ظهور و افول صادق قطب‌زاده، همراهِ پروازِ 57

گروه تاريخي: شامگاه چهارشنبه، 24 شهريور 1361 صادق قطب‌زاده يکي همراهان امام خميني در پرواز 57 به جرم اقدام جهت براندازي حکومت جمهوري اسلامي اعدام مي‌شود. قطب‌زاده که از دوران دبيرستان و بعد از کودتاي 28 مرداد به نهضت مقاومت ملي مي‌پيوندد، سال 1337 براي ادامه تحصيل به آمريکا مي‌رود و در آن‌جا به عنوان يکي از اعضاي فعال اتحاديه‌هاي دانشجويان مسلمان به مبارزه عليه رژيم شاه مي‌پردازد. دو برخورد او با اردشير زاهدي، سفير ايران در آمريکا، در 29 اسفند 1339 و نيز سال بعد از آن بسيار معروف است.

فهيمه نظري

 قسمت اول

 اين جوان پر شر و شور انقلابي مراسم اولي را که سفارت به عنوان جشن نوروز براي دانشجويان ايراني مقيم آمريکا ترتيب داده است با گرفتن تريبون سخنراني و ياد کردن از دکتر مصدق به عنوان رهبر جبهه ملي و سردمدار ملي شدن صنعت نفت در آن روز که اتفاقا 29 اسفند و سال‌روز ملي شدن صنعت نفت بود برهم مي‌زند و خشم زاهدي را برمي‌انگيزد.
دومين برخورد او با سفير ايران که از نظر صادق به خاطر رشته تحصيلي‌اش بايد به پرورش مرغ روزگار مي‌گذراند و نه سفارت، در زماني اتفاق مي‌افتد که همايش سالانه‌ي انجمن دانشجويان ايراني مقيم آمريکا برپاست. صادق در اين مراسم نيز سخنراني زاهدي را که از کودتاي 28 مرداد به عنوان جشن ملي ياد مي‌کند برهم مي‌زند و خودش پشت تريبون مي‌رود تا در بزرگداشت مصدق سخن براند.
 همين برخوردها و شلوغ‌کاري‌هاي ديگر در اين مسير سرانجام موجب مي‌شود که ويزاي تحصيلي صادق را ديگر تمديد نکنند، تا او با گذرنامه‌ي جعلي سوري و به عنوان خبرنگار در فرانسه اقامت کند.
حدود سال‌هاي 42 و 43 است و اقامت صادق در فرانسه مصادف با اوج فعاليت‌هاي نهضت آزادي ايران در خارج از کشور؛ دوراني که صادق اصلا آرام و قرار ندارد و براي پيش‌برد مبارزات انقلابي عليه رژيم شاه با سازمان‌هاي سياسي و انقلابي جهان از سازمان آزادي‌بخش فلسطين (ساف) گرفته تا حزب التحرير و احزاب سياسي کشورهاي آسيا، آفريقا و آمريکاي لاتين و نهادهاي جهاني مثل موتمر علماي اسلام در قاهره تماس برقرار کند.
 در سال 1342 که شعبه‌ي نهضت آزادي خارج از کشور تصميم مي‌گيرد براي آموزش مسلحانه‌ي اعضاي خويش با همکاري جمال عبدالناصر سازماني به نام »سماع« در مصر ايجاد کند، صادق نيز به عنوان نماينده‌ي نهضت آزادي در اروپا به مدت سه ماه در کلاس‌هاي آموزشي تئوري اين سازمان شرکت مي‌کند و دوباره به فرانسه بازمي‌گردد تا کارهاي ارتباطي نهضت بر زمين نماند.
در همين حين دوباره به سرش مي‌زند براي ادامه‌ي تحصيل به آمريکا بازگردد، اسفند 1345 با هويت جعلي وارد آمريکا مي‌شود، اما اداره‌ي مهاجرت درخواست دانشجويي‌اش را رد مي‌کند. به هر ترفندي که شده با معرفي‌نامه‌اي از سوي دکتر ابراهيم يزدي که در دانشگاهي در تگزاس شيمي تدريس مي‌کند به دانشگاهي در کانادا معرفي مي‌شود. صادق بالاخره سال 1348 با مدرک ليسانس تاريخ از دانشگاه نوتردام شهر نلسون کانادا مجددا به فرانسه بازمي‌گردد تا فعاليت‌هاي مبارزاتي‌اش عليه رژيم را از سر بگيرد.
در 1349 به عنوان نماينده‌ي نهضت آزادي به ديدار امام در نجف مي‌رود و به شدت تحت تاثير ايشان قرار مي‌گيرد.
