تنش آبي بيخ گوش آذربايجان غربي
گزارش//
1401/02/18
گروه گزارش: آذربايجان غربي که روزگاري عنوان دومين استان پرآب کشور را يدک مي_کشيد امروز در سايه بي تدبيري در مديريت منابع آبي، با بحران و تنش آب مواجه است.
سکينه اسمي
گروه گزارش: آذربايجان غربي که روزگاري عنوان دومين استان پرآب کشور را يدک مي_کشيد امروز در سايه بي تدبيري در مديريت منابع آبي، با بحران و تنش آب مواجه است.
سال‌هاي نه چندان دور، آذربايجان غربي به عنوان استاني با ظرفيت‌هاي آبي قابل توجه در کشور به شمار مي‌رفت و نام »استان پربارش و پرآب« کشور را البته پس از استان‌هاي شمالي، يدک مي‌کشيد که اما اين موضوع امروز به دليل تخليه آب‌هاي زيرزميني، توسعه بي رويه اراضي کشاورزي، ايجاد هزاران حلقه چاه غيرمجاز و مديريت غيراصولي منابع آبي تا حدود زيادي رنگ باخته و استان را در معرض بحران و تنش آبي قرار داده است.
بارش‌هاي بسيار کم و غيرقابل مقايسه با سال‌هاي پيشين، بارش‌هاي برفي بسيار محدود در فصل زمستان و کاهش قابل توجه منابع برفي در استان و همچنين وضعيت نامناسب منابع آبي سطحي و زيرزميني از يک طرف و همچنين استفاده بيش از حد از اين منابع به ويژه در حوزه کشاورزي موجب شده تا اين استان نتواند مثل سال‌هاي گذشته، استاني پرآب تلقي شود.
طبق آماري که از سوي شرکت آب منطقه‌اي ارائه شده، در استان ما 3 حوضه آبريز تعريف شده است که امسال به ترتيب از شمال به جنوب در حوضه آبريز ارس کاهش 18 درصدي و در حوضه درياچه اروميه کاهش 6 درصدي نزولات آسماني را شاهد بوديم.علاوه بر آن، وضعيت سدهاي آذربايجان غربي نيز طبق برآوردهاي صورت گرفته، در وضعيت مناسبي قرار ندارند و شايد تنها بتوان آن را براي شرب شهروندان ذخيره دانست و نبايد توقعي بيش از آن، از اين منابع آب سطحي داشت.
در استان آذربايجان غربي نزديک به 120 هزار هکتار زمين کشاورزي داريم که 130 هزار هکتار اين اراضي کشاورزي در حال کشت و بهره برداري هستند و با توجه به ميزان آب مصرفي در بخش شرب و صنعت در کنار آب کشاورزي سالانه حدود چهار ميليارد مترمکعب آب در اين بخش‌ها مصرف مي‌شود که برابر با منابع آبي يک سال استان است.آذربايجان غربي يکي از استان‌هاي سرد در کشور به شمار مي‌رود که يکي از مهمترين ظرفيت‌هاي آبي آن را مي‌توان بارش برف‌هاي سنگين به ويژه در اواخر پاييز و 2 ماه ابتدايي زمستان دانست که امسال در اين خصوص نيز آمارهاي خوبي در دسترس نيست.
انتظار کارشناسان اين بود که پس از يک دوره کاهشي بارش‌ها در آذربايجان غربي، در سال آبي تازه آغاز شده شاهد افزايش بارش‌ها باشيم ولي پيش بيني‌هاي هواشناسي چيزي غير از اين به ما مي‌گويد.بر اساس اعلام آب منطقه‌اي آذربايجان غربي از ابتداي سال آبي امسال در مقايسه با درازمدت در استان 6.8 درصد، در حوزه ارس 18.9 و در حوزه درياچه اروميه نيز 5.9 درصد کاهش بارندگي داريم که بيانگر کاهش بارش‌ها و سال آبي کم بارش در استان هستيم.در کنار کاهش بارندگي، مديريت ناصحيح منابع آبي موجب خالي شدن سفره آب‌هاي زيرزميني و همچنين معضلي به نام فرونشست زمين مي‌شود که نشان دهنده مشکل کم آبي و آثار خشکسالي در استان است، بنا به اعلام شرکت آب منطقه‌اي آذربايجان غربي هرسال 32 ميليون مترمکعب کسري آبخوان و اضافه برداشت از چاه‌هاي مجاز و غيرمجاز در استان اتفاق مي‌افتد که اين امر خطر فرونشست زمين را تشديد مي‌کند.
