محمودخان ذوالفقاري که بود و چگونه فرقه پيشه‌وري را شکست داد

گروه تاريخي: يکي از مهم‌ترين مخالفت‌ها و مبارزات عليه حکومت دست‌نشانده پيشه‌وري در زنجان در جريان بود.

 گروه تاريخي: يکي از مهم‌ترين مخالفت‌ها و مبارزات عليه حکومت دست‌نشانده پيشه‌وري در زنجان در جريان بود.
 سردمدار اين مبارزه که براي حفظ تماميت ارضي و يکپارچگي ايران وارد نبرد با مزدوران پيشه‌وري شده بود، فردي مردم‌دار، خوش‌نام و شجاع از يک خانواده ايران‌دوست به نام محمود خان ذوالفقاري فرزند حسين قلي خان سردار ملقب به اسعدالدوله بود. تقريباً دو سال بعد از شروع جنگ جهاني دوم و در سوم شهريور 1320 کشور ايران توسط قواي متفقين اشغال شد. در ششم بهمن همان سال مجلس شوراي ملي ايران قرارداد سه قوا مبني بر حفظ تماميت ارضي ايران و تخليه ايران از نيروهاي روس و انگليس پس از پايان شش ماه از جنگ را تصويب کرد. اين قانون به امضاي محمدعلي فروغي نخست‌وزير و سفراي روس و انگليس هم رسيد. متعاقب آن در 9 آذر 1322 در کنفرانس تهران، روزولت، چرچيل و استالين هم قرارداد قواي متفقين را امضاء کردند که در آن تضمين شد که قواي متفقين، ايران را پس از پايان جنگ جهاني دوم، ترک خواهند کرد و ايران غرامتي براي اين مدت خواهد گرفت. پيش‌نياز اين قرارداد اين بود که دولت ايران به آلمان اعلان‌جنگ بدهد که ايران در 17 شهريور 1322 آن را انجام داد. بااين‌حال بعد از پايان جنگ نيروهاي انگليسي و آمريکايي از ايران خارج شدند؛ ولي شوروي که در سوداي گرفتن امتياز نفت شمال ايران بود نيروهاي را ازا ايران خارج نکرد و دست به ماجراجويي‌هايي عليه تماميت ارضي ايران زد که چند سال وضعيت داخلي و بين‌المللي کشور را تحت‌تأثير قرارداد.استالين پس از اعلان وحدت اوکراين و بلاروس در مي 1945 (ارديبهشت 1324) بر آن‌ بود که در جنوب قفقاز هم نسبت به جمهوري سوسياليستي باکو و آذربايجان ايران هم‌ چنين برنامه‌اي را پياده کند؛ در همين راستا استالين ميرجعفر باقروف دست‌نشانده خود در باکو را به مسکو فراخواند و در روز ششم جولاي 1945 (15 تير 1324) فرمان حزب کمونيست براي اقدام به تشکيل يک حرکت تجزيه‌طلبانه در آذربايجان و ديگر استان‌هاي شمالي ايران به امضاي استالين رسيد. در همين چهارچوب باقروف به دستور استالين با سيد جعفر پيشه‌وري ديدار کرد و او را مامور کرد تا دستورات استالين را در ايران اجرا کند. مشابه همين دستورات را قاضي محمد در مهاباد در همکاري با پيشه‌وري اجرا کرد. بر اثر دخالت‌هاي شوروي در امور داخلي ايران حکومت تجزيه‌طلب و دست‌نشانده پيشه‌وري در آذر 1324 در آذربايجان اعلام موجوديت کرد. بر همين اساس ايران در بهمن 1324 از شوروي به شوراي امنيت سارمان ملل شکايت کرد. تا اينکه بعد از سفر معروف احمد قوام به شوروي و ديدار با استالين، درنهايت قراردادي با سادچيکف امضا شد که به قرارداد قوام – سادچيکف معروف شد و مطابق آن نيروهاي شوروي از شمال غرب ايران خارج شدند و ارتش شاهنشاهي ايران با استقبال باشکوه مردم وارد تبريز شد و با آزادسازي آذربايجان به غائله حکومت دست‌نشانده پيشه‌وري خاتمه داد. استقبال مردم تبريز از ارتش ايران به حدي بود که کريستوفر سايکس روزنامه‌نگار انگليسي که خود شاهد ماجرا بوده مي‌نويسد: »به‌جز در فرانسه که سال 1944 از اشغال نازي‌ها آزاد شدند، در هيچ جاي ديگر چنين شور و شوقي را در مردم نديده بودم«. اين در حالي است که بعضي پروژه بگيران ضد ايراني در فضاي مجازي براي تحريک احساسات مردم آذربايجان در تحريفي آشکار و بزرگ از کشته شدن 25000 و حتي 60000 از مردم منطقه در پي عمليات نجات آذربايجان صحبت مي‌کنند. اين در حالي است که اسناد سفارت آمريکا تعداد کشته‌شدگان را 241 نفر اعلام مي‌کند که اکثر آن‌ها هم از نيروهاي نظامي گرجي تبار بودند که فرقه پيشه‌وري آن‌ها را به شکل مزدور استخدام کرده بود. همچنين مجلس شوراي ملي ايران در سال 1327 تمامي کساني که در جريان آذربايجان دخالت داشتند را عفو عمومي کرد به‌جز وزيرهاي دولت پيشه‌وري و کساني که مرتکب قتل يا غارت‌شده بودند. حتي يکي از کهنه سربازان پيشه‌وري به نام مشهدي علي ساکن ميانه در سال 1393 در گفتگو با وب سايت صداي ميانه گفته است دولت ايران بعد از 24 ساعت ما را عفو کرد.
