان ماندگار فردوسي انجام داده است، دبيرستاني که تا حدودي جهت نشست را تغيير داد؛ اما نقش آن در تربيت چهره‌هاي اثرگذار و ماندگار سياسي، اقتصادي، فرهنگي و علمي غيرقابل انکار بوده و مسير پژوهش بسياري از راويان و کاتبان تاريخ شفاهي را به سمت همين چهره‌ها متمايل کرده است.
به گفته آقاي شامخي، ساختمان مدرسه ماندگار فردوسي در سال 1929 ميلادي متعلق به مدرسه پرستاري آمريکايي‌ها بوده که پس از آن تبديل به دارالمعلمين شده و سپس به دبيرستان محمديه و پس از آن به دبيرستان فردوسي، تغيير نام داده است.
خود او نيز منبعي غني از روايت‌هاي قابل ذکر از چگونگي احياي هويت تاريخي دبيرستان ماندگار فردوسي تبريز و مقاومت يک تنه در مقابل دخالت در ساختمان و معماري مدرسه در دهه‌هاي قبلي و گردآوري اسناد مربوط به مدرسه دارد و تمامي هم و غم او احساس مسئوليت در قبال نسل آينده است که بخشي از اين دغدغه‌ها را در قالب تشکيل انجمن دانش آموختگان دبيرستان ماندگار فردوسي در کنار ساير اعضاي اين انجمن، برطرف کرده است.
به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايسنا،جهانبخش سلمانيان، مدير مرکز اسناد و کتابخانه ملي مرکز شمال غرب کشور نيز در پايان؛ پيدايش تاريخ شفاهي را بر اساس نيازهاي احصا شده در فرايند پژوهش‌ها دانست.
وي افزود: بررسي‌ها در اين حوزه نشان مي‌دهد که مغفول ماندن تاريخ شفاهي به دليل عدم تبيين ضرورت و اهميت موضوع و عدم آسيب شناسي بوده و تبيين اهميت تاريخ شفاهي، سبب مردمي سازي اين حوزه مي‌شود.

منبع :