روز شيخ صفي‌الدين اردبيلي و حقيقت پنهان در پس آن

گروه فرهنگي: چهارم مرداد ماه سالروز استقرار سلسله صفويه در ايران، در تقويم رسمي کشور به نام روز شيخ صفي‌الدين اردبيلي نامگذاري شده و به همين مناسبت برنامه‌هاي متنوعي در استان اردبيل و تهران برگزار مي‌شود اما نبايد با اکتفا به آنها از هدف متعالي، هويت و حقيقت پنهان در پس اين مناسبت غفلت کرد.

عيسي پاشاپور

گروه فرهنگي: چهارم مرداد ماه سالروز استقرار سلسله صفويه در ايران، در تقويم رسمي کشور به نام روز شيخ صفي‌الدين اردبيلي نامگذاري شده و به همين مناسبت برنامه‌هاي متنوعي در استان اردبيل و تهران برگزار مي‌شود اما نبايد با اکتفا به آنها از هدف متعالي، هويت و حقيقت پنهان در پس اين مناسبت غفلت کرد.
با استناد بر مستندات و اطلاعات موجود؛ صفي الدين ابوالفتح اسحاق اردبيلي، صوفي و عابد شهير در سال 650 هجري قمري در روستاي کلخوران اردبيل چشم به جهان گشوده و از عنفوان جواني پا در مسير روشن پارسايي نهاده و از برکات و ثمرات پاکيزگي جسماني و رياضت روحاني بهره‌ها جسته است.
نياکان او در اردبيل به کشت و زرع مشغول بوده‌اند و صفي‌الدين جوان در اين سرزمين پربار و گهرخيز رشد يافته و به تناسب روحيات لطيف و براي دريافت‌هاي روحاني به خلوت گزيني علاقه داشته و گاه در دامان سبلان گوشه عزلت اختيار مي‌کرده و گاه به سير و سفر در نواحي مختلف ايران از جمله شيراز و گيلان مي‌پرداخته و از مکتب و محضر بزرگان و پيشگامان دين و تقيه روزگار خويش، توشه‌ها برداشته است و اوج تاثيرپذيري وي از تعليمات ديني، به دوران شاگردي‌اش در حضور شيخ زاهد گيلاني باز مي‌گردد.
بنا بر روايت تاريخ؛ شيخ صفي عابد و متقي به واسطه طبع ظريف و ضمير روشن، زبان به سرودن شعر مي‌گشوده و از او اشعار يا به اصطلاح فهلويات (دوبيتي‌هايي سروده شده با گويش‌هاي کهن) به يادگار مانده که گوياي روح متعالي و عزت نفس اوست؛ در نهايت صفي الدين بعد از کسب مدارج معرفت و مراحل حکمت به زادگاه خود اردبيل بازگشته و سلسله صفويه را بنيان نهاد و اين اقدام سياسي، اجتماعي و فرهنگي او در سرنوشت ايران تاثير بسزايي داشته است.
سلسله جنبان دوره صفويان که خانقاه او مامن و ملجا فقرا و ضعفا بوده و خود نيز به خاطر موانست عميق با قرآن و برائت از منکرات و گناهان، دامن از غبار خبط و خطا آراسته و پاک مي‌داشته است، سرانجام در هشتاد و پنج سالگي در 735 قمري، دنيا را به مقصد عقبي ترک گفته و پيکر محترمش در زاويه عبادتگاه يا خانقاه خويش در اردبيل به خاک سپرده شده  است. محلي که امروز تحت عنوان مجموعه تاريخي و جهاني شيخ صفي از مقاصد اصلي گردشگران و مسافران داخلي و خارجي استان اردبيل است.
نامگذاري چهار مرداد به نام شيخ صفي
در هشتصد و بيست و پنجمين جلسه شوراي عالي انقلاب فرهنگي کشور، روز چهارم مرداد سالروز استقرار سلسله صفويه، در تقويم رسمي کشور به نام روز بزرگداشت شيخ صفي الدين اردبيل نام گذاري شد و اکنون چند سال است که به بهانه همين مناسبت مهم، روز و هفته اردبيل با اجراي برنامه‌هاي مختلف فرهنگي، هنري و ادبي گرامي داشته مي‌شود و نخبگان و نوابغ علمي، و ادبي استان معرفي و تجليل مي‌شوند.
برابر اعلام دبيرخانه ستاد بزرگداشت هفته استان اردبيل، براي گراميداشت اين مناسبت برنامه‌هايي از جمله معرفي مفاخر استاني دوره صفويه، احياي نام و تاريخ قزل‌باش‌ها، نامگذاري ميدان شهيدگاه به ميدان شهداي چالدران، نامگذاري ميداني به نام فيروزشاه زرين کلاه از نياکان صفي، ساخت تنديس سليم موذن زاده براي ميدان موذن‌زاده، تبيين اردبيل به عنوان مبداء هويت علويان، برگزاري کارگاه‌هاي ادبيات، تاريخ، عرفان و فلسفه با حضور استادان کشوري و استاني، رونمايي از چند کتاب، رونمايي از عَلم خضراءکه در نبرد چالدران در اختيار سپاه صفويه بوده است، طشت‌گذاري سنتي شيخ صفي و کارگاه‌هاي قصه گويي و نقاشي کودک و نوجوان، نقالي، پرده‌خواني و تئاتر خياباني، رونمايي از آلبوم موسيقي خوانندگان اردبيلي و جشنواره عکس معماري‌ها و گردشگاه‌هاي نمونه استان تدارک ديده شده است.
تاثيرات سياسي و ديني سلسله صفويه در يکپارچگي ايران
