بير سوال ايکي جواب

بولگه لر سرويسي: « ساتيرا» دئديکده ايلک نوبه‌ده »گولمک« و»گولگو« سؤزلري ياديما دوشور. اونا گؤره‌ده بو ايکي سؤزه داير باخيشيمي اختصارلادا اولسا، دئمه‌ييم لازيمدير. »گولمک« فعلي »دانيشماق« و »دوشونمک«له برابر، تکجه انسانا مخصوص بير عمل‌دير. »گولمک« ادراک نشانه‌سي‌دير؛ نييه کي، بير حادثه‌ني درک ائله‌مه‌ميش اونا گولمه‌يين معناسي يوخدور. انسان اويغونسوز‌لوق، اويارسيزليق و تناسب‌سيزليک گؤردوکده، ايستر- ايسته‌مز اونا گولمک ال وئره‌جک. مثال اوچون: بير اوشاغين آتاسي‌نين پاپاغيني باشينا قويوب باييرا چيخماسي، گولمه‌لي بير صحنه يارادير. البته هر گولمه‌لي صحنه ده »گولگو«موضوعسو دئييل و هر »گولگو« ايسه »ساتيرا« سانيلمير.

بيرينجي جواب: نريمان ناظم(يازيچي)
بولگه لر سرويسي: « ساتيرا» دئديکده ايلک نوبه‌ده »گولمک« و»گولگو« سؤزلري ياديما دوشور. اونا گؤره‌ده بو ايکي سؤزه داير باخيشيمي اختصارلادا اولسا، دئمه‌ييم لازيمدير. »گولمک« فعلي »دانيشماق« و »دوشونمک«له برابر، تکجه انسانا مخصوص بير عمل‌دير. »گولمک« ادراک نشانه‌سي‌دير؛ نييه کي، بير حادثه‌ني درک ائله‌مه‌ميش اونا گولمه‌يين معناسي يوخدور. انسان اويغونسوز‌لوق، اويارسيزليق و تناسب‌سيزليک گؤردوکده، ايستر- ايسته‌مز اونا گولمک ال وئره‌جک. مثال اوچون: بير اوشاغين آتاسي‌نين پاپاغيني باشينا قويوب باييرا چيخماسي، گولمه‌لي بير صحنه يارادير. البته هر گولمه‌لي صحنه ده »گولگو«موضوعسو دئييل و هر »گولگو« ايسه »ساتيرا« سانيلمير.
آذربايجان خالقي باشقا خالق‌لار کيمي ياشاييشين آلچاق- اوجاسيندا، سئوينجلي- کدرلي دؤره‌لرينده اؤز روحي ساغلامليغيني، حيات شادابليغيني قورويوب ساخلاماق مقصديله تاريخ آخاريندا »گولگو«نون الوان چئشيدلريني ياراديب و ياشاديبدير؛ ائله بونا گؤره‌دير کي، بوگون گولگو ساحه‌سينده الده ائتديگي اوغور‌لار اساسيندا گئنيش و زنگين بير مدنيت و عنعنه‌ني تمثيل ائده بيلير.
سببسيز دئييل کي، بيزيم ديلده گولوشون گئنيش ساحه‌سينده گزيشمه‌يه، اونون الوان چالارلاريني گؤسترمه‌يه نئچه- نئچه ساتيرا، يومور، فيئليتون، لطيفه، لوغاز، لاغ، لاغلاغي، مئرت و بونلار کيمي سؤزلر يارانيبدير. بو سؤزلرين هر بيري اؤز يئرينده، هره‌سي اؤزونه مخصوص معناسيندا ايشله‌نير و ايفاده مقصدي داشيير.
 بونلاردان بعضي‌لري بوگون ده جماعات ايچينده، مجلس‌لرده، قفه‌خانالاردا و عمومي و خصوصي ييغيناجاق يئرلرينده ايشله‌نير؛ نئجه کي دونن‌لرده ده تلخک‌لر، کوسالار و کئچل‌لر کيمي پئشه‌کار ايلنديريجي‌لر واسطه‌سيله عنعنه‌وي مراسيم‌لرده، دربارلاردا، خانليق‌لاردا ايشله‌نيليردي.
 ساتيرا، يومور، فيئليتون و بو کيمي ژانرلار، ائله بو يوللارلا بديعي ادبياتا، ژورناليسمه، درام صحنه‌لرينه، کينو پرده‌لرينه يول آچيب و اؤز اجتماعي وظيفه‌سيني يئرينه يئتيرمکده‌دير.
