آب، آتش، باد، خاک؛ چهارشنبه هاي رنگي آذربايجان
آب، آتش، باد، خاک؛ چهارشنبه هاي رنگي آذربايجان
1396/12/20
گروه اجتماعي: آذربايجان به عنوان يکي از سرزمين هاي تمدن ساز بشري در طول تاريخ، آئين ها و مراسم هاي خاص، مختلف و شاد در روزهاي پاياني سال داشته است که از چهار چهارشنبه آخر منتهي به سال جديد شروع مي شود و نام هاي آنها به ترتيب 'سو چزشنبه سي ' اود چرشنبه سي'، 'يئل چرشنبه سي' و 'تورپاق چرشنبه سي' مي باشد.
پيشينه برگزاري آئين هاي مرتبط با چهار چهارشنبه آخر سال (چهارشنبه آب، چهارشنبه آتش، چهارشنبه باد و چهارشنبه خاک) در آذربايجان به دوران پيش از اسلام بر مي گردد. اين آئين ها از چنان جايگاه محکم و استواري در ميان مردم آذربايجان برخوردار است که گذشت سال ها و قرن ها، جنگ و نزاع ها، بلاياي طبيعي و غيرطبيعي، تغيير ترکيب جمعيتي و جغرافيايي و تغيير و تحولات سياسي در منطقه هيچ خللي در برگزاري آنها ايجاد نکرده است.
هرچند زندگي ماشيني و تحولات سريع صنعتي شدن و شهرنشيني در آذربايجان طي دهه_هاي اخير موجب غفلت و فراموشي برخي از آيين هاي مربوط به روزهاي پاياني سال شده است، اما به همت مردم پايبند به سنت ها، اصول و فرهنگ بومي، هنوز اين مراسم هاي شاد و مفرح در ميان جمعيت ساکن آذربايجان زنده و پويا است.
گراميداشت چهار چهارشنبه آخر سال و نامگذاري هر يک از آنها به نامي، در واقع رنگين کماني از طبيعت را براي مردم اين ديار کهن تداعي مي کند تا خود را براي روزهاي بهاري آماده کنند.
'سو چرشنبه سي' ( چهارشنبه آب)، 'اود چرشنبه سي' ( چهارشنبه آتش)، ' يئل چرشنبه سي' ( چهارشنبه باد) و ' توپراق چرشنبه سي' ( چهارشنبه خاک) که همگي الهام گرفته از آفرينش جهان و طبيعت بشر است، دلالت بر قدمت و اصالت مراسم هاي شاد مربوط به روزها و هفته هاي پاياني سال در گستره ايران زمين دارد.
ارزش و جايگاه روز چهارشنبه در فرهنگ مردم آذربايجان به دليل باور و ايمان دروني آنها به مبارک و ميمون بودن اين روز بر مي گردد و بر همين اساس برگزاري مجالس عزا و ماتم در اين روز از هفته در ميان مردم آذربايجان شگون ندارد و هم اکنون نيز به ندرت در آذربايجان و تبريز شاهد برگزاري مراسم هاي ختم در روزهاي چهارشنبه هستيم.
بر همين مبنا با تغيير و تحول در نظام طبيعت و فروکش کردن فصل سرما و برف که نشان از شادي و شعف در نظام آفرينش و لطافت آب و هوائي است، چهارشنبه هاي آخر سال هر کدام با نام و شهرت ويژه اي در فرهنگ بومي اين خطه نهادينه شده است تا آغازي بر پايان فصل سوز وسرما و بهاري شدن زندگي بشر و طبيعت باشد.
متاسفانه طي 50 سال گذشته و به ويژه در سال_هاي اخير با همه گير شدن زندگي شهري و ماشيني و گسترش فضاهاي مجازي، آيين هاي مربوط به چهار چهارشنبه آخر سال در آذربايجان که هر کدام همراه با مراسم هاي شاد و مفرح در ميان خانواده ها بود، به دست فراموشي سپرده شده و تنها آخرين چهارشنبه سال موسوم به 'آخير چرشنبه' در شهرهاي بزرگ آذربايجان گرامي داشته مي شود.
نگاهي به تاريخ گذشته اين سرزمين و حوزه_هاي فرهنگي و ادبي آن ثابت مي کند چهارشنبه هاي آخر سال از مهمترين و اصيل ترين مراسم هاي شاد و نشاط آور آذربايجان بوده است؛ اين مهم در آثار منظوم و فولکولوريک مردم آذربايجان متجلي نيز است که نمونه هايي از آن در ذيل مي آيد:
* آغيرليغيم - اوغورلوغوم سويا ( سنگيني من و خوش شانسي من به آب) آزاريم – بئزاريم سويا ( دلتنگي و بيماري ام به آب )
آغيرليغيم –اوغورلوغوم ، دوشسون سو اوستونه (سنگيني و خوش شانسي من روي آب)
* سئل چارپار، سو چارپار، بيرگوناه ايشلتديم، گل اونو توت آپار( سيل روان مي شود، آب جاري مي شود، گناهاني داشته ام، بيا و آنها را با خود ببر)
* سو گه لر لوله- لوله (آب به تندي مي آيد) - توکولر بيزيم گوله ( به استخر ما مي ريزد) - الينده ايپک دستمال ( در دستت دستمال ابريشمي) - بار گلير گوله – گوله( بار و ميوه مي_آيد با خنده و شادي)
در همين حال ضرب المثل ها و کلمات قصار عديده اي از آب، آتش، باد و خاک در فرهنگ اصيل آذربايجان به وفور يافت مي شود که به نمونه هايي از آنها اشاره مي شود:
* سو اولان يئرده ديريليک اولار( هرجا آب باشد زندگي است )، سو آخديغي يئردن بيرده آخار ( آب از جائيکه سرچشمه گرفته دوباره جريان پيدا مي کند)، سو موردارليق گوتورمز ( آب با ناپاکي نمي خواند)، سو آيدينليق دير ( آب مايه برکت است).
برگزاري آيين هاي چهار چهارشنبه آخر سال که از ديرباز در آذربايجان متداول بوده است، همراه با اجراي موسيقي اصيل آذربايجاني، نواي ساز آشيق ها و رقص زيباي آذربايجاني است که امروز کمتر سراغي مي توان از اين مراسم ها گرفت.
به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايرنا، پريدن از آتش در چهارشنبه آخر سال که همراه با سرودن اشعار حماسي است، از سنت هاي نادر به جاي مانده در مراسم هاي مربوط به روزهاي آخر سال است که خوشبختانه اين سنت از بين نرفته است و هنوز در ميان خانواده ها جريان دارد.
البته اين مراسم شاد نيز طي سال هاي اخير به دليل ورود مواد محترقه جاي خود را به ايجاد صحنه هاي دلخراش داده است.
اميد که آئين هاي شاد و بي ضرر مرتبط با پايان سال در آذربايجان نيز همانند ديگر مناطق ايران کهن، در سايه ارتقاي آگاهي مردم از فرهنگ اصلي و بومي و تلاش و همت مضاعف نهادهاي متولي پايدار بماند.
منبع :