درياچه اروميه يا صحراي نمک اروميه

گروه اجتماعي:درياچه‌اي که روزگاري بيش از 20 ميليارد متر مکعب آب داشته حال تنها چند برکه کوچک دارد که آن‌ هم به زودي خشک مي‌شود و آنچه مي‌ماند يک صحراي نمک ويران‌گر است.

گروه اجتماعي:درياچه‌اي که روزگاري بيش از 20 ميليارد متر مکعب آب داشته حال تنها چند برکه کوچک دارد که آن‌ هم به زودي خشک مي‌شود و آنچه مي‌ماند يک صحراي نمک ويران‌گر است.
 درياچه اروميه بالاخره خشک شد. اما اين خشک شدن حاصل دو دهه بي‌توجهي محض به تمام اعتراض‌ها، اخطارها و خواسته‌هاي کارشناسي بهترين و دلسوزترين کنشگران و فعالان محيط زيست در ايران بود. در تمام اين سال‌ها يعني از 1375 تا کنون که بحث‌هاي زيادي درباره خشک شدن درياچه اروميه مطرح بوده، هرگز سازمان محيط زيست و ديگر سازمان‌هاي و وزارت‌خانه‌ها مثل وزارت نيرو و کشاورزي، وضعيتي که امروز به وجود آمده را باور نمي‌کردند و هر سال محکم‌تر و پرقدرت‌تر بر طبل توسعه مي‌کوبيدند.
نخستين اعتراض‌هاي جدي به موضوع خشکي درياچه در اواخر دهه 70 بود. زماني که بيم‌ آن مي‌رفت که پايين آمدن سطح آب درياچه و افزايش شوري بيشتر آب باعث نابودي آرتميا، اين تنها جاندار سخت پوست درياچه شود. براي همين نسبت به صيد آن اعتراض شده بود. پيش از اين‌‌هم کساني چون مرحوم کردواني، يکي از چهره‌هاي شاخص محيط زيست ايران، درباره خشکي درياچه اروميه اخطار داده بود.
سازمان محيط زيست آن زمان توجهي و حتي باوري به خشکي درياچه اروميه نداشت اما اوايل دهه 80 بود که راهي جز باور کردن آن نداشت. همان زماني که معاون محيط طبيعي وقت سازمان از خشکي درياچه طي 5 سال آينده خبر داد.
آنچه که در ابتدا دليل خشکي درياچه اروميه عنوان شده بود، احداث سد‌هاي بيشماري بود که پشت سر هم ساخته مي‌شد. در همان ابتداي اعتراض‌ها، بيش از 40 سد روي حوضه آبريز درياچه اروميه ساخته شده بود. اما نخستين مداخلات انساني روي درياچه اروميه، مسير ميانگذري بود که ارتباط قسمت شمالي درياچه با جنوب آن را تا حدي مختل کرد. اين ميان‌گذر باعث شده بود تا دوران آب و حرکت آن در درياچه با مشکل مواجه شود که همين امر منجر به تبخير بيشتر آب شد. در اين ميان وضعيت جنوبي درياچه بسيار وخيم بود. جايي که دو جزيره بزرگ درياچه و حيات وحش هم آنجا بود.
اما در اين سال‌ها هنوز وضعيت حيات وحش خوب بود. فلامينگو‌ها بر فراز درياچه پرواز مي‌کردند و هنوز هم يکي از مهمترين مقاصد آن‌ها براي جوجه‌گذاري بود. گوزن زد و قوچ ارمني هم همچنان در جزيره‌ها زندگي مي‌کردند. بحران تازه داشت آغاز مي‌شد.
احداث ميانگذر که تا اندازه‌اي مسير دوران آب را به مشکل انداخته بود با پل يک و نيم تا دو کيلومتري در نيمه دهه ?? تکيمل شد. پلي که پايه‌هاي بزرگي داشت و همان پايه‌ها هم تنها خروجي آب براي گردش را مختل کرد. هرچند در همان زمان از پيمانکار خواسته شده بود تا در دو طرف خاکريزها کالورت ايجاد کند تا جريان آب دوباره برقرار شود اما پيمانکار فقط به ساختن پل بسنده کرد.
اما آنچه جان درياچه را به طول کامل گرفت، کشاورزي بي‌ضابطه‌اي بود که هر روز توسعه مي‌يافت. در واقع زمين‌هاي زيادي که به سرعت سرسام‌آوري زير کشت مي‌رفتند و آب مي‌خواستند. آبي که تنها راه تامين آن سد سازي‌هاي بيشتر و ساختن بند‌هاي کشاورزي روي رودخانه‌هايي بود که مي‌بايست به درياچه اروميه مي‌ريختند اما خرج کشاورزي مي‌شدند. حتي اين هم کافي نبود و کشاورزان چه مجاز و چه غيرمجاز دست به احداث چاه‌هاي عميق زدند و حتي سفره‌هاي آبي حوضه آبريز درياچه را هم خالي کردند.
حتي در اواخر دهه 80 قانوني در مجلس تصويب شد تا کساني که چاه‌هاي غيرمجاز دارند، بتوانند براي چاه‌شان مجوز بگيرند. يعني مهر قانوني زدن بر اقدامي غيرقانوني. به اين قوانين، اجازه‌هاي غيرقانوني تبديل دشت‌هاي جديد به مزارع کشاورزي و حتي تبديل اراضي شيب‌دار که بخش مهمي از منابع طبيعي ايران است به زمين‌هاي کشاورزي را هم اضافه کنيد.
البته فقط اين نيست. تغيير الگوي کشت هم بلاي ديگري بود که به جان درياچه افتاد. در سال‌هاي قبل از انقلاب در اطراف درياچه اروميه عمدتا باغات انگور وجود داشت. محصولي کم‌آب بر و ديمي اما به مرور زمان و با سرعتي زياد باغات سيب جاي انگور را گرفتند. محصولي که آب زيادي مي‌خواهد و اصلا با شرايط ديمي سازگار نيست. هرچند کمي‌ بعدتر پاي چغدر قند و گندم و جو هم به اطراف درياچه باز شد.
وقتي تغييرات اقليمي در ايران جدي و شواهد آن ناگهان به طور خشمگيني نمايان شد، کار از کار گذشته بود. حالا ديگر خبري از برف و باران‌هاي هميشگي نبود و آبي که مصرف شده بود هم جايگزيني نداشت. همه اين‌‌ها دست به دست هم داد تا عمر درياچه به پايان برسد.
نابودي درياچه اروميه منجر به نابودي حيات وحش آن هم شد و حالا ديگر هيچ‌کدام از آن حيوانات در جزيره‌هاي درياچه نيستند. يا مرده‌اند و يا مهاجرت کردند که طي مهاجرت هم جان سالم به در نبردند. حتي به دليل شوري آب آرتميا هم از دست رفت و پليکان‌ها و فلامينگو‌ها هم ديگر به درياچه اروميه بازنگشتند. اين اولين تاثيرات زيست محيطي درياچه بود و حالا که اين‌طور خشک شده به زودي تاثيرات مخرب آن روي زندگي انسان‌ها آغاز مي‌شود.
طي 8 سال گذشته با راه‌اندازي ستاد احياء درياچه اروميه تلاش شد تا اين درياچه دوباره جان تازه‌اي بگيرد. ستادي که ريشه‌هاي فکري آن بر مبناي توسعه سخت‌افزاري بود نه فهم اکولوژيک. حتي گفته مي‌شود که يک اکولوژيست هم در اين ستاد نبوده‌است. اين ستاد به گفته خود بيش از 15 هزار ميليارد تومان هزينه کرد اما در نهايت کار به اين‌جايي که حالا رسيده، رسيده‌است.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از عصر ايران،به اعتقاد برخي هنوز هم سازمان محيط زيست و وزارتخانه‌هاي مرتبط به ماجراي درياچه اروميه مثل وزارت کشاورزي و نيرو، خشک شدن اين بستر عظيم آبي را باور نکردند. درياچه‌اي که روزگاري بيش از 20 ميليارد متر مکعب آب داشته حال تنها چند برکه کوچک دارد که آن‌ هم به زودي خشک مي‌شود و آنچه مي‌ماند يک صحراي نمک ويران‌گر است.

منبع :