فردگرایی در غرب تاب آوری اجتماعی را پایین آورده است و توان مقابله با بحران نیز که نیاز مبرم به یک مشارکت اجتماعی دارد، به نازلترین حد خود میرسد.

مغازه‌ها و فروشگاههاي مملو از کالا، ميوه فروشي‌هايِ خوش و آب و رنگ با انبوهي از ميوه‌هاي چهارفصل و نانوايي‌هاي پر رونق با تنورهاي داغ و آتشين و داروخانه هاي پر از لوازم بهداشتي و بيمارستانهاي آرام و پر از تخت خالي با پزشکان و پرستاران حاذق و حاضر و خانواده هاي گرم و خلاق و صميمي وتلاش شبانه روزي گروههاي جهادي و مردمي و  بسيجيان براي توليد و وتوزيع اقلام بهداشتي و معيشتي ميان مستضعفين و بيمارستانها ومعنويت و دعا و تضرع که در کوي و برزن اين سرزمين طنين انداز است و همين يعني اميدي که در دل جامعه جاري است و هر چه هست، بحران نيست. کاهش بسيار قابل توجه سفرهاي نوروزي، تعطيل کردن همه مراسمات و گردهمايي هاي اجتماعي و مذهبي و بسياري از کسب و کارهاي پرخطر که بدون اعمال روشهاي ديکاتورانه و خشن(به مانند برخي از کشورها) و تنها با يک مفاهمه و يک توصيه انجام شده از سوي دولت است، همه خبر از يک همدلي ميدهد. اين اوضاع سامان، در اين جهان نادراست و شايد مصداقي جزء ايران وجود نداشته باشد که اينگونه حکومت و جامعه باهم هماهنگ باشند تا يک مساله را از مرحله بحراني به سطح کنترل و مديريت و آرام سازي بکشانند.

از انقلاب اسلامي ايران که با يک نگاه کاملاَ جمعي و هم افزايي اجتماعي و حاکميت رابطه امام و امت، به پيروزي رسيد تا جنگ تحميلي که ملت ايران تا آخرين قطره خون، با مال و وقت و انرژي خود پاي جنگ ايستاد و مردان و جوانان در خط مقدم و بانوان و زنان اين سرزمين در پشت خط مقدم به تامين کالاهاي اساسي جبهه مي پرداختند و آن شد که جنگي که قرار بود در عرض 48 ساعت ايران را فتح کند، 8 سال به فرسايش کشيده شد و تبديل شد به دانشگاه انسان ساز و الگوي پيشرفت کشور؛ پس از جنگ، موضوع تحريم هاي شديد آمريکا که اگر بر هر کشوري اعمال ميشد قطعا نامي از آن کشور باقي نمي ماند که اين نيز براي ملت بسيارمفيد افتاد و خلاقانه مسيرهاي پيشرفت طي طريق شد و باعث شد بيش از گذشته روي پايمان بايستيم و حوزه هاي ناشناخته اي را در نورديم و در عرصه هاي علمي و صنعتي قله زني کنيم وتجربه اندوزي خود را بالا ببريم؛ هر جا خصوصاً در دوسال گذشته، استکبار جهاني در شکست اين مردم مصمم‌تر شد، ملت متحدتر شدند؛ اقتصادشان نابه سامان شد، صرفه جوتر شدند و دنبال راه حلها گشتند و پيرو رهبر و مرادشان بر ضد حيله دشمن تاختند. سيل و زلزله هم که آمد سر از پا نميشناختند تا در طرفة العيني بحران سيل را از هر جغرافياي وطن، از بين برده و روز اول را براي آن ديار رقم زدند. هر  نهاد حکومتي هم در دل ميدان بود همه متشکل از مردم بود. فتنه اي هم که در اين کشور رخ داد، بي محابا آتش آن توسط همين مردم خاموش و تو دهاني به دشمنان زده شد و تصويري عظيم از يک اجتماع فعال انساني که با توکل و معنويت، رابطه امام و امت را به عنوان الگويي منحصر به فرد ارائه مي‌دهند و زيست اجتماعي خود را  گره بر مقاومت فعال در برابر بحران ها زده‌اند. امروز نيز ويروس منحوس کرونا خود را به ايران رسانده و عده اي را درگير کرده و فضاي جامعه متاثر از آن از حالت طبيعي خارج شده است، اما برآيند تاثير اين ويروس در ايران در قياس با احوال کشورهاي اروپايي از زمين تا آسمان تفاوت مي‌کند. در غرب مردم دستپاچه اند و حيران و حکومتها نيز گيج و متحيرتر از مردمانشان؛ بيمارستانها مملو از بيمار که اصلا رسيدگي ها نيز بحراني هست و پيران و سالمندان به حال خودشان رها شده اند تا جان بدهند و از فرط کمبود جا، تخت ها را به خيابان آورده اند و آمار مرگ و مير دهشتناک است؛ گويي قانون جنگل حاکم شده است و آنقدر کمبود ماسک و اقلام بهداشتي در اين کشورهاي به اصطلاح پيشرفته وجود دارد که دائما خبرهاي زشت سرقت محموله هاي بهداشتي در اروپا و آمريکا به گوش ميرسد و از آن سو فروشگاهها به غارت رفته و در هجوم مردم براي تامين کالاهاي خود، خالي شده اند؛ هر چه در غرب شاهديم چيزي نيست جز بحران و بحران.

