جاي خالي گردشگري نجومي در قديمي‌ترين رصدخانه ايران

گروه گزارش: شبيه‌سازي آسمان، رصد آماتوري ستارگان و برخي ديگر از فعاليت‌هاي مرتبط با علم نجوم در قديمي رصدخانه ايران که در مراغه قرار دارد، از ايده‌هاي دهه 70 شمسي براي توسعه گردشگري اين کهن‌شهر به شمار مي‌رود اما جاي خالي آن همچنان مي‌شود. بيش از 2 دهه از ايده شبيه‌سازي آسمان در اين رصدخانه مي‌گذرد تا جايي که يک دستگاه آسمان‌نما طي سال 1384 توسط ميراث فرهنگي خريداري شد که به دليل نبود فضاي مناسب براي نصب و راه‌اندازي، اکنون هم در مکاني مناسب و با رعايت موازين ايمني نگهداري مي‌شود.

رصد آماتوري ستارگان هم در برخي از روزهاي خاص، با انتقال موقت تلسکوپ‌هاي مرکز تحقيقات نجوم و اخترفيزيک مراغه به رصدخانه خواجه نصيرالدين توسي، به ندرت عملياتي شده و از آنجايي که دايمي نبوده، در جذب گردشگران تاثير چنداني نداشته است.نبود همين فعاليت‌ها در رصدخانه مراغه موجب شده تا گردشگران تنها به بازديد اکتفا کنند و حضور دوباره آنان و درآمدزايي نيز جذابيت و توجيه نداشته باشد.
نصب آسمان‌نما در حال پيگيري است
رييس اداره ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي مراغه با بيان اينکه نصب و راه‌اندازي دستگاه پلانتاريوم يا آسمان‌نما در رصدخانه مراغه پس از حدود 2 دهه وقفه در دستور کار قرار گرفته است، بيان کرد: مکان آن طي روزهاي اخير و در پي بازديد کارشناسان بررسي شد.»جواد محرم‌‍‌پور« افزود: دستگاه آسمان‌نما با بهره‌گيري از پروژکتور بزرگي که در وسط آسمان مجازي قرار مي‌گيرد، صورت‌هاي فلکي، سحابي‌ها و خوشه‌هاي ستاره‌اي را شبيه‌سازي مي‌کند و مي‌تواند در جذب گرشگران و درآمدزايي موثر باشد.
وي با بيان اينکه مجموعه مديريت شهري پس از ساماندهي محوطه رصدخانه به دنبال جذب گردشگران و درآمدزايي پايدار از رصدخانه مراغه است، بيان کرد: اين رصدخانه تاريخي شهرت زيادي دارد و گوياي گذشته درخشان اين کهن‌شهر در عرصه‌هاي مختلف فرهنگي و هنري است.به گفته »محرم‌پور« طي دهه 80 شمسي که آسمان‌نما براي رصدخانه مراغه خريداري شد، محوطه اين اثر وضعيت مطلوبي نداشت اما اکنون هم محوطه بازسازي شده و هم شرايط براي نصب آسمان‌نما فراهم است.
وي ادامه داد: رصدخانه تاريخي مراغه با شماره ثبت 1675 طي سال 1364 در فهرست آثار ملي کشور قرار گرفت و ساماندهي محوطه آن در اواخر سال 1400 به شهرداري سپرده شد.رييس اداره ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي مراغه تصريح کرد: تفاهم‌نامه همکاري ميراث فرهنگي و شهرداري به استناد بند 22 ماده 55 قانون شهرداري‌ها جهت تشريک مساعي در حفظ رصدخانه در 16 بند امضا شده بود و اکنون به نتايج مطلوب رسيده است.
گردشگري نجومي رصدخانه در دو بخش تخصصي و عمومي پيگيري شود
مديرعامل انجمن تاريخ‌پژوهان مراغه نيز بيان کرد: گردشگري نجومي به دو بخش تخصصي و پارک علم نجوم تقسيم‌بندي مي‌شود که هر دو مکمل هستند و در رصدخانه نيز بايد هر دو آنها به صورت همزمان پيگيري شود.
دکتر »محمد مشتري« در خصوص راهکارهاي توسعه گردشگري تخصصي نجوم، بيان کرد: برگزاري همايش‌ها و بازديد متخصصان و نظريه‌پردازي آنان نه تنها به رونق گردشگري تخصصي نجوم در رصدخانه کمک مي‌کند، بلکه موجب روش‌شناسي توسعه علمي و تمدني مي‌شود.وي با بيان اينکه دانشگاه مراغه و مرکز اخترفيزيک مي‌توانند در جذب گردشگران تخصصي علم نجوم نقش‌آفرين باشند، ادامه داد: نجوم آماتوري نيز از بخش‌هاي قابل توجه گردشگران در سطح جهاني است تا جايي که با تاريخ بشريت قرين است و مي‌تواند زمينه رونق گردشگري عمومي را فراهم کند.