سؤزومون باشلانيشيندا وورغولاديغيم (هر »گولگو« »ساتيرا» سانيلمير) جمله‌سينه قاييديرام:
ساتيرا توپلومدا، جماعات آراسيندا ظاهرده اويغون، تناسبلي و دوزگون گؤرونن، آمما اصلينده اويارسيز، ياراماز و چيرکين اولان مناسبت‌لري و ياناشمالاري ايتي‌گؤزله، ساييقليليقلا سزيب، سئچيب اوزه چيخاريب شيشگين صورتده، کسگين و کينايه‌لي ديلده ايفاده ائدن بديعي بير اثره عايد‌‌‌دير. ساتيرا ايستر- ايسته‌مز گولوش دوغورسا دا، اونون غايه‌سي گولوش دئييل، انتباه‌‌دير. گولودورمه اونا هدف دئييل، وسيله‌دير. ساتيرا درمان اوچون ايچيلن شربته بنزه‌يير؛ اونون شيرينليگي روحون پاسلانميش قاتلارين جيلالانديرار، آجيليغي ايسه ذهنين قارانليق حصه‌لرين ايشيقلانديرار. ساتيرا ايلنديريجي يوخ، دوشوندوروجودور. اونون گولر گؤرنوشونون آرخاسيندا قايغيجيل‌ليق، مدرک‌ليک، هر هانسي آخساقليغا، چاتيشمامازليغا، رذالته، فيريلداغا، ايکي ‌اوزلولوگه قارشي‌ليق و باريشمازليق دايانيبدير. ساتيرا بوتون يالانچي، قوندارما سينيرلاري پوزان؛ ماسکا‌لاري ييرتان؛ اويدوروجو و گئريجي دب‌لري، عنعنه‌لري، اينانج‌لاري قامچيلايان، يئرسيز تاپينمانين، منطقسيز اطاعتي قينايان، اقتدارين و قوتسالليغين پئييني ائشن بير حربه‌دير.
ساتيرانين اؤزو پارادوکسيکال اؤزلليگه مالک اولدوغونا گؤره ساتيريک يازيچي دا عيني بير مؤوقع‌ده دايانير. بير ياندان او خالق ايچره، جماعاتلا ان ياخين مناسبتده، ياشاييشين ان قيزقينليغيندا، گرگينليگينده ياشامالي‌دير، او بيري ياندان ايسه اونلاردان آرا آچيب اوزاقدان، داها دوغروسو يوخاريدان حياتين چئشيدلي ساحه‌لرينه باخمالي‌دير.
چونکو بير شئيي ريشخند اائله‌ييب گولمگه، اوندان يوکسکده دايانماق لازمدير. بو ساتيرا يازمانين بيرينجي شرطي‌دير. آنجاق »بئله بير ايکي‌ليگي نه ته‌هر چؤزمک اولار؟« سوآلي اؤز يئرينده اؤنملي بير سورغودور.
 کئچميش تجربه‌لره داياناراق اونون بيرجه يولو بودور کي، ساتيرا يازان روحي و معنوي جهتدن لازيمدير اؤزونو يوخاري چکسين. بئله بير معنوي ديرچليشه نايل اولماغا، گرکلي يوکسکليگه قالخماغا اوچوش قانادي لازيمدير. قانادين بيريسي بيليکدن، دويارليقدان ساييقليقدان، اينجه‌گؤررليکدن، بير سؤزله بصيرتدن يوغرولور؛ او بيريسي ايسه ساتيريستين هر نوع باغليليقدان ايراق، دوزگون معنادا سربستليگيندن يارانار‌. بئله بير روحي يئتگين‌ليگه يئتيشمهِ‌يه او اقتداردان آرا آچمالي‌، تعصبدن، فاناتيسمدن اوزاق گزملي، مال ‌ييغمادان، منصب قازانمادان ساقينمالي‌دير. بو ايکي قاناد ‍‌ايله‌دير کي، ساتيرا يازاري يوکسک بير معنوي مقاما چاتا بيلير. بو ايده‌آل بير مقام، هوندور بير داغين ان يوکسک زيروه‌سينه بنزه‌ين مقام‌دير. دوزگون بير ساتيريست بيرجه آن گؤزون زيروه‌دن چکمه‌دن بو هوندور داغي چيخمالي، يئتيرينجه اونا ياخينلاشمالي‌دير.
