قيام تبريز و فيصله سلطنت محمدعلي‌ شاه

گروه تاريخي :مجاهدان تبريز قبل از رفتن به تهران و پاسداشت رشادت‌هاي‌شان در دومين دوره مجلس شوراي ملي، 11 ماه در محاصره قشون محمدعلي شاه گرفتار شدند و با رشادت‌ها و مجاهدت‌هايي که از خود نشان دادند رفته رفته موجب دميده شدن روح اميد در مشروطه‌خواهان تهران، گيلان، کرمانشاه، خراسان، فارس و اصفهان و در نهايت فتح تهران به دست مشروطه‌خواهان و خاتمه دادن به سلطنت 2 سال و 7 ماهه محمدعلي شاه شدند.

گروه تاريخي :مجاهدان تبريز قبل از رفتن به تهران و پاسداشت رشادت‌هاي‌شان در دومين دوره مجلس شوراي ملي، 11 ماه در محاصره قشون محمدعلي شاه گرفتار شدند و با رشادت‌ها و مجاهدت‌هايي که از خود نشان دادند رفته رفته موجب دميده شدن روح اميد در مشروطه‌خواهان تهران، گيلان، کرمانشاه، خراسان، فارس و اصفهان و در نهايت فتح تهران به دست مشروطه‌خواهان و خاتمه دادن به سلطنت 2 سال و 7 ماهه محمدعلي شاه شدند.
 14 فروردين، صد و پانزدهمين سالروز قيام مردم تبريز عليه استبداد محمدعلي شاه قاجار در سال 1288 است.
جنگ گسترده قشون دولت مرکزي عليه مشروطه‌خواهان در نقاط مختلف کشور از جمله در شهر تبريز موجب محاصره 11 ماهه مجاهدان تبريزي توسط قشون محمدعلي شاه قاجار در دوره استبداد صغير که از دوم تير 1287 آغاز و تا 25 تير 1288 ادامه داشت، شد.
شاهِ جوان قاجار بي‌اعتقاد به مشروطه و مجلس، ترور نافرجامش در هشتم اسفند 1286 را از چشم روحانيون و مبارزان مشروطه‌خواه ديد و آن را بهانه‌اي براي حمله نظامي به اولين مرجع قانونگذاري ايران کرد. شاهِ کم‌تجربه، مجلس را تهديدي عليه مشروطيت دانست و به دنبال آن يکي از درباريان مورد اعتمادش به نام ميرزا احمدخان مشيرالسلطنه را صدراعظم جديد ايران کرد بعد از آن پست وزارت جنگ را به ميرزا حسين پاشاخان ملقب به اميربهادر سپرد و در آخر ولاديمير لياخوف سردار روس را به فرماندهي بريگارد قزاق ايران منصوب کرد.با کامل شدن ارکان پياده کردن نقشه شوم، محمدعلي شاه فرمان به توپ‌ بستن ساختمان اولين دوره مجلس شوراي ملي و به شهادت رساندن جمع زيادي از مشروطه‌خواهان تهراني در ميدان بهارستان و محله‌هاي اطراف مجلس را صادر کرد.
همزمان با اين جنايت ستارخان و باقرخان و ساير مبارزان و مجاهدان تبريزي در تبريز قيام کردند و با اين کار خود جان دوباره‌اي در کالبد بي‌رمق و نحيف مشروطه‌خواهان تهراني دميدند. شدت تاثير مبارزه و مقاومت مجاهدان آذربايجان به حدي بود که چند ماه بعد مشروطه‌خواهان بختياري و گيلاني دست در دست يکديگر تهران را در تاريخ 25 تير 1288 فتح کردند و موجب پايان استبداد صغير و پناهنده شدن محمدعلي شاه به سفارت روسيه در تهران شدند.
مشروطه‌خواهان تبريزي در قالب دو انجمن ملي تبريز و سازمان مخفي اجتماعيون عاميون تبريز معروف به انجمن غيبي که علي مسيو آن را بنيان گذاشت، با مبارزان سوسيال دموکرات منطقه قفقاز آشنا شده و آموزش‌ها و کمکهاي نظامي دريافت کردند.اگرچه در اولين روزهاي اشغال تبريز، قشون محمدعلي شاه توانست بخش زيادي از شهر را اشغال کند اما مقاومت گروهي از مجاهدان به رهبري ستارخان در محله اميرخيز باعث متحد شدن مبارزان و شکست قشون دولت مرکزي به رهبري رحيم‌خان چلبيانلو ملقب به سردار نصرت و تصرف شهر به دست مجاهدان مشروطه‌خواه  در مهر 1287 شد.