وي افزود: امروزه تمام اقشار به ويژه زنان، دانش‌آموزان و جوانان دوست دارند تا با تلسکوپ به ستاره‌ها و ماه نگاه کنند و همين زيرساخت مي‌تواند گردشگران را به رصدخانه تاريخي مراغه بکشاند.
»مشتري« افزود: نصب آسمان‌نما بهترين شيوه براي رونق گردشگري در رصدخانه مراغه است؛ ضمن توجه به اينکه رصدخانه خواجه نصيرالدين توسي نقطه عطف طلوع نجوم جديد و رنانس علمي در حوزه اخترفيزيک به شمار مي‌رود و از جذابيت بين‌المللي برخوردار است.رصدخانه مراغه از مهم‌ترين آثار تاريخي عصر ايلخاني است که با تلاش‌هاي خواجه نصير و در سال 657 هجري قمري ساخته شد و به عنوان اولين رصدخانه ايران در زماني آغاز به کار کرد که تلسکوپ و تجهيزات مدرن نجومي در ان دوران به‌ وجود نيامده بود.
مراحل ساخت رصدخانه مراغه 15 سال به‌ طول انجاميد و پس از آن، با تلاش‌هاي هلاکو که تحت‌تاثير خواجه نصير به علم و فرهنگ علاقه‌مند شده بود، ابزارها و تجهيزات علم نجوم و کتاب‌هاي مرتبط در آن جمع‌آوري شد.
ابزار و ادوات نجومي رصدخانه مراغه حاصل تلاش دانشمندان ايراني بود که در تمامي جهان بي‌نظير قلمداد مي‌شد و اين موضوع سبب شد تا مراغه به يکي از مراکز علمي مهم در جهان اسلام تبديل شود و دانشمندان، منجمان و علاقه‌مندان بسياري را گردهم آورد.عظمت رصدخانه مراغه به قدري بود که آن را براي سال‌ها به‌عنوان بزرگترين رصدخانه جهان مي‌شناختند و چنين مرکزي باشکوهي حتي امروزه نيز در جهان اسلام به چشم نمي‌خورد و بي‌ترديد، الگويي براي تمام جهانيان شناخته مي‌شود.
رصدخانه مراغه تا زمان حکومت »سلطان محمد خدابنده« در سال 703 هجري قمري فعال بود و پس از آن اندک اندک به فراموشي سپرده شد؛ تا آنجايي که بنابر مکتوبات »حمدالله مستوفي«، در سال 720 هجري سازه رصدخانه کاملا ويران بود.خوشبختانه عزم »دکتر پرويز ورجاوند« و کاوش‌هاي گروه او در دهه پنجاه شمسي، به مرمت بخش‌هايي از اين بنا منتهي شد و اکنون نيز گنبدي سفيد رنگ براي جلوگيري از تخريب بيشتر بنا و در امان ماندن آن از گزند باد و باران، روي آن قرار گرفته که ساخته دست مهندسان آلماني است.
رصدخانه مراغه کجاست؟
شمال‌غرب ايران، در تمام دوره‌هاي تاريخي از اهميت ويژه‌اي برخوردار بوده و به‌دليل شرايط جغرافيايي منحصربه‌فرد، توجه حکومت‌هاي مختلف را به‌خود جلب کرده است.همين موضوع باعث شده تا اين خطه از کشور، به يکي از قطب‌هاي فرهنگي، ادبي و علمي منطقه بدل شود و اهميتي دو چندان يابد و »مراغه« نيز مرکز يکي از همين قطب‌هاست و در کنار تبريز و سلطانيه، يکي از پايتخت‌هاي سلسله ايلخانيان بود.مراغه به عنوان دومين شهر بزرگ آذربايجان‌شرقي در 158 کيلومتري اروميه و حاشيه رودخانه »صوفي‌ چاي« واقع است و به پايتخت نجوم شهرت دارد؛ شهري که در دامنه‌هاي جنوبي سهند بوده و همواره مورد توجه گردشگران خارجي است.اين شهر خوش‌ آب‌وهوا، محل جنگ‌ها و خونريزي‌هاي فراواني در طول تاريخ بوده است و مغولان در سال 618 مراغه را فتح کردند؛ گرچه »جلال‌الدين خوارزم‌شاه« چهار سال بعد موفق به بازپس‌گيري مراغه شد اما مغولان در اواخر سال 628 هجري قمري بار ديگر موفق به تصرف مراغه شدند و حکومت خود را در اين ناحيه به تثبيت رساندند.
امروزه مراغه با بيش از 300 اثر تاريخي و فرهنگي و تپه‌هاي باستاني، از ظرفيت‌هاي فرهنگي و گردشگري بسياري برخوردار است و پرچم‌دار همه آنان، رصدخانه بزرگ مراغه است.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايرنا،اين رصدخانه بر روي تپه‌اي که به تپه »افلاک‌نما« مشهور است، در نزديکي شهر مراغه و مشرف به درياچه اروميه قرار دارد و از جاذبه‌هاي گردشگري آذربايجان‌شرقي به شمار مي‌آيد.

منبع :