آذربايجان غربي اين استان 23 محدوده مطالعاتي حوزه آب دارد که از اين تعداد، 16 محدوده ممنوعه بوده و هفت منطقه آزاد است. در کل استان برداشت آب از منابع زيرزميني، کيفيت آب را پايين آورده است و اين هم به خاطر کاهش سهم بخش کشاورزي از آب‌هاي سدهاست.اين در حالي است که مي‌توان با اصلاح الگوي کشت و کاهش سطح زير کشت محصولات پرآب بر در کنار ساير اقدامات نظير هوشمندسازي کنتورها و تجهيز اراضي به آبياري نوين در کنار اقدامات رسانه‌اي در جهت آگاه سازي کشاورزان، نيازهاي آبي اين بخش را کاهش داد و در آن صرفه جويي کرد.
آب‌هاي زيرزميني و سطحي آذربايجان غربي در وضعيت بحراني قرار دارند
عضو هيئت علمي دانشگاه اروميه در خصوص وضعيت کم آبي و بحران خشکسالي آذربايجان غربي گفت: موضوع کم آبي و خشکسالي در استان و ساير مناطق کشور از 4 ديدگاه هواشناسي، هيدرولوژيکي، و از ديدگاه اقتصادي و اجتماعي قابل بررسي است.کيوان خليلي با بيان اينکه وقتي در يک بازه زماني ميزان نزولات آسماني کاهش يابد چند ماه بعد خشکسالي هيدرولوژيکي يعني کاهش ذخاير سدها، آب رودخانه و … اتفاق افتاده و پس از آن بحران‌هاي اقتصادي و فرهنگي نمايان مي‌شود، افزود: هر چند يکي از دلايل مهم اين موضوع تغيير اقليم و گرمايش جهاني است اما مديريت نامناسب منابع آبي در کشور ما به خصوص برخي مناطق موجب بروز وضعيت بحراني شده است.وي با بيان اينکه هم اکنون ميانگين برداشت آب‌هاي زيرزميني در آذربايجان غربي بالاي 80 درصد و بيش از استاندارد جهاني است، افزود: متأسفانه اين وضعيت استان را در شرايط بحراني قرار داده و براي جبران اين کمبود قرن‌ها و سال‌هاي زيادي زمان لازم است که کمبود آب‌هاي زيرزميني جبران شود.مديريت کارگروه ممنوعيت توسعه اراضي ستاد احياي درياچه اروميه مستقر در دانشگاه اروميه با تاکيد بر اينکه شرايط تا حدي بحراني است که اگر چند سال پشت سرهم ميزان بارش‌ها بالاتر از ميانگين باشد هم چاره ساز نخواهد بود، گفت: در دو حوزه مهم آبي آذربايجان غربي حوزه آبريز ارس در شمال و حوزه آبريز درياچه اروميه متأسفانه اثرات نامناسب مديريتي بيش از ساير بخش‌هاي استان نمود بيشتري دارد.عضو هيئت علمي دانشگاه اروميه با انتقاد شديد از مديريت نامناسب منابع آبي استان به خصوص در حوزه آبي درياچه اروميه اظهار کرد: در کنار اثرات کاهش بارندگي به دليل تخليه آب‌هاي زيرزميني و وضعيت نامناسب آب‌هاي سطحي تمام اقدامات براي احياي درياچه اروميه در پي مديريت ناصحيح منابع آبي تأثير معکوس داشته است.خليلي با بيان اينکه وضعيت بيمار درياچه اروميه در سايه مديريت ناصحيح منابع آبي و توسعه بي رويه اراضي کشاورزي امروز به وضعيت بحراني درآمده و سال‌ها زمان مي‌برد اين وضعيت بهبود يابد.
توسعه بي رويه اراضي کشاورزي در آذربايجان غربي مديريت شود
وي با اشاره به اينکه در پي تخليه آب‌هاي زيرزميني و کاهش بارندگي و نيز وضعيت بحراني درياچه اروميه به جاي کنترل توسعه بي رويه اراضي کشاورزي برعکس در اين سال‌ها اراضي کشاورزي استان بي رويه توسعه يافته و متأسفانه اين روند همچنان نيز ادامه دارد.خليلي با تاکيد بر اينکه نه تنها توسعه اراضي کشاورزي در استان متوقف نشده است بلکه در کنار توسعه بي رويه اراضي کشاورزي شاهد تبديل اراضي ديم استان به آبي و تبديل اراضي زراعي به باغات بوديم که اين روند مشکل کم آبي در استان را شدت بخشيده است.عضو هيئت علمي دانشگاه اروميه با بيان اينکه 90 درصد آب آذربايجان غربي در بخش کشاورزي صرف مي‌شود، گفت: از سال 93 تاکنون با تشديد وضعيت بحراني درياچه اروميه توسعه اراضي کشاورزي و کشت و زر در استان متوقف نشده بلکه توسعه غيراصولي نيز يافته است و در برخي مناطق توسعه اراضي تا 60 درصد نيز افزايش داشته است.