با اين حال محمدعلي شاه قشون تازه نفس ديگري را به فرماندهي سلطان عبدالمجيد ميرزا اتابک اعظم ملقب به عين‌الدوله به تبريز گسيل کرد و موفق شد تبريز را به محاصره دوباره خود درآورد. عين‌الدوله با محاصره شهر مانع رسيدن آذوقه و مايحتاج به مردم و کمبود گندم و مايحتاج عمومي در شهر شد.يکي از عرصه‌هاي پيشروي نيروهاي ضد مشروطه در اين زمان، آذربايجان بود. ايجاد ناامني، تحريک اختلافات عقيدتي و محله‌اي و تبليغات بر ضد مشروطه‌خواهان از جمله اين اقدامات بود که به اختلاف بين گروه‌هاي مسلح دامن ‌زد.نظاميان روس به بهانه حفاظت از جان اتباع خود در تبريز وارد خاک ايران شده و با اجازه مشروطه‌خواهان وارد شهر شدند. سفارت روسيه در تهران از ابتداي شروع قيام مشروطه‌خواهان تبريزي نسبت به حفظ جان اتباع خود در تبريز اظهار نگراني کرد. اهميت وضعيت به وجود آمده براي روس‌ها که از سال 1289 بخش شمالي ايران را طبق قرارداد محرمانه 1907 سن‌پترزبورگ تحت کنترل خود داشتند، بسيار بالا بود. آنان در اين قرارداد موفق شدند بعد از 75 سال مقاومت پادشاهي بريتانيا براي مخالفت با اعمال نفوذ روسيه در مناطق شمالي ايران را بشکنند. آنان توانستند براي حفظ منافع‌شان در ايران به هر اقدامي دست بزنند مشروط بر آن که دامنه اين اقدامات محدود به مناطق شمالي ايران باقي بماند.
جنگ بين مشروطه‌خواهان و قواي دولتي در تبريز در زمستان 1287 شدت بيشتري گرفت. نجفقلي خان صمصام‌السلطنه بختياري از رهبران مشروطه با سه هزار سواره و پياده وارد اصفهان شد و مخالفان محمدعلي شاه در گيلان پيمان اتحاد بستند و آقابالاخان والي رشت را به قتل رساندند.در دوره 11 ماهه محاصره شهر تبريز توسط قشون دولت مرکزي، مقامات سياسي و نظامي روسيه و بريتانيا در تاريخ 14 فروردين 1288 توافق کردند قشون روس وارد خاک ايران شوند تا زمينه شکسته شدن حلقه محاصره تبريز به وجود آيد. به دنبال اين توافق کنسولگري هر دو کشور طي نامه‌اي به انجمن ايالتي و ولايتي آذربايجان به آنان اطمينان دادند حضور نيروهاي‌شان در شهر موقتي است.
حدود چهار هزار نفر از قشون روس متشکل از چهار گردان قزاق، سه گردان پياده، 2 گردان توپخانه و يک گردان نقب‌زن به فرماندهي ژنرال زنارسکي در تاريخ نهم ارديبهشت 1288 در قسمت شمالي رودخانه آجي چاي معروف به تلخه‌رود در حومه تبريز اُتراق کردند. ستارخان و باقرخان به ديدار فرمانده روس رفتند و با برگشت سلطان عبدالمجيد ميرزا اتابک اعظم ملقب به عين‌الدوله والي آذربايجان به تهران، قشون دولتي نيز پراکنده شدند. رحيم چلبيانلو ملقب به سردار نصرت به مرند رفت و نيروهاي ايلياتي به شهر خود برگشتند.
با ورود قواي روس به تبريز نقش ميلر کنسول روسيه در تبريز در اداره شهر پررنگ شد. روس‌ها در فرماني به محمدعلي شاه از او خواستند ميرزا صادق‌خان طباطبايي ملقب به اجلال‌الملک که نزد مشروطه‌خواهان خوش‌نام و داراي اعتبار بود را به عنوان حاکم آذربايجان منصوب کند و او نيز به ناچار تمکين کرد.مقاومت مجاهدان تبريزي موجب شد مشروطه‌خواهان در ديگر شهرهاي کشورمان به خود بيايند و جاني دوباره بگيرند. آنان در خراسان، فارس، گرگان، اصفهان و گيلان با سازماندهي نيروهاي خود با يکديگر متحد شدند.مشروطه‌خواهان گيلاني و بختياري با متحد شدن با يکديگر به سمت تهران حرکت کردند و بعد از چند روز درگيري با قشون محمدعلي شاه موفق شدند تهران را به تصرف خود درآورند و او و 500 نفر از اعضاي خانواده و دربارش به سفارت روسيه در تهران پناهنده شدند.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايسنا، مشروطه‌خواهان تبريزي با ورود روس‌ها به تبريز از مشارکت در فتح تهران جا ماندند اما مقاومت 11 ماهه آنان در نهايت موجب دميده شدن روح اميد و مقاومت در مشروطه‌خواهان کشور و فيصله يافتن سلطنت 2 سال و هفت ماهه محمدعلي شاه شد.

منبع :