وقتي علمي‌تر و جامعه شناسانه‌تر به کنکاش علت تفاوت اين قياسها و وضعيتها ميپردازيم، به مبحث " تاب آوري اجتماعي" مي رسيم که اخيراً به عنوان يک نظريه در کنار ساير نظريه‌ها مطرح و در مبادي نظريه و آکادميک از جايگاه مهمي برخوردار گشته است. در واقع بحث تاب آوري اجتماعي مي گويد زماني يک سيستم اجتماعي تاب آور است که بتواند مخاطرات موقت يا دائم را جذب کرده و خود را با شرايط به سرعت در حال تغيير، بدون از دست دادن کارکرد خود انطباق دهد؛ با افزايش مقاوم سازي و ايجاد ثبات وسازگاري در برابر تنش ها، ريسک و خطرات، مي توان ظرفيت ها و پتانسيل هاي يک جامعه را بازسازي کرد و از آن ها در برابر شوک‌هاي پيش بيني نشده استفاده کرد. در اين صورت هرچه انعطاف پذيري سيستم اجتماعي بيشتر باشد، آسيب پذيري اجتماعي آن جامعه از بحران ها و تنش ها کاهش خواهد يافت. تاب آوري اجتماعي را ميتوان ظرفيت تبديل و تحول، تطبيق و سازگاري و توان مقابله با تنش و بحرانهاي اجتماعي ناميد. تاب آوري اجتماعي از ظرفيت و توانايي خاصي در افراد و گروهها، خانواده و جوامع صحبت ميکند که عمدتاَ يادگيري و سازگاري در تغييرات تحميل شده و همچنين قدرت تطبيق با شرايط و مقتضيات را در بر خواهد داشت؛ اين به ساده ترين معنا برخورداري از آغازي هميشگي است. توسعه تاب آوري باعث ميشود که امداد و حمايت هاي اجتماعي به هنگام و هماهنگ، فراگير و جامع درحد بهينه اعمال گردد.

