دده قورقود ائپوسو پست مدرنيست رومان دوشونجه‌سينده

بولگه لر سرويسي: »کتابي-دده قورقود« عموماً ک.عبدولله‌نين بديعي و علمي ياراديجيغين-دا مرکزي يئري توتور. اصلينده، ک.عبدولله‌نين »دده قورقود« موتيولري اساسيندا بديعي ياراديجيليغي اونون عيني موتيولرله باغلي علمي آختاريشلاري‌نين داوامي، ياخود ترکيب حيصه‌سي‌دير. مؤلفين علمي و بديعي ياراديجيليغيندا مشاهده اولونان بو وحدت ک.عبدولله ياراديجيليغيني بوتؤولوکده سجييه‌لنديرن کيفيتدير.

يگانه اسماعيلووا

 کؤچورن: ائليار پولاد

بولگه لر سرويسي: »کتابي-دده قورقود« عموماً ک.عبدولله‌نين بديعي و علمي ياراديجيغين-دا مرکزي يئري توتور. اصلينده، ک.عبدولله‌نين »دده قورقود« موتيولري اساسيندا بديعي ياراديجيليغي اونون عيني موتيولرله باغلي علمي آختاريشلاري‌نين داوامي، ياخود ترکيب حيصه‌سي‌دير. مؤلفين علمي و بديعي ياراديجيليغيندا مشاهده اولونان بو وحدت ک.عبدولله ياراديجيليغيني بوتؤولوکده سجييه‌لنديرن کيفيتدير.
 اونون علمي اثرلري اينتللکتوال آختاريشلارينين محصولو اولدوغو کيمي، بديعي اثرلري ده، اصلينده، بو علمي آختاريشلارين پوئتيک موستويده داواميدير. »ياريمچيق اليازما« روماني‌نين جيلدي‌نين آرخا قابيغيندا مؤلف اؤزو بونو آيدين شکيلده بئله افاده ائديب: »ياريمچيق اليازما«يا گتيرن يوللار، ايزلر، جيغيرلار، لاغيملار: »اوّل-آخير يازيلانلار…«، »يولون اوّلي و آخيري«، »اونوتماغا کيمسه يوخ…«، »روح«، »گيزلي دده قورقود«، »سيرّ ايچينده داستان و ياخود گيزلي دده قورقود – 2«، »بير-ايکي، بيزيمکي…«، »کيم دئدي کي، سيمرغ قوشو وار ايميش؟!«، »سيرّ ايچينده نغمه‌لر«، »گوموش دؤورون سيرلري«، »قرار«، »ايليشين قاييتماغي«، »ائله بيل قورخا-قورخا…«، »هردن منه ملک ده دئييرلر…«، »بئيره‌يين طالعي«، »جاسوس«، »هامي سني سئونلر بوردادي…«، »دوه ياغيشي«، »کدرلي سئچمه‌لر« و حتّي: »آذربايجان ديلي سينتاکسيسي‌نين نظري اساسلاري.« مؤلفين سيرالاديغي بو کفايت قدر ايري سياهي اونون ايريلي-خيردالي بير سيرا علمي و بديعي کتابلاريندان عبارتدير. بونلار مؤلفين ژانرجا و فورماجا (شعر، حکايه، ائسسه، پيئس، مونوقرافييا و سايره) بير چوخ حاللاردا بيري-بيري ايله قطعيين ياناشي دورمايان اثرلريني اؤزونده احتيوا ائدير. آما اونلارين هاميسي بير آد آلتيندا، واحد تماتيک موتيو بويونجا بيرلشه بيلير: «ک.عبدولله‌نين «دده قور-قود» ياراديجيليغي«.
ک.عبدولله‌نين »دده قورقود« موتيولري اساسيندا علمي ياراديجيليغي بديعي ياراديجيليغيندان ائرکندير. اصلينده، بو يازيلاردا مؤلفين »ياريمچيق اليازما« روماني‌نين نئجه يارانماسي‌نين ايضاحي و »تکنولوژي ميکانيزملري« گيزلنميشدير. ک.عبدولله »کتابي-دده قورقود« داستانلاريني هامي‌دان فرقلي اوخوماغي باجارير و باشقالاري‌نين فيکير وئرمه‌ديي »گيزلي« مقاملاري توتوب، اونلارين آردينجا متنين داخلي عالمين، درين قاتلارينا، متن‌آلتي دئييلن مکانا ائنير. »ياريمچيق اليازما« رومانيني بو جهتدن »دده قورقود« ائپوسونون ايلک باخيشدان گؤرونمه‌ين عالمي – آيسبرگين سو آلتينداکي حيصه‌سي سايماق اولار.
 او، سو آلتينا – گؤرونمه‌ين عالمه محض آيسبرگين گؤرونن حيصه‌سينده‌کي اشاره‌لري يؤنلنمه – اوريئنتاسييا نقطه‌لري کيمي قبول ائتمکله ائنه بيلير. بو خصوصي قابليت و باجاريق طلب ائدير. ک.عبدولله بونا اؤزونو ايللرله حاضرلاييب. اونون علمي ياراديجيليغي، بير نوع، بو حاضرليغا خدمت ائتميشدير. بو جهتدن اونون 1979جو ايلده چاپ اولونموش »کتابي-دده قورقود« داستانلاري‌نين ديلي و ميفولوژي تفککورو« آدلانان مقاله‌سي ايله 2004جو ايلده چاپ اولونموش »ياريمچيق اليازما« روماني آراسيندا 25 ايلليک زامان مسافه‌سي وار. آنجاق رومانين ادبي محيطي چاش-باش قويان مضمونونون »تخنولوگيياسي« محض بو مقاله‌ده وار. مؤلف مقاله‌ده داستانين اوخوجونو حيران قويان ديل گؤزلليي‌نين ميفولوژي گؤروشلرله باغلي اولدوغونو، داها دوغروسو، ديلين فونکسيونال فورموللاري‌نين ميفين فونکسيونال منطقينه تابع اولدوغونو، ياخود اونونلا معينلشدييني گؤسترميشدير.