در همان ابتداي تشکيل حکومت تجزيه طلب پيشه‌وري فرقه دمکرات دست به آزار مردم و مخالفانش به‌خصوص افراد سرشناس ايران‌دوست زد و بسياري را اعدام کرد، به همين دليل درگيري آشکاري بين مردم ميهن‌دوست آذربايجان و فرقه وابسته پيشه‌وري شکل گرفت. نارضايتي به حدي بود که در طول غائله‌ي آذربايجان، بيش از 147 نفر از تبريز و اردبيل براي فرار از حکومت کمونيستي پيشه‌وري به تهران مهاجرت کردند که بيش از 94 هزار نفر از تبريز و بيش از 53 هزار نيز از اردبيل در تهران ساکن شدند. در آن زمان جمعيت تبريز کمتر از 300 هزار نفر بوده است که يک‌سوم آن مجبور به مهاجرت شدند.برخلاف تصور عده‌اي که مدعي استقبال مردم آذبايجان ار فرقه پيشه‌وري هستند، علي‌رغم حمايت شوروي از اين فرقه مخالفت‌هاي مردم شديد بود و اين فرقه هرگز به‌راحتي بر آذربايجان مسلط نشد. در همان ابتداي تشکيل آن ايل شاهسون در اردبيل و خوي براي جنگ با آنها به کمک ژاندارمريِ ارتش آمد؛ ولي با دخالت علني ارتش شوروي به نفع پيشه‌وري شکست خوردند. به‌جز تبريز مخالفت‌ها در اردبيل، ميانه، سراب، مغان، مراغه و مرند و بقيه مناطق مخالفت عليه فرقه دمکرات علني شد. در ارسباران ميهن‌پرستان ارسباران بدون هيچ کمکي حدود 6 ماه در جنگل‌هاي اين منطقه در مقابل مزدوران تجزيه طلب پيشه‌وري و قواي روسيه جانانه براي حفظ کيان ايران جنگيدند. حتي بانوان آذربايجان هم عليه فرقه دمکرات به مبارزه پرداختند که بسياري از آن‌ها دوشيزگان ايران‌دوستي مانند زيبنده اميني، آفاق پايوردي، روشنک برزگر، دوشيزه مقدم و ويکتوريا اسکندر و امثال آنان بودند که براي حفظ ايران از دست فرقه پيشه‌وري فداکاري کردند.
