چگونه يک اشغالگر از ايران اخراج شد

گروه تاريخي: شوروي، آمريکا و انگليس که در آستانه کسب پيروزي بزرگ بودند، قبل از پايان رسمي جنگ نشست سه جانبه‌اي را بدون حضور شاهِ ايران در سفارت شوروي در تهران برگزار کردند و بر خروج قواي نظامي‌شان از ايران تا شش ماه بعد از پايان رسمي جنگ، توافق کردند اما شوروي که درصدد به دست آوردن امتياز نفت شمال از ايران بودند با ورود دکتر محمد مصدق به چهاردهمين دوره مجلس شوراي ملي و تصويب طرح قانون منع اعطاي امتياز نفت به دول خارجي به لجبازي با ايران پرداختند و نيروي زميني خود را از استان‌هاي شمالي ايران خارج نکردند.

بخش دوم

گروه تاريخي: شوروي، آمريکا و انگليس که در آستانه کسب پيروزي بزرگ بودند، قبل از پايان رسمي جنگ نشست سه جانبه‌اي را بدون حضور شاهِ ايران در سفارت شوروي در تهران برگزار کردند و بر خروج قