با خشک شدن درياچه اروميه، بروز طوفان‌هاي نمکي دور از انتظار نيست

گروه اجتماعي: بروز دوباره طوفان هاي نمکي ناشي از خشک شدن درياچه اروميه و فعال شدن کانون هاي ريزگردها، سلامت ميليون‌ها نفر را به خطر خواهد انداخت و به همين دليل است که خشک شدن اين درياچه، يک تهديد زيست محيطي بين المللي محسوب مي شود.

گروه اجتماعي: بروز دوباره طوفان هاي نمکي ناشي از خشک شدن درياچه اروميه و فعال شدن کانون هاي ريزگردها، سلامت ميليون‌ها نفر را به خطر خواهد انداخت و به همين دليل است که خشک شدن اين درياچه، يک تهديد زيست محيطي بين المللي محسوب مي شود. به سال 1393 يعني اوج وضعيت بحراني درياچه اروميه بر مي‌گرديم؛ سالي که بخش بزرگي از مساحت درياچه اروميه به نمکزار تبديل شد و منطقه را با پديده‌اي نوظهور به نام طوفان نمک درگير کرد؛ طوفاني هراسناک‌تر از آن چيزي که به نظر مي‌رسيد.در سال‌هايي که مشکلات ناشي از ايجاد گردوغبار در شهرهاي مختلف کشور بيش از پيش مطرح بود؛ نقش و اهميت پديده طوفان نمک به عنوان يکي از تهديدات جدي محيط زيستي، به مراتب عميق تر و خطرناک تر در بين عموم جامعه نمود پيدا کرد؛ چالشي که اگر حساسيت کافي براي جلوگيري از آن ايجاد نمي‌شد، مي‌توانست به يک بحران ملي تبديل شود.
احياي درياچه اروميه که از حدود ? سال پيش کليد خورد، سبب شد تا در همين بازه زماني بخشي از مناطق خشک شده درياچه اروميه با افزايش تراز آن مرطوب و مانع توليد ريزگردهاي نمکي شود؛ البته با اقدامات موفقي که همچون ايجاد بادشکن‌ها که در کنترل ريزگردها نيز صورت گرفت، از بروز بادهاي نمکي و گسترش آن به ميزان چشمگيري جلوگيري شد.
اما امروز با کاهش چشم گير بارندگي ها و عدم آزادسازي سدها با توجه به حجم پايين آنان، بيش از 2 هزار کيلومتر مربع از مساحت درياجه اروميه در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته خشک شده است که زنگ خطر بزرگي براي بيدار شدن دوباره اژدهاي طوفان نمکي با نفس‌هاي زهرآلودي است که تيشه به ريشه هرجاندار زنده‌اي مي‌زند.ريزگردهاي نمکي درياچه اروميه نه تنها با اثرات مخرب زيست محيطي خود، کشاورزي و اقتصاد مردم منطقه را نشانه رفته بلکه با دخالت مستقيم در سلامت مردم منطقه اثرات اجتماعي و سياسي متعددي را در پي داشت.
حساسيت خشک شدن درياچه اروميه و ايجاد طوفان‌هاي نمک به اندازه‌اي بالاست که برخي از متخصصان مطرح حوزه آب کشور نظير "داوود رضا عرب" در يک نشست خبري پيرامون همين موضوع مدعي شد که اگر درياچه اروميه خشک و طوفان‌هاي نمک گسترش يابد؛ نمکي که از اين غول خفته بر مي‌خيزد تا شمال شرق کشور خواهد رسيد.
همين ادعاي متخصصان در هشدار براي وقوع يک بحران ملي زيست محيطي کافي است تا رسانه‌هاي داخلي و خارجي سوژه کافي براي پرداخت به طوفان‌هاي نمکي درياچه اروميه را داشته باشند؛ البته رسانه‌اي شدن اين مشکل زيست محيطي و توان انتقال چند صد کيلومتري اين ريزگردهاي نمکي نه تنها باعث نگراني کشورهاي همسايه شده، بلکه حساسيت بين المللي را نيز بر انگيخته است.در دهه 1990 طوفان‎هاي گرد و غبار ناشي از خشک شدن درياچه آون کاليفرنيا باعث اپيدمي بيماري تب دره، آلرژي، آسم، عفونت‌هاي سينوسي، برونشيت، عفونت گوش و گلو، سرطان ريه و بيماري‌هاي قلبي و عروقي در آمريکا شد؛ بيماري‌هايي که هنوز هم سالانه چندين ميليون دلار هزينه درماني را به سيستم سلامت آن کشور تحميل مي‌کند.اين تجربه يک بار ديگر با خشکي درياچه آرال تکرار شد و اين بار مردم آسياي ميانه در فاصله سال‌هاي 2007 تا 2010 طوفان‌هاي گرد و غباري را تجربه کردند که ناشي از تحليل رفتن و سرانجام خشکي کامل درياچه آرال بود.ساکنان ازبکستان و قزاقستان از همان زمان طوفان‌هاي شن و ماسه‌اي را شاهد بودند که باعث کم خوني، آسم، سل، ورم مفاصل، اختلالات غدد درون ريز، بيماري‌هاي چشمي، سرطان حلق و حنجره، سرطان‌هاي گوارشي، هپاتيت، تب مالت حصبه مي‌شد. در اين ميان ناقص‎الخلقه‌‎زايي و مرگ و مير نوزادان، تولد کودکاني با عقب‎ ماندگي ‎هاي ذهني يا بلوغ زودرس ماندگارترين ميراثي بود که مرگ درياچه آرال براي بازمانده‌ها گذاشت؛ امروز نيز گزارش‌هاي وزارت بهداشت اين کشورها نشان مي‌دهد که حدود 70 درصد از زنان ساکن در اين منطقه از بيماري کم خوني رنج مي‎برند.
بايد اذعان کرد درياچه اروميه هم دست کمي از اين درياچه‌ها ندارد و ادامه روند خشکي آن مي‌تواند به طوفان‌هاي غبار و نمک و فراگير شدن بيماري‌هاي مختلف منجر شود.البته مطالعاتي نيز در اين راستا انجام شده است؛ "مسعود تجريشي" مدير سابق دفتر برنامه‌ريزي و تلفيق ستاد احياي درياچه اروميه  با اشاره به تحقيقات ستاد احيا با همکاري يک محقق ايراني دانشگاه کلمبيا در سه روستاي درگير گردغبار نمکي حوضه درياچه اروميه بر روي 88 کودک بين هشت تا 13 سال در سال 1394 مدعي شد که درصد قابل توجهي از اين بچه‌ها دچار مشکل ريه شده‌اند.
وي در گفت و گو با رسانه‌ها با مقايسه وضعيت درياچه اروميه با درياچه خشک شده "سالت‌ليک"(salt lake) آمريکا اعلام کرده بود که خسارات بهداشتي براي 2 ميليون نفري که در حاشيه درياچه در غرب امريکا  زندگي مي‌کردند، 20 ميليارد دلار برآورد شده‌است در حالي که در حاشيه درياچه اروميه 6 ميليون نفر زندگي مي‌کنند و همين موضوع مي‌تواند کشور را به يک چالش مهم رو به رو کند.تمامي اين عوامل دست به دست هم مي‌دهد تا احياي درياچه اروميه به يک مطالبه‌ عمومي تبديل شود؛ مطالبه‌اي که با جان ميليون‌ها نفر گره خورده است.
با اين روند خشک شدن درياچه اروميه، بروز طوفان‌هاي نمکي دور از انتظار نيست
"مهران نظري" مدير کل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي معتقد است که با ادامه روند فعلي خشک شدن درياچه اروميه،  کانون هاي زيرگرد نمکي دوباره فعال شده و شاهد طوفان‌هاي نمکي خواهيم بود.وي با بيان اينکه در برخي از مناطق همچون "زنبيل داغي" اخيرا بروز ريزگردهاي نمکي گزارش شده است، گفت: هرچند اين ريزگردهاي نمکي هم اکنون در حد ناچيزي است ولي زنگ خطري براي توجه ويژه به اين موضوع به شمار مي رود.
ريزگردهاي نمکي خطري بزرگ براي اکوسيستم منطقه محسوب مي‌شود
مدير کل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي با اشاره به اينکه ريزگردهاي نمکي خطري بزرگ براي اکوسيستم منطقه محسوب مي‌شود، اظهار داشت: ريزگردهاي نمکي به هرگونه جاندار که سر راهشان باشند، آسيب مي‌زنند.وي بيان کرد: فعلا بيش از 90 درصد از کانون ريزگردهاي نمکي درياچه اروميه تحت کنترل است؛ در همين راستا نظارت مستمري براي جلوگيري از چراي دام‌ها و از بين رفتن پوشش گياهي حاشيه درياچه اروميه انجام مي‌شود.
انجام بيش از 2500 هکتار بوته کاري براي مقابله با ريزگردهاي نمکي
مدير اجرايي طرح‌هاي درياچه اروميه در اداره کل منابع طبيعي آذربايجان‌غربي با اشاره به انجام بيش از 2500 هکتار بوته کاري براي مقابله با ريزگردهاي نمکي در حوضه آبريز درياچه اروميه گفت: در سال 1393 بسياري از کانون‌هاي ريزگردهاي نمکي در اين منطقه فاقد هرگونه پوشش گياهي بودند."حسن پورحسن" با اشاره به اقدامات انجام شده در اين رابطه، اظهار داشت: نهال‌کاري همراه با آبياري و توليد نهال، بوته کاري، احداث باد شکن غير زنده، مديريت روان آب همراه بذر کاري، اصلاح و پرورش "گز"زارهاي  طبيعي، اجراي سيستم هاي چرايي و قرق، ساماندهي چراي دام، احداث و نگه‌داري ايستگاه‌هاي پايش و سنجش گرد و غبار، مديريت مشارکتي منابع طبيعي و توسعه روستايي و اجراي روش‌هاي نوين مقابله با فرسايش بادي از جمله اقدامات انجام شده براي مقابله با ريزگردهاي نمکي است.وي با اعلام اينکه حرکت شن‌هاي روان نمکي به سمت مزارع کشاورزي و روستاهاي اطراف با کاشت گونه‌هاي گياهي خاص و باد شکن غير زنده متوقف شده است، بيان کرد: رسيدگي و آبياري مستمر اين گونه‌هاي کشاورزي در دستور کار بوده و بودجه خاص مي‌طلبد.مديراجرايي طرح‌هاي درياچه اروميه در اداره کل منابع طبيعي آذربايجان‌غربي در رابطه با کانون‌هاي مهم ريزگرد نمکي در منطقه، افزود: سه منطقه مهم کانون ريزگردها در سلماس، اروميه و مياندوآب شناسايي و با اقدامات انجام شده وضعيت فعلا در کنترل است.
ترس مردم از بيدار شدن دوباره هيولاي طوفان‌هاي نمکي
ولي احمدزاده يکي از اهالي روستاي جبل کندي اروميه با بيان اينکه درگذشته شاهد از بين رفتن زمين‌هاي کشاورزي و بروز برخي از مشکلات تنفسي بر اثر ريزگردهاي نمکي بوده است، گفت: همين موضوع قبلا باعث مهاجرت برخي از روستاييان شد.وي در رابطه با وضعيت امروز منطقه در بروز ريزگردهاي نمکي، اذعان کرد: اقدامات مسوولان در اين رابطه سبب شده تا وضعيت فعلي بسيار مناسب شود و همين موضوع سبب برگشت بسياري از اهالي مهاجرت کرده به خانه‌هايشان شده است.احمدزاده با بيان اينکه خشک شدن دوباره درياچه اروميه بسيار محسوس است، اظهار داشت: اهالي منطقه از پسروي درياچه اروميه نگران هستند چرا که مي‌دانيم اين روند دوباره منجر به ظهور ريزگردهاي نمکي و نابودي محصولات کشاورزي خواهد شد.وي همچنين از آموزش‌هاي چهره به چهره مسوولان ستاد احياي درياچه اروميه با اهالي روستا در راستاي اصلاح الگوي کشت و چگونگي همکاري براي بهبودي وضعيت مناطق خشک شده درياچه اروميه قدرداني کرد و گفت: مردم براي جلوگيري از هرگونه بروز ريزگردهاي نمکي در کنار مسوولان خواهند بود.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايرنا، برخي از مسوولان مدعي شده‌اند که در صورت خشک شدن درياچه اروميه و بروز طوفان‌هاي نمکي جان بيش از 14 ميليون ايراني در خطر خواهد بود که بايد به آمار جمعيت در خطر کشورهاي همجوار را نيز اضافه کرد.