 بئله بير آرديجيل چاليشما، يانيمليق‌ دولاسي‌‌ايله جليل ممد قولوزاده‌لر، صابرلر و بونلار کيمي نهنگ ساتيريست‌لر ياراندي، هله‌ده يارانير.
ساتيرا يازارلاري تاريخ بويو حاکميت و اقتدار دايره‌لرين، فاناتيک قوه‌لرين طرفيندن جور به جور تضيقاتا معروض قاليب‌لار. آنجاق بو طبيعي بير رئاکسيادير؛ چونکو ساتيرا اؤز اجتماعي بورجون اؤده‌مک‌ آخاريندا دؤنه – دؤنه اونلارلا توتوشمالي اولور.
سيزين سوالينيز ايکينجي قيسمتينه – (بوگونکو ساتيريک ادبياتيميزين دورومو) – سوالينا گلديکده، قيساجا دا اولسا بئله دئيه بيلرم کي، بو گون گونئي آذربايجان‌نين چاغداش ادبياتيندا گولگو قولونون چوخ اؤنملي يئري وار. گئچن اوتوز- قئرخ ايلده بو ساحه‌ده الده ائديلميش نائلييت‌لر هم گئنيش، هم ده زنگين‌دير. بو گليشمه‌نين نئجه‌ليگي و ندن‌لئيي‌نين آراشديرما وظيفه‌سي ادبياتچيلريميزين قارشيسيندا دايانير. بونونلا بئله بو گليشمه کمييت‌جه اؤز اوخوجولاريني راضيلاشديريرسا دا، کيفييت‌جه – اؤزلليکله اگر اونلارا ساتيرا باخيميندان باخيلسا – مخاطب‌لريني قانيق سالا بيلمير. بونون بيرعيللتي بودور کي اساسن دوزگون اؤلچولرله ده‌يرلنديريلسه يازيلان گولگو‌لرين چوخو ساتيرا دايره‌سيندن ائشيکده قالار. اونلارين بيرآزي ساتيرا، بيرتعدادي يومور، قالميشي ايسه لطيفه‌دير.
ايکينجي عيللت، يازيلان گولگولرين دورغون بير دورومدا دونوب قالماسي‌دير.هه‌له ده صابير مکتبينه عاييد اولان پئرينسيپلر وعنعنه‌لر يئرلي يئرينده‌ دايانيبلار.
ائله بيل بو يوزاون ايلده بيز اصحاب کهف يوخوسوندايميشيق . همان فورما، همان قاليب؛ عيني نظيره‌لر، تلميح‌لر، مستزاد‌لار و… آنجاق او شئي کي بو گولگولرين چوخوندا گؤزه‌گلمز و ياييقديرصابيرين، معجزين گولگوسونده اولان ساتيرا جوهره‌سي‌دير.نوواتورلوغو اونودوب، عنعنه‌لره ديرنمه دردي تکجه بيزده دئييل، او تايدا دا داها گرگين وضعييتده گؤزه چارپير.بو گون و بورادا گولگو يازيچيلارينا يئنيچيليک، گونون طلباتينا جاواب وئرمه و اوخوجونون ذائيقه‌سيني گؤزلمک سئچيب – سئچمه‌مه بحثي دئييل، ايلزام مسئله‌سي‌دير.
 بو وظيفه‌ني يئرينه يئتيره بيلمه‌ين ساتيريستين اثري فارس ديلينده يازيلميش مودرن و اؤتکون ساتيرا اثرلريله ياناشي عيني ويترنده گؤستريشه قويولاندا هر ايکي ديلي بيلن اوخوجونون رغبتين قازانا بيلمه‌دن صحنه‌دن چيخاريلاجاق. بو فاجعه‌نين واختيلا قاباغي آلينمالي‌دير.
 باشقا بير چاتيشمازليق گولگو ادبياتميزدا نثرين گئنيش ايمکانلاريندان لازيمينجا بهره‌لنمه‌مه‌دير. بو عاريضه‌نين ندن‌لريندن دانيشماغا بورادا فورست يوخدور. آنجاق اونلاندا قارشيلاشماق لازيمدير. هله‌ليک.
 ايکينجي جواب: رامين جهانگيرزاده(يازيچي-شاعر)
ساتيرا دئينده بعضي‌لرينه ائله گليرکي بيز گولونج و مضحکه‌لي يازيلارلا اوز به اوز اولوروق. ساتيرانين گولونج و مضحکه‌لي اولدوغو دوغرو اولا بيلر، آنجاق استاتيک باخيميندان ساتيرا بير توپلومون گيزلي و اوزه چارپمايان سينيق سالخاقليغيني آيدينجاسينا گؤسترير؛ اونو اوزه چيخاردير؛ اوخوجونو گولدوررکن دوشوندورمه‌يه مجبور ائدير.
