سرزندگي سراي خامنه مراغه در عين فرسودگي

گروه فرهنگي: سراي تاريخي خامنه مراغه بيش از يک قرن عمر دارد و با وجود فرسايش، همچنان مرکز تجارت خشکبار اين کهن‌شهر محسوب مي‌شود؛ تجارتخانه‌اي که حتي در بحبوحه جنگ جهاني دوم هم صادرات داشت و اکنون در بيشتر موارد مرکز داد و ستد داخلي است.

گروه فرهنگي: سراي تاريخي خامنه مراغه بيش از يک قرن عمر دارد و با وجود فرسايش، همچنان مرکز تجارت خشکبار اين کهن‌شهر محسوب مي‌شود؛ تجارتخانه‌اي که حتي در بحبوحه جنگ جهاني دوم هم صادرات داشت و اکنون در بيشتر موارد مرکز داد و ستد داخلي است.
همزمان با فرسودگي اين سرا، صادرات خشکبار مراغه نيز کاهش يافته اما ارزش تاريخي اين تجارتخانه و جايگاهش در داد و ستد خشکبار منطقه همچنان پابرجاست و چه بسا احياي آن زمينه را براي رونق مجدد صادرات فراهم کند.
رييس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري مراغه مي‌گويد: سراي خامنه با مباشرت »حاج اسماعيل خامنه« بين سال‌هاي 1280 تا 1295 هجري شمسي احداث شد و چون مباشرت اين فرد باعث احداث آن سراي عظيم بود و حدود 2 سهم از 9 سهم سراي خامنه به وي تعلق داشت، به نام وي مشهور شد.
 »جواد محرم‌پور« بيان مي‌کند: سراي خامنه پس از آن سال‌ها به يکي از مراکز مهم معاملات خشکبار تبديل شده بود تا جايي که خشکبار منطقه از اين تجارتخانه به شوروي و برخي دولت‌هاي اروپايي صادر مي‌شد. وي اضافه کرد: مرحوم حاج اسماعيل پس از عمري فعاليت در سال 1317 هجري شمسي چشم از جهان بست و پس از وي فرزند ارشدش »حسين خامنه« مسئوليت اداره حجره و تجارتخانه را به عهده گرفت. به گفته »محرم‌پور« با آشفته شدن اوضاع کشور ناشي از جنگ جهاني دوم، مردم و تجار بيشتر در فشار بودند ولي حاج حسين خامنه با استعداد وافري که داشت از کنار همه مشکلات گذشت و با واسطه گري يکي از تجار تبريز محصولات خشکبار مراغه را صادر مي‌کرد.
وي افزود: اگرچه خاندان خامنه اکنون ديگر حجره‌اي در اين سرا ندارند اما همچنان يکي از بازماندگان اين خاندان در مکان ديگري به صادرات خشکبار مشغول است.
سراي خامنه نمونه فاخري از معماري سنتي است
نسل ششم از خاندان خامنه نيز با اشاره به اينکه اين سرا نمونه فاخري از معماري سنتي است، مي‌گويد: معمار اين سرا اهل مراغه و فردي به نام معمار »محمدحسين« بود.
طاهر خامنه افزود: بناي اصلي چهار حيات داشت و حيات اصلي که همين فضاي فعلي است، محل معامله بود و علاوه بر آن يک حيات به انبار کالا، حيات ديگر به ساربان و خدمتکاران و حيات چهارم به نگهداري چهارپايان اختصاص داشت.
وي با ابراز تاسف از اينکه سه حيات جانبي اين سرا در گذشته فروخته شد و اکنون منازل مسکوني است، ادامه داد: اين سرا 16 واحد سه طبقه تجاري با معماري قابل توجه دارد تا جايي که طبقه زيرمين سردابه است و در تابستان تا حدي خنک است که بايد با کت وارد شويد.
»خامنه«اظهار کرد: طبقه مياني شامل دفتر تاجر، يک انبار دم دستي و يک اتاق است و طبقه بالا سه اتاق براي خواب و نگهداري کالاهاي قيمتي دارد.
به گفته وي رود »چاي اوستي« زماني از اين سرا عبور کرده و آب آشاميدني منطقه را تامين مي‌کرد؛ ضمن اينکه يک حوض بزرگ در وسط حياط وجود داشت که از چهار تکه سنگ مرمر درست شده بود و به قدري بزرگ بود که داخل آن شتر مي‌شستند.