در اين ايام نشريه‌ي »پيام مجاهد« (ارگان نهضت آزادي) را که از سال 50به همت ابراهيم يزدي در آمريکا منتشر مي‌شود در سراسر اروپا توزيع مي‌کند و اصرار دارد که آيت‌الله خميني را در اين نشريه »امام« خطاب کنند.
در نيمه‌ي نخست سال 57 خبرنگار لوموند را به ديدار امام در نجف مي‌برد و آن نخستين مصاحبه‌ي امام در خارج از کشور در رسانه‌هاي جهان بازتابي وسيع پيدا کند. (خبرنگار لوموند چندي پيش از آن در لبنان به اسلام گرويده و همسر مسلمان اختيار کرده بود، امام موسي صدر خطبه عقدشان را جاري کرد.)
نقطه‌ي قوت صادق ارتباطات وسيع اوست. نوري البلا وکيل فرانسوي مراکشي‌الاصل يکي از ارتباطات موثر صادق در اين دوره است، کسي که دروازه‌ي آشنايي او با سه وکيل مجرب فرانسوي به نام‌هاي کريستين بورگه، فرانسوا شرون و برتران واله مي‌شود و درست به فاصله‌ي کمي بعد از اين آشنايي، بلا را براي تهيه‌ي گزارشي از وضعيت حقوق بشر در ايران راهي اين کشور مي‌کند.
 گزارشي که جنايات شاه را به گوش محافل بين‌المللي مي‌رساند. صادق همراه با اين سه وکيل سازمان حقوق بشري‌اي با عنوان انجمن فرانسوي دوست و پشتيبان ايران AFASPI در فرانسه تشکيل مي‌دهد و مقر آن‌ها مي‌شود جايي براي رفت و آمد مبارزان ايراني مقيم فرانسه از خود صادق گرفته تا بني‌صدر و حبيبي.
... به هر روي وقتي در مهرماه 57امام خميني وارد پاريس مي‌شود، صادق قطب زاده يکي از کساني است که همواره در نوفل‌لوشاتو حضور دارد و خبرنگاران رسانه‌هاي معتبر دنيا را هر روز به آن‌جا مي‌آورد. بعد هم که امام تصميم به پرواز به ايران مي‌گيرند، وي يکي از مسافران همين پرواز است.
بعد از ورود به ايران قصد ندارد بماند، مي‌خواهد حالا که نهضت به پيروزي رسيده خودش را جمع و جور کند و به فرانسه بازگردد، اما امام خميني او را با حقوق 2500 تومان ماهانه به عنوان سرپرست راديو و تلويزيون منصوب مي‌کند. ظاهرا بعد از ورود به ايران هم ديگر از نهضت آزادي جدا مي‌شود چراکه در همان زمان نوفل‌لوشاتو با سران نهضت آزادي از جمله مهندس بازرگان به اختلافاتي برخورده است.
چالش‌هاي صادق قطب زاده در راديو تلويزيون را کم و بيش مي‌دانيم. شوراي موسس کارکنان راديو تلويزيون، که جزو اعتصابيون اين سازمان بودند و در آستانه‌ي انقلاب آن تلويزيون مداربسته را در مقر امام مستقر کردند، رياست صادق را بر اين سازمان برنمي‌تابند و اصرار به رياست شورايي دارند، توده‌اي‌ها از سوي ديگر در بخش‌هاي خبري رخنه کرده و با علم و اشاره خواسته‌هاي‌شان را پخش مي‌کنند، از اين سو روحانيت بر عدم پخش موزيک اصرار دارد و صادق براي راضي کردن‌شان حتي تا قم مي‌رود. از طرفي صادق که ديگر به نهضت آزادي آن علقه‌ي سابق را ندارد، فعاليت‌هاي دولت را پوشش نمي‌دهد و کاسه‌ي صبر مهندس بازرگان را لبريز کرده تا جايي که ايشان را براي گله نزد امام راهي قم مي‌کند.
صادق که بچه‌ي جنوب شهر است و تا حد زيادي شخصيتي داش‌مشتي دارد، مي‌خواهد با همان منش هم چرخ راديو تلويزيون را بچرخاند. بازاريان در حمايتش طومار جمع مي‌کنند، در مقابل، نشريات چپ به او لقب »طومارزده« مي‌دهند و چوب لاي چرخش مي‌گذارند. هرچه هست همه‌ي اين اختلافات در نهايت موجب مي‌شود که امام خميني رياست سازمان را به شورايي بسپارد که خودش اعضايش را منصوب کرده، از جمله اکبر هاشمي رفسنجاني و...
ادامه در شماره بعدي

منبع :