اوخوجونو دوشوندورمه‌ين گولونج و مضحکه‌لي يازيلار ساتيرانين سيلديريملي صحيفه‌سينده يئري اولا بيلمز.
 ساتيرا يازيچيسي‌نين سطيرلري ايتي بير قيلينجا بنزه‌يير. بو ايتي قيلينج واسيطه‌سي ايله توپلومدا اولان چيبانلارا هجوم چکير، اونلاري دئشيب ايچينده اولان چيرکلري ظرافتله اوزه چيخاردير. تکي بو دئييل.
 قارشيسيندا اولان مانعه‌لر اونو اؤز يولوندان قويمور؛ اونلارلا دؤيوشور؛ مانعه‌لري کئچير؛ هئچ نه‌دن چکينمير؛ ايچينه چؤکن دردلرله دانيشيب، دردلرين ديلي ايله قلميني ديللنديرير؛ دردلر گولونج حاليندا قلميندن سوزولوب، سطيرلره دولور؛ دولورسا بوشالماغا جهد ائديب، جهالت‌له قارشي -قارشييا دايانير.
 بو دوئلده غالب يا مغلوب اولماغينا دوشونمور؛ بو دوئلده جسارتلي دؤيوشرکن مغلوب اولسادا جهالته باش ايمير؛ جهالتين قارشيسيندا دايانيب، سون نفسينه‌دک دؤيوشور و بونو آنلاييرکي حقيقي ياشاماق يالنيز دؤيوشمکدير.
بيزي حقيقي ياشادان پازئل‌لر حقيقتدير. يالان و اويدورمالارين اويخوسوندا خياللاريميزي قانداللايانلارا باش ايمه‌ييب، باش قالديران ساتيرا يازيچيسي حقيقتين نه قدر اؤنملي اولدوغونو دوزگون باشا دوشور.
کئچميش ساتيريک ادبياتيميزدا اولان ميرزه علي‌اکبر صابير، معجز، جليل ممد قولوزاده کيمي نهنگ يازيچي‌لارين يازيسيني و گؤردويو ايش‌لري آچيقلاساق بونو آنلاياجاييق کي هله بو گونکو ساتيريک ادبياتيميز اؤزونه اولان اؤزل فيگورو و اونلارين داوامچيسي اولاراق اؤزونو هله تاپماييبدير. من بو ساحه ده آز- چوخ يازديغيم اوچون بونو دئمک ايسته‌ييرم کي بو ادبيات اؤزونو اؤزگه حيس ائدير؛ بونون اوچون بو ادبياتا هله اينانماييب و اينانميرلار. بعضي‌لرينه ائله گلير کي بو ادبيات ساتيريک اولدوغو اوچون جدي بير ادبيات ساييلمير. دئملي بونلار بو ادبياتين قارشيسيندا دايانيب و اونا هجوم چکيرلر.
دونيا ساتيريک ادبياتيني گؤز اؤنوندن کئچيرسک بونودا آنلاياجاييق کي بيزيم هله گئده‌سي يوللاريميز وار؛ بو يولدا سارسيلمادان اؤز ايشيميزه داوام ائتمه‌لي‌ييک و دونيا ساتيريک ادبياتي ايله تانيش اولاراق اؤز يئرلي ساتيريک ادبياتيميزين بويا- باشا چاتماغينا چاليشامالي‌ييق. برنارد شاو, شل سيل وئراستاين، بوکفسکي، وودي آلن و باشقا دونيا ساتيريک ادبياتي‌نين نماينده‌لريني اوخوياندا بونو آيدينجاسينا بيلمک اولور. بو يازيچي‌لار اؤز خريطه‌لريندن چيخارکن باشقا اؤلکه‌لرده اؤزلرينه اؤزل اوخوجولار قازانيب‌لار.
 بئله‌ليکله بيز ده اؤز ادبياتيميزدا بو قونودا اساسي ايشلر گؤرمه‌لييک. ايندي کي دونيا ادبياتيندا ساتيريک ادبياتي ان اؤنملي يئر توتور، بونا گؤره يازيچي‌لارين چوخو بو ادبياتدان فايدالانماغا چاليشيرلار و بوگونکو پست مدرن ادبياتي‌نين اؤزل مؤليفه‌لريندن ساييلير.

منبع :