وي افزود: کاروان‌هايي از داخل و خارج کشور از جمله ترکيه و باکو به اين سرا مي‌آمدند و پس از تخليه بار، کالاهاي ديگري از مراغه مي‌خريدند و بار مي‌کردند.
خامنه با بيان اينکه سراي خامنه يکي از نمونه‌هاي جالب معماري سنتي - تجاري ايران به شمار مي‌رود، افزود: اين سرا هنوز هم پابرجاست و مرکز تجارت خشکبار منطقه محسوب مي‌شود.
وي توجه مسئولان به احياي اين سرا را خواستار شد و ادامه داد: سراي خامنه با حدود 120 سال قدمت، نمونه بسيار فاخري از معماي سنتي است که با امکانات شخصي و مصالح بومي ساخته شده بود.
بشنويد صبحت‌هاي نسل هفتم خامنه را ...
کيارش، فرزند طاهر خامنه که در صورت ادامه دادن کار پدرش، نسل هفتم از خاندان صادرکننده خشکبار مراغه به شمار مي رود نيز با زبان ساده کودکانه مي گويد: کارخانه از شنبه تا پنجشنبه فعال است و دوست دارد کار پدرش را ادامه دهد.
نتيجه يک کار پژوهشي در مورد احياي سرا
»بازشناسي، بهسازي و احياي نما و منظر سراي خامنه و بافت پيرامون آن در جهت توسعه پايدار شهري و با تکيه بر ارتقاي حس تعلق خاطر« عنوان پژوهشي است که در سال‌هاي گذشته از سوي »محمد فتحي، کارشناس ارشد معماري«، »جواد نريماني، کارشناس ارشد مرمت و احياي بناها و بافتهاي تاريخي« و »صمد نريماني، کارشناس ارشد برنامه ريزي شهري« انجام شده است. در اين پژوهش که در سال 1394 در دومين همايش بين‌المللي و چهارمين همايش ملي معماري، مرمت، شهرسازي و محيط زيست پايدار نيز ارايه شد، آمده است: با احياي سراي خامنه و بافت تاريخي پيرامون آن مي‌توان علاوه بر ابقا و ساماندهي اين اثر فاخر تاريخي و دميدن روحي تازه بر کالبد فرتوت بنا، با تکيه بر ارتقاي حس تعلق خاطر ساکنان آن زمينه مشارکت در اجرايي شدن طرح ارائه شده را فراهم کرد. »اين طرح شامل احياي سرا، جداره سازي و کف سازي شوارع، ساماندهي منظر تاريخي فرهنگي و غيره است و موجبات تقويت رضايت‌مندي ساکنان، ارتقاي ارزش‌هاي اجتماعي بافت، تحرک بخشي به اقتصاد و معيشت اهالي و کسبه را فراهم مي‌آورد«.پژوهشگران معتقدند که »ماحصل چنين اقداماتي علاوه بر حفظ اصالت تاريخي و هويت فرهنگي شهر، توسعه پايدار بافت مورد مطالعه را در پي داشته و از طرد محلات توسط شهروندان و کوچ ساکنان اصيل آن به ساير نقاط خواهد کاست و بالعکس سکونت در بافت تاريخي را تبديل به يکي از ارزش‌هاي اجتماعي ساري و جاري در شهر خواهد کرد«.
به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايرنادر بخشي از اين پژوهش بيان شده است که راهگشا نبودن طرح‌هاي توسعه شهري به ويژه طرح‌هاي جامع و تفضيلي در صيانت از بافت‌هاي تاريخي و به تبع آن کاهش حس تعلق خاطر شهروندان در اين محلات و روند جايگزيني تدريجي ساکنان اين بافت‌ها و تبديل آن به نواحي فعاليت‌هاي صرفا روزانه و رنگ باختن ارزش‌هاي اجتماعي و کالبدي آن، نگارندگان را به اين باور رساند که طراحي موردي، بهسازي و احياي دانه‌هاي ارزشمند و بافت پيرامون آن مي‌تواند بسي راهگشاتر از کلي‌گويي‌هاي موجود در طرح‌هاي توسعه شهري کلان‌نگر باشد.

منبع :