ائل اوغلي مجاهد مهجور مشروطه

گروه تاريخي: دوره مشروطه مملو از فراز و نشيب تاريخي و اجتماعي است که با شجاعت بي مانند مجاهدين به ثبت رسيد، اما در ميان نام آوران و مشاهير آن دوران، افرادي همچون حسين خان باغبان ملقب به "ائل اوغلي" بودند که در صفحات تاريخ کمتر بدان ها پرداخته شده است. 19 مهر ماه مصادف با سالروز شهادت حسين خان باغبان از مجاهدان و فرماندهان يکي از جبهه_هاي مهم مبارزاتي مشروطه طلبي مردم تبريز در محله ليلاوا است که تا پاي جان از تلاش و مبارزه براي رهايي ملت ايران از يوغ ستم و استبداد دست برنداشت و غريبانه و نجيبانه چشم از جهان فرو بست.

گروه تاريخي:  دوره مشروطه مملو از فراز و نشيب تاريخي و اجتماعي است که با شجاعت بي مانند مجاهدين به ثبت رسيد، اما در ميان نام آوران و مشاهير آن دوران، افرادي همچون حسين خان باغبان ملقب به "ائل اوغلي" بودند که در صفحات تاريخ کمتر بدان ها پرداخته شده است. 19 مهر ماه مصادف با سالروز شهادت حسين خان باغبان از مجاهدان و فرماندهان يکي از جبهه_هاي مهم مبارزاتي مشروطه طلبي مردم تبريز در محله ليلاوا است که تا پاي جان از تلاش و مبارزه براي رهايي ملت ايران از يوغ ستم و استبداد دست برنداشت و غريبانه و نجيبانه چشم از جهان فرو بست.
حسين‌خان باغبان در سال 1250 هجري‌ شمسي در سردرود يکي از شهرهاي مجاور تبريز متولد شد و در همان سنين جواني به تبريز آمد و ساکن محله ليلاوا شد؛ شغل باغباني در باغ حاج ميرزا آقا فرشي از تجار و سياسيون زمان تبريز، او را به حسين خان باغبان در بين اهالي ملقب کرد.
اسناد تاريخي و روايت هاي مختلف از مبارزات مردم تبريز در مشروطه نشان مي دهد که ائل اوغلي پس از ستارخان و باقرخان به دليل برخورداري از هوش و ذکاوت جنگاوري و شجاعت مثال زدني، در حقيقت نفر سوم قيام مشروطه بود، اما آنگونه که شايسته و بايسته جايگاه اوست، در نوشته هاي مختلف بدان پرداخته نشده است.
هر چند همه مجاهدين مشروطه برخاسته از بطن مردم بودند، اما تنها حسين خان باغبان مفتخر به لقب »ائل اوغلو« به معني فرزند مردم شد که اين لقب بيشتر به دليل مردم داري، کارداني، شجاعت و مردانگي، منش پهلواني و انساني و تواضع بود اين مرد همواره مورد احترام رهبران و مجاهدان نهضت به خصوص ستارخان قرار داشت.سخاوت و جوانمردي ائل اوغلي به حدي بود که گفته مي شود حتي دشمنانش نيز در شهادت او گريسته و برايش مجلس ختم گرفته بودند، يکي از شعراي محلي پس از شهادت حسين خان باغبان ابياتي به اين مضمون سروده است که نشان دهنده جايگاه و پايگاه مردمي اوست:
نه قلبينده پول وار، نه شهرت، نه آد ( در دل او نه پولي وجود دارد، نه شهرت و نام)
اوزو ساده باغوان، اونون دردي بير ائل اولوب ( خودش باغباني ساده بود اما درد او رنج يک ملت بود)
حسين خان باغبان جدا از لقب ائل اوغلي، مشهور به "حسين غريب" و " لوتي حسين" و "پرچمدار مشروطه"، "لنگر صف مجاهدان" و "آذربايجان غيرتي" بود.
با وجود اينکه گذشت زمان و سپري شدن دهه_ها از شهادت او، نام و يادش در جرايد و تاريخ نگاري از مشروطه بسيار کمرنگ شده است، اما در همان زمان که مبارزات مشروطه طلبي در تبريز و ايران جريان داشت، آوازه ائل اوغلي در روزنامه هاي تبريز تيتر اصلي بود.سبکتکين سالور شاهزاده قاجار و از نويسندگان و روزنامه نگاران مشهور دوره پهلوي، از حسين خان باغبان به عنوان آخرين ماندگاران عياران نام برده و نوشته است: در آن زمان، بين مجاهدين مردي بود بس نامدار، گردن فراز، شريف، پاکدل و انساندوست ؛ مردي که مي توان به جرات او را از بزرگترين قهرمانان تاريخ در مبارزه با استبداد دانست، نه در ايران، بلکه در مقياس جهاني. مردي عامي، بي سواد و يک باغبان، اما باغباني که با سرداران بزرگ آزادي برابر است.
وي ادامه مي دهد: مردي به نام حسين خان باغبان، او هميشه اسلحه اي به کمر مي بست و از مرداني بود که کمک به ضعفاء را وظيفه خود مي دانست و از کساني بود که دليرانه با فراشان، قاطرچيان و ديگر اشرار حکومت مي جنگيد.