هر چند برنامه‌هاي هفته اردبيل و روز شيخ صفي نشان از اراده محکم متوليان و مديران امر براي پاسداشت چهارم مردادماه و وجه تسميه آن دارد و فرمانداري‌هاي دوازده شهرستان استان نيز آئين‌هاي مشابهي به فراخور موضوع و مناسبت، تهيه کرده‌اند، اما در اين خصوص نبايد فقط به برگزاري برنامه‌هاي ياد شده اکتفا کرد، بلکه بايد در کنار آن آئين هاي رنگارنگ و تکريم و تجليل نخبگان و معرفي ظرفيت‌هاي سرمايه گذاري استان، از دو حقيقت تاريخي مهم که در پس پرده اين اتفاقات از نظرها دور مي‌مانند، پرده برداشت و ارزش و اهميت ملي آن را جار زد.
يکي از اين حقايق مهم تاريخي، تاثير صفويان در ايجاد وحدت و يکپارچگي سياسي و اجتماعي در ايران آن روزگار است که به گواهي تاريخ، صفويان توانستند بعد از حدود 9 قرن از نابودي پادشاهي ساساني، ايراني متحد و منسجم را تشکيل دهند، در حالي که قبل از صفويان چندين پادشاهي ايراني نظير طاهريان، صفاريان، سامانيان، غوريان، زياريان، بوييان، سربداران و مظفريان روي کار آمده بودند، اما هيچ‌يک براي تحت پوشش سياسي قرار دادن تمام نواحي جغرافيايي ايران توفيقي نداشتند.
 صفويان با گسترش اقتدار و درايت سياسي خويش، چنان سبب تحکيم وحدت قبايل و اقوام مختلف شده بودند که ايران در سطح منطقه و بين الملل اهميتي تازه و زياد يافت، به نحوي که بيم برخي کشورها از اقتدار و انسجام سياسي و منطقه اي ايران، سبب رشک و دشمني آنها عليه کشورمان شد که نمونه آن، بدگماني هراس سلسله عثماني ازصفويه و وقوع نبرد چالدران بود.
مقوله ديگري که لازم است در کنار برنامه‌هاي تدارک ديده شده براي هفته استان اردبيل احيا و تبيين شود، نقش سلسه صفويه در ترويج تشيع در ايران است به طوري که گسترش آن موجب نزديکي قلوب و تحکيم اتحاد ملي مبتني بر دين و شريعت در سراسر کشور شد و بر کسي پوشيده نيست که وحدت برآمده از تقيد و شريعت ديني تا چه اندازه توانسته است در قوام و دوام حاکميت و اقتدار سياسي و نظامي ميهن مهم و موثر باشد.
اين تهييج عقيدتي و حماسي ملت در برابر يورش لشکر بيگانه به حدي مهم بود که به گواهي تاريخ در نبرد چالدران بين دولت عثماني و ايران که در اول شهريور 893 خورشيدي روي داد، با وجود اينکه لشکر سلطان سليم عثماني بر سپاهيان ايران غلبه کرد و شرح دلايل آن در اين مقال و مجال نمي‌گنجد، دشمن نتوانست به تجزيه کشور اقدام کند و غرور ملي برخاسته از دين و شريعت اجازه نداد حکومت 200 ساله صفوي که بعد از انحلال ساسانيان براي نخستين بار عامل يکپارچگي ايران شده بود، از هم بپاشد.
چنانچه ملاحظه مي‌شود، اگر اين دو رکن مهم تاثير صفويان در قوام و دوام ايران زمين در وراي برنامه‌هاي گراميداشت شيخ صفي و روز و هفته استان اردبيل کمرنگ شود، تماشاگران و استقبال کنندگان، غرق در رنگ و بوي آئين‌هاي متعدد خواهند بود و گردانندگان و متوليان برنامه ها ره به مقصد نخواهند برد، بنابراين نه تنها لازم است تاريخ درخشان صفويان و تاثيرپذيري کشورمان از وحدت آفريني سياسي و شيعي آنان به فرزندان و نونهالان استان اردبيل بازگو شود، بلکه اين هديه و آورده مهم تاريخي و سياسي دوره صفويه بايد در سطح کشور تبيين و تشريح شود تا حق اردبيل در اين رابطه به شايستگي ادا شود.
البته در اين خصوص نبايد از يک نکته ديگر نيز غفلت کرد و آن، تمرکززدايي از اردبيل و توجه به شهرستان‌هاي اين استان است تا نقش مهم عشاير و ايلات و اهالي مغان و اطراف و اکناف اردبيل در پيروزي‌هاي نظامي صفويان و وحدت آفريني سياسي و شيعي آنان ملاحظه شود.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايرنا  بديهي است که اگر سهم شهرستان‌هاي استان در گراميداشت هفته و روز اردبيل به معني تام و تمام آن مد نظر باشد، برنامه‌هاي اين مناسبت خطير با شور و حال خاص و مشارکت بالاي تمام شخصيت‌هاي ملي، مدني، علمي، فرهنگي و ادبي استان برگزار خواهد شد و سال به سال بر اين شکوه، عزت و افتخار ملي که در گستره کشور نشان داده مي‌شود، افزوده خواهد شد.استان اردبيل با يک ميليون و 280 هزار نفر جمعيت و 12 شهرستان در شمال ايران و در همسايگي جمهوري آذربايجان واقع شده است.

منبع :