براساس اعلام شرکت آب منطقه اي آذربايجان غربي تراز درياچه اروميه به هزار و 270 متر و 69 سانتي متر رسيده که نسبت به سال گذشته 62 سانتي متر کاهش يافته است؛ اين اتفاق باعث شده است تا ميزان آب درياچه اروميه نسبت به سال گذشته با بيش از 2 ميليارد متر مکعب کاهش هم اکنون به 2 ميليارد و 860 ميليون مترمکعب برسد.
هرچند به قيمت روز بيش از 150 هزار ميليارد ريال براي احياي درياچه اروميه هزينه شده است، ولي عدم بهره برداري از طرح‌هاي پرهزينه اين درياچه و کاستن شديد بارندگي‌ها سبب شده تا در کنار کاهش چشم گير تراز درياچه، مطالبات مردمي نيز براي احياي نگين آبي آذربايجان افزايش يابد.دست اندرکاران، فعالان اجتماعي و اصحاب رسانه فعال در حوزه محيط زيست بر اين اعتقاد هستند که با توجه به سرمايه گذاري‌هاي کلان سخت افزاري صورت گرفته در گذشته براي احياي درياچه اروميه و هزينه اعتباري آن از صندوق توسعه ملي، نيازمند توجه دولت سيزدهم براي بهره برداري از اين طرح‌ است تا تراز نگين آبي آذربايجان سالانه نزديک به يک متر افزايش پيدا کند.اما همانطور که امروز قابل لمس است، حساسيت مثبت ايجاد شده در کنار هزينه چند هزار ميليارد ريالي براي احياي درياچه اروميه کافي نبوده است؛ تاخير چند ساله در افتتاح طرح‌هاي انتقال آب به درياچه اروميه سبب شده تا طي سال جاري تراز درياچه اروميه به طور چشم گيري کاهش يابد و موجي از انتقادات درست يا اشتباه را به نوع مديريت احياي نگين آبي آذربايجان وارد کند.هرچند طرح‌هاي مهم و چند هزار ميلياردي انتقال آب به درياچه اروميه تقريبا به اتمام رسيده و آماده بهره برداري هستند، اما رصد فضاي مجازي نشان مي‌دهد که تسريع در بهره برداري از اين پروژه‌هاي مهم علاوه بر جان بخشيدن دوباره به پيکره درياچه اروميه موجي از اميد نسبت به نظام و تعهد مسوولان در برابر مطالبات عمومي را ايجاد خواهد کرد.تمامي نامزدهاي سيزدهمين دوره انتخابات رياست جمهوري در گفت و گوهاي خبري بر احياي درياچه اروميه تاکيد داشتند که در همين راستا "آيت الله دکتر سيد ابراهيم رئيسي" نيز در گفت‌و گوي تلويزيوني با مردم آذربايجان غربي با اشاره به اينکه احياي درياچه اروميه را بايد از حالت نمايش درآورد تا احياي آن واقعي شود، گفت: "درياچه اروميه از ذخاير ماست و احياي آن از دستورات جدي دولت کارآمد ما قرار دارد و احياي آن بايد برقرار باشد؛ دولت ما بر مديريت آب تاکيد خواهد داشت".

منبع :