مؤلف بو مقاله ايله »ياريمچيق اليازما« آراسينداکي عصرين دؤردده بيريني احاطه ائدن زامانين »بير آنيني« دا اولسون بوش قويماميشدير. ک.عبدولله، اونون اثرلري‌نين نشر خرونولوگيياسينا اساسلانساق، 1980جي ايلده ائپوسون شعرلري‌نين، 1981جي ايلده ايسه نثر تحکيه‌سي‌نين اؤزونه‌مخصوص خصوصيتلرينه داير مقاله چاپ ائتديرميشدير . مؤلفين 1983جو ايلده چاپ اولونموش مقاله‌سينده ايسه »کتابي-دده قورقود« داستانلاري‌نين آذربايجان ميفولوگيياسينين سيستئملي تدقيقي اوچون منبع اولاراق رولو اساسلانديريلميشدير (5). ک.عبدولله اوچون ائپوسون متن‌آلتي »سيرّلر« دنياسينا گئدن يول داستانين ديليندن باشلانير. بو باخيمدان، اونون نوبتي ايلده چاپ اولونموش مقاله‌سي تدقيقاتچي و ائپيک ديل پروبلمي‌نين نظري-متدولوژي اساسلارينا حصر اولونموشدور. بو علمي مقاله‌ني ايندي اوخويارکن اونون مؤلفي عاليم ک.عبدولله‌نين اوبرازي آلتيندا يازيچي ک.عبدولله‌نين دا کونتورلاريني آيدين شکيلده سئزمک اولور . عيني مسئله عاليمين 1980جي ايلده چاپ اولونموش »مؤلف – اثر – اوخوجو« کتابيندا گئنيش شکيلده شرح اولونموشدور .
1986جي ايلده ک.عبدولله‌نين ادبيات‌شناسليغيميزدا تماميله يئني و اوريژينال اولان »بئيره‌يين طالعي« آدلي اثري چاپ اولونور. بو، هم علمي، هم بديعي اثر ايدي. بئله حساب ائديريک کي، مؤلفين »دده قورقود« موتيولري اوستونده علمي ياراديجيليقدان بديعي ياراديجيليغا کئچيدي‌نين اساسلاري بو مقاله‌دن باشلانير . بو اوسلوب اونون 1991جو ايلده چاپ اولونموش »دؤنوک پئيغمبر« اثرينده ده داوام ائتديريلير . 1991جي ايلده بو تيپلي يازيلاري اؤزونده بيرلشديرن »گيزلي دده قورقود« آدلي کتابي نشر اولونور. ک.عبدولله بورادا اؤزونون علمي تدقيقات متدونون اساسلاريني دا شرح ائتميشدير. همين متدو او، اصلينده، اؤز بديعي ياراديجيليغيندا دا داوم ائتديره‌جکدي. بو جهتدن، مؤلفين اساس تئزيسي اوندان عبارتدير کي، «بير طرفدن داستانين اوزده اولان افاده پلاني وار کي، بورادا چوخ مسئله قارانليق گؤرونه بيلر… ديگر طرفدن، اوزده‌کي افاده پلانيندان باشقا داستانين درين، گؤزه گؤرونمه‌ين ماهيت پلاني واردير. محض ماهيت پلانيندا افاده پلانيندا اؤزونو گؤسترن غريبه‌ليکلر و منطقسيزليکلر دومان کيمي داغيلير، هر شئي اؤز دقيق و طبيعي حاليني آلير، بير نوع، منطقسيزليکلرين منطقي اساس گؤرونمه‌يه باشلايير« . دوققوز ايل سونرا بو کتابين آردي نشر اولونور. ک.عبدولله »سيرّ ايچينده داستان و ياخود گيزلي دده قورقود – 2« آدلي يئني کتابيندا داستانين اوزده اولان افاده پلانينداکي قارانليق و منطقسيز تاثير باغيشلايان مقاملارين منطقيني آيدينلاشديرماق اوچون متنين درينليکلرينه – آلتدا، ک.عبدولله‌نين اوبرازلي افاده ائتديي کيمي گيزلينده اولان ماهيت پلانينا ائنير داها سونرا مؤلف »دده قورقود« موتيولري اوزرينده علمي-بديعي آختاريشلاريني »کفايت«حساب ائدير: »جاسوس« پيئسي و »ياريمچيق اليازما« رومانلاري ميدانا گلير .
پيئس و رومانين سوژئت و موضوع کونسئپسيياسي عيني‌دير. بونلار بيري-بيري‌نين درام و رومان واريانتلاريدير. آنجاق بو اثرلر آراسينداکي فرق، ساده‌جه، عيني سوژئتين دراماتيک و ائپيک اوسلوبلاردا بديعي‌لشديريلمه‌سينده دئييل. مؤلفين يازيچي اوستاليغي اوندادير کي، »دده قورقود« موتيولري اوستونده محض عيني موضوع، مضمون و سوژئته مالک اولان بو اثرلر فرقلي بديعي تصورات ياراتماقلا، سؤزون حقيقي معناسيندا، مختلف بديعي عالملردير. (»جاسوس« پيئسي کومدييا ژانريندادير و »دده قورقود« موتيولري‌نين درام يوزوموندان دانيشيلارکن بو اثره توخونولاجاق). آردي وار

منبع :