اما يکي از مهم‌ترين مخالفت‌ها و مبارزات عليه حکومت دست‌نشانده پيشه‌وري در زنجان در جريان بود. سردمدار اين مبارزه که براي حفظ تماميت ارضي و يکپارچگي ايران وارد نبرد با مزدوران پيشه‌وري شده بود، فردي مردم‌دار، خوش‌نام و شجاع از يک خانواده ايران‌دوست به نام محمود خان ذوالفقاري فرزند حسين قلي خان سردار ملقب به اسعدالدوله بود. وقتي فرقه دمکرات در آذربايجان حکومت تجزيه طلبانه خود را تشکيل داد و پس از اشغال پادگان‌هاي آذربايجان و اشغال زنجان از طرف فرقه پيشه‌وري، آقاي محمود ذوالفقاري با برادران خود (ناصرخان و محمدخان و مصطفي‌خان) در روستاهاي زنجان به جمع‌آوري نفرات پرداخت. وي با افراد خود نيمه‌شب از خانه خود خارج گرديد و به روستاي »سهرين«رفت. به‌دليل تعقيب سربازان روسي و مزدوران فرقه، فرداي آن شب محمودخان خود را به روستاي »خاتون‌کندي« در جنوب زنجان رساند و ازآنجا شروع به مبارزه و مقاومت برضد فرقه دست‌نشانده و تجزيه طلب پيشه‌وري نمود. محمودخان در واقع فرمانده نيروهاي مردمي آذربايجان بود که عليه حکومت دست‌نشانده پيشه‌وري مي‌جنگيدند. محمود ذوالفقاري علاوه بر ايران‌دوستي يک مبارز کارکشته و تيراندازي ماهر بود. به‌طوري‌که وقتي قواي فرقه چندين بار با کمک نيروهاي شوروي به خاتون کندي حمله نمودند به سبب درايت و مبارزات دليرانه ايشان و نيروهايش قواي پيشه‌وري به شکل مفتضحانه‌اي شکست خوردند. اين وضعيت باعث اضطراب شديد حکومت پيشه‌وري شد و آن‌ها به قدرت و جديت محمودخان ذوالفقاري پي بردند و روستاي خاتون کندي را »بالا استالينگراد« يعني »استالينگراد کوچک«نام نهادند. در سال‌هاي 1234 تا 1325 آن دسته از فعالان آذربايجاني که درگير مبارزه با متجاسرين فرقه و ارتش سرخ بودند، چه به‌صورت پارتيزاني و چه به‌صورت مبارزه مدني در ميان مردم به »وطنخواه« شهرت داشتند. در اين کوشش‌هاي ملي محمودخان ذوالفقاري اهميت وافري در پيروزي مردم بر فرقه تجزيه طلب پيشه وري داشت. ذوالفقاري‌ها، از همه‌چيز خود گذشتند و با تمام وجود عليه فرقه‌اي‌ها جنگيدند. محمود ذوالفقاري هنوز در ذهن جمعي مردم اصيل زنجان به‌عنوان يک سردار ملي زنده است و شعرهايي نيز به زبان آذري از رشادت‌هاي او در دوران نبرد با فرقه دمکرات ساخته‌اند و بعضاً هنوز آن‌ها را به خاطر دارند. جدا از ريشه‌دار بودن، متدين بودن و مردم‌دار بودن عمده محبوبيت ذوالفقاري در زنجان به‌واسطه مقاومتي است که در غائله آذربايجان بين سال‌هاي 1324 و 1325 از خود نشان داد.بعدها محمودخان ذوالفقاري در دوره‌هاي هجدهم، نوزدهم و بيستم بارأي مردم زنجان نماينده مجلس شوراي ملي ايران شد. ايشان در جريان اصلاحات ارضي اعلام کرد، درصورتي‌که دولت پولي از رعيت نگيرد، خود حاضر است به‌صورت رايگان، زمينه‌اي مازاد بر نياز خود را، به کشاورزان اهدا نمايد، کاري که هيچ خان ديگري داوطلبانه انجام نداد. اين مبارز ايران‌دوست سرانجام در سال 1366 در سن 81 سالگي در تهران درگذشت و در کنار پدرش در مقبره خانوادگي ذوالفقاري‌ها در امامزاده عبدالله تهران به خاک سپرده شد. هم‌اکنون مجموعه تاريخي عمارت ذوالفقاري در مرکز بافت قديمي شهر زنجان واقع‌شده است که بازديد عموم از آن آزاد است.به گزارش عصر آذربايجان به نقل از انتخاب،و اما سيد جعفر پيشه‌وري که با دستور استالين و تحريک ميرجعفر باقروف با استفاده از وضعيت آشفته ايران اقدام به تجزيه‌طلبي کرده بود در جريان اعزام ارتش شاهنشاهي براي آزادسازي آذربايجان و در فوران خشم عمومي از او مجبور شد از تبريز به باکو فرار کند. برخي از رهبران فرقه پيشه‌وري بعداً توسط خود استالين به خيانت محکوم شدند و به اردوگاه‌هاي کار اجباري فرستاده شدند. به گفته نصرت‌الله جهانشاهلو معاون اول پيشه‌وري، او در آخرين ساعات حضورش در تبريز به کنسول شوروي احضار شد و در آنجا يک افسر روس به او مي‌گويد کسي که تو را آورده است حالا مي‌گويد برو. درنهايت خود سيد جعفر پيشه‌وري هم بعد از ترک ايران در يک تصادف که عده‌اي آن را عمدي و عامل آن را ميرجعفر باقروف مي‌دانند کشته شد؛ اما آنچه برجاي ماند يک ايران متحد و يکپارچه است که دوام و پايداري آن مرهون ميهن‌دوستي، رشادت و ازخودگذشتگي فرزندان جان‌برکفي چون محمودخان ذوالفقاري و شهداي والامقامي است که از همه‌چيز خود گذشتند تا ايران، ايران بماند. يادشان گرامي و راهشان پر رهرو باد.

منبع :