وي تهديد زيست محيطي در بخش پوشش گياهي و جانوري، ريزگردهاي نمکي به همراه اثرات مخرب گردو غبار کشورهاي همسايه، تهديد سلامت و بهداشت مردم منطقه، آلودگي و شور شدن آب در برخي روستاهاي اطراف درياچه اروميه را از اثرات کم آبي و تشديد تنش آبي در استان آذربايجان غربي اضافه کرد.عضو هيئت علمي دانشگاه اروميه با اشاره به اينکه دولت در سال 94 طرح را مصوب کرد که توسعه اراضي کشاورزي، تبديل اراضي زراعي به باغي، تبديل اراضي ملي به کشاورزي و هر اقدامي که منجر به برداشت غيرقانوني و بي رويه آب شود در حوزه آبريز درياچه اروميه ممنوع شود، گفت: وزارت خانه‌هاي نيرو و جهاد نيز ملزم به اجراي اين طرح بودند در حالي که تاکنون هيچ اقدام مؤثري در اين زمينه انجام نگرفته است.خليلي با بيان اينکه وقتي همه افرادي که در زمينه اجراي اين مصوبه منافع خود را دارند از کارشناس تا مسئول، کشاورز و … هيچ عزم و اراده‌اي براي مديريت منابع آبي و توسعه بي رويه کشاورزي در استان و اروميه وجود نخواهد داشت، افزود: به دليل منفعت شخصي افراد در اين زمينه با تخليه آب‌هاي زيرزميني در اين حوزه اقدام به خودزني مي‌کنيم و تبعات آن قرن‌ها طول خواهد کشيد تا مديريت شود.عضو هيئت علمي دانشگاه اروميه با بيان اينکه کنترلي روي مصرف آب در بخش کشاورزي و نيز صيانت از منابع آب‌هاي زيرزميني استان صورت نمي‌گيرد، گفت: تا زماني که راهکارهاي قانوني به صورت جدي در استان اجرا نشود تنش آبي استان نه تنها مديريت نشده بلکه تشديد مي‌شود.
وي مديريت الگوي کشت در استان، جلوگيري از توسعه بي رويه اراضي کشاورزي، ممانعت از تبديل اراضي ديمي به آبي و صيانت از آب‌هاي زيرزميني و مديريت منابع آبي را از راهکارهاي اساسي براي جلوگيري از معضل کم آبي در استان برشمرد.
توسعه باغات آذربايجان غربي براي جلوگيري از معضل کم آبي متوقف شود
معاون هماهنگي امور عمراني استانداري آذربايجان غربي در خصوص معضل تنش آبي ر استان گفت: اين استان با وجود بارش‌هاي خوب زمستاني، همچنان با کم آبي روبروست و هنوز اين مشکل برطرف نشده است.
ياسر رهبردين با بيان اينکه به دليل مصرف 90 درصدي آب در بخش کشاورزي نيازمند مديريت منابع آبي در اين حوزه هستيم، افزود: ناچار هستيم تا کشاورزي استان را به سمت الگوي کشت کم آب طلب سوق دهيم و اين امر بايد از هم اکنون برنامه ريزي شود.
وي با بيان اينکه به طور ويژه در جنوب استان و حوزه سد بوکان بايد کشت چغندرقند ممنوع و آب فقط براي گندم، کلزا و غلات مصرف شود، اضافه کرد: ما از طريق قطع برق، کنترل‌هاي لازم را در خصوص مصرف آب در بخش کشاورزي در اين منطقه اعمال مي‌کنيم.معاون هماهنگي امور عمراني استانداري آذربايجان غربي بيان کرد: فقط بايد براي حفظ باغات موجود تلاش شود و توسعه باغ‌ها نيز بايد از دستور کار خارج شود.رهبردين با اشاره به اينکه بايد براي استفاده بهينه از آب در آذربايجان غربي سرمايه گذاري اساسي صورت گيرد، ادامه داد: 13 روش تأمين اعتبار در اين خصوص وجود دارد ولي مديران فقط به اعتبارات استاني توجه دارند و 12 روش ديگر را رها کرده‌اند.وي با بيان اينکه در شرايط حدي آب و هوايي هستيم، گفت: امسال هم احتمال خشکسالي داريم و بايد اقدامات مناسب اين وضعيت را در دستور کار قرار دهيم و پيگير دريافت اعتبارات ويژه در اين خصوص از مرکز نيز باشيم.به گزارش صر آذربايجان به نقل از مهر،آنچه از اظهارات اساتيد دانشگاه و کارشناسان و مسئولان حوزه آب استان آشکار است تنش آبي آذربايجان غربي در کنار مديريت ناصحيح منابع آبي و تخليه آب‌هاي زيرزميني ارتباط بسيار مستقيمي با مديريت بخش کشاورزي دارد بخشي که اگر برنامه ريزي اصولي نشود بهداشت، معيشت، سلامت و اقتصاد استاني که روزي دومين استان پرآب کشور به شمار مي‌رود را تحت تأثير و تبعات منفي قرار مي‌دهد.
منبع :