در ايران مفهوم اجتماع و جامعه بسيار پررنگ است. ارزشهاي يک زندگي اجتماعي در همه سطوح آن ملموس است و اين از برکت و الهام آيات الهي قرآن است که در دل جامعه نفوذ کرده است. فردگرايي در اين سيستم جايي ندارد و حَميت سيستمي در يک چنين اجتماعي جزء لاينفک اعضاي آن است و همين عامل باعث ايجاد قدرت تاب آوري اجتماعي شده است. هر جا بحراني پيش مي‌آيد سريعاً انطباق و انعطاف با وضع موجود در دستور کار همگان قرار ميگيرد و پيرو آن راه حل انديشيده ميشود. حال از آن سو مساله اي که غرب از آن رنج ميبرد و امروز در مواجهه ي با بحران کرونا تبديل به پاشنه آشيل آن شده است، فقدان تاب آوري اجتماعي است که قطع به يقفين اين فقدان، منبعث از وجود تفکرات و ارزشهاي حاکم بر آن جامعه است. جامعه اي که شلخته و ناآگاه و بي هويت رشد يافته است و بويي از ارزشهاي انسانيت نبرده و معنويت ديرزمانيست که جايي در ميان اين جامعه ندارد و همه نگاهها ماترياليستي شده است و از اوليات يک زندگي اجتماعي برخوردار نيست و مفهوم "انسان اجتماعي" جايي در مفاهيم غربي ندارد و فردگرايي(individualism) همه آنچيزي است که حکومت ها به مردمانشان آموخته اند و همين عاملي شده است تا امروز اروپا و آمريکا و بسياري از کشورهاي غربي، چهره وحشي خود را در مواجهه با يک بحران به نمايش بگذارند. از همه اينها مهمتر، ريشه اي ترين علل همه اين مسائل غرب، تفکر ليبراليسم (Liberalism) است. تفکري که درونمايه‌اش اصالت بخشيدن به فرد است. طبق نظريه فردگرايي، فعل و انفعال‌هايي که ميان انسان‌ها صورت مي‌گيرد، از ماهيتي واقعي برخوردار نبوده و شکل گيري جوامع و اجتماعات انساني، مرکب واقعي محسوب نمي‌شود. بر اين اساس همه پديده‌هاي اجتماعي را موضوعاتي قابل تبيين و همراه با توجيه‌هايي روان‌شناسانه تبيين مي نمايد و در مجموع سبب مي شود تا فرد بر مسندي طاغوتي نشسته و ادعاي خدايي نمايد و منفعت خويش را بر مصلحت وحياني جامعه بشري رجحان بخشد. به عبارت ديگر در مسلک ليبرال  (Liberal)، نخست فرد را بر جمع مقدم مي دارد و با اصالت بخشيدن به فرد ، بر اين باور معتقد مي‌گردد که جامعه به خاطر فرد به وجود آمده نه فرد براي جامعه و در نتيجه اين تصور است که پذيرش هر گونه ساختارهاي جمعي از پيش بر جاي مانده، همانند مذهب، خانواده، قوميت و آيين‌هاي جمعي و قومي و در مجموع سنت‌هاي اجتماعي را به طور کلي فاقد ارزش دانسته و اموري تلقي مي نمايد که در ذات خود، اسباب استيلاي تام و تمام بر فرديت انسان ها را محقق و آزادي مطلق آدمي را مخدوش مي سازد.  بر اين اساس در منظر فردگرايي، جامعه بر محور اصلي فرد و نه جامعه شکل مي گيرد و تک تک انسان ها، به‌جاي اولويت ‌دادن به خواست‌ها و علايق جمعي و مذهبي و خانوادگي خويش، به ارزش‌ها و خواست‌هاي فردي خود اولويت مي‌دهند و در طول دوران زيست، تنها بر ذهنيت‌هاي خود وقع نهاده و تنها در جهت تحقق اميال، خواسته‌ها، سليقه‌هاي خويش تلاش مي نمايند و هر گونه تبعيت از ارزش‌هاي جمعي را در قاعده جمع گرايانه (Collectivism) نفي نموده و آن را عاملي از براي مخدوش نمودن آزادي مطلق و تحت سيطره قرار دادن افراد در نهادهاي جمعي و بالاخص نهاد دين تلقي مي نمايد و بر اولويت فرد متمرکز است، و بر استقلال و آزادي فرد در مقابل کليه ارزش‌ها، باورها و ميراث فرهنگي در قالب سنت‌ها، رسوم، آيين‌ها، نهاد خانواده و ديگر ساختارهاي جمعي تاريخي تاکيد مي ورزد.

به گزارش عصرآذربايجان به نقل از راه دانا، اين موضوع دقيقاً نقطه تمييز فرهنگ غرب با فرهنگ ايراني اسلامي است. فردگرايي در غرب تاب آوري اجتماعي را پايين آورده است و توان مقابله با بحران نيز که نياز مبرم به يک مشارکت اجتماعي دارد، در نازلترين حد خود ميرسد و غرب از پوسته مخملي و زيباي خود  که بسياري را مجذوب خود کرده بود،خارج شده و اصل و اصالت متزلزل و بحراني را به نمايش گذاشته است؛ اينگونه بايد گفت که بلاي جان امروز کشورهاي غربي، تفکر ليبراليسم است که تحرک و چابکي غرب را در مواجهه با بحران زايل کرده است و شکست قطعي اين تفکر در اداره يک جامعه انساني با شکست مفتضحانه مواجه شده است. اما در ايران اسلامي زندگي اجتماعي، متبلور است و زندگي انسانها براي همديگر مهم و قابل احترام است و همين باعث ميشود که در مقابل هر بحراني، اقداماتي از دل اجتماع به وجود بيايد که اصلا نمونه عيني آن را در غرب مشاهد نميکنيم. اين موضوع و الگو قابليت انتقال به سراسر جهان دارد.

منبع :