سالور مي نويسد: حسين خان باغبان از چهره هاي درخشان انقلابيون بود و به جرات مي توان گفت پس از ستارخان، او حق بس بزرگي بر آزادي دارد. او دليري فرزانه و جنگجويي بي نظير و استوار در جنگ و قول خود بود.
حسين خان باغبان در همان روزهاي نخستين شروع مبارزات مشروطه طلبي خود را به صف مجاهدان رساند و به دليل رشادت و مردانگي و نيز قدرت جنگاوري خيلي سريع در جمع فرماندهاني همچون ستارخان، باقرخان و علي مسيو قرار گرفت.
وي همواره به دليل هوش بالاي نظامي گري هميشه ماموريت هاي حساس را از طرف انجمن و سردار ملي مي پذيرفت و نقل است در يکي از جنگ ها او بيشتر از 9 فشنگ نداشت که يکي از مجاهدين به او مي گويد: خان با 9 فشنگ به جنگ مي روي؟ او جواب مي دهد: مگر من بيشتر از 9 نفر را خواهم کشت؟!
نحوه شهادت ائل اوغلي نيز طبق اسناد موجود در جرايد آن روزگار از جمله روزنامه انجمن ايالتي آذربايجان و نيز نوشته هايي از محمدباقر ويجويه، سلام الله جاويد و اسماعيل اميرخيزي بسيار حزن انگيز و غريبانه بوده است.
طبق نوشته ها، شهادت ائل اوغلي روز يکشنبه 19 مهر ماه سال 1287 شمسي مصادف با 15 رمضان سال 1326 قمري اتفاق افتاد.
شماره 13 روزنامه انجمن درباره شهادت حسين خان باغبان از احتمال دستگيري و سپس شهادت خبر داده است اما در شماره 14 همين روزنامه اين خبر تصحيح شده و آمده است: »واقعه موسفه حسين خان مرحوم را همان طوري که در نمره سيزدهم نوشته بوديم، ورود راپورت هاي اخيره و وقوع پاره اي اخطارات تکذيب کرده و ما را در اين نمره به تصحيح آن مجبور مي نمايد. نقطه اي که در واقعه مذکوره برخلاف واقع نوشته شده است همانا اسارت شهيد مرحوم است که بالقطع اتفاق نيفتاده و مرحوم مشاراليه زنده دستگير نشده است و زخمي که خورده است نه به پاي بلکه از کله مردانه خويش خورده و همان دقيقه برافتاده است.«
اين روزنامه ادامه مي دهد: »بعد از آن، جسد پاک بي روحش را برداشته و برده تقريبا يک ساعت در درب انجمن اسلاميه گذاشته و سپس به همت بعضي ها شبانه در خارج محوطه قبرستان شتربان دفين خاک غفران نموده اند. ليالي احيا چند شب علي الموالي در امير خيز و خيابان و مسجد انگجي و غيره از طرف سردار ثانيا سالار و اخيرا به همت ساير هم مسلکان غيور خودش مجالس تعزيه برپا بوده مجاهدين محلات دسته به دسته با هيئت نظامي آمده و از غياب آنچنان مجاهد با غيرت اظهار ياس و الم مي نمودند. حضرات اعضاي محترم انجمن ايالتي نيز همه شب را با هيئت اجتماعي تشريف داشته و مراتب قدرداني خود را ظاهر مي داشتند.«
در روز شهادت حسين خان باغبان و در حالي که برخي از محله‌هاي تبريز در اختيار مشروطه‌خواهان و برخي در اختيار نيروهاي دولتي محمدعلي شاه بود، ستارخان تصميم گرفت در يک سلسله عمليات گسترده کل شهر تبريز را تصرف کند و بر اين اساس نيروهاي مجاهد روز 18 مهر محله‌هاي ششگلان و باغميشه را تصرف کردند و براي تصرف محله دوچي عزيمت کردند که حسين خان در جريان اين درگيري‌ها در ميدان نبرد به شهادت رسيد.پيچيده شدن خبر شهادت او موجب حزن و ماتم عميق مردم تبريز شد، چنانکه اسماعيل اميرخيزي در اين باره مي نويسد: تصور نمي کنم در تمام شهر کسي از مشروطه خواهان و مردم بي طرف که از مردانگي و پاکدامني حسين خان اندک اطلاعاتي داشت، پيدا شود که از اين قضيه ناگوار متاثر و ملول نگردد. ستارخان فوق العاده از شنيدن اين خبر ناگوار متاثر شد و هميشه از وي ياد مي کرد و نامش را به احترام مي برد.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايرنا،نقل شده است ائل اوغلي مدت 40 روز قبل از شهادتش از خانه بيرون آمده و ديگر بازنگشته بود و در اين مدت حتي در بستر نرم نخفته و حتي فرصت نيافته بود تا فرزند نوزاد خود را که چند روز قبل از مرگش تولد يافته بود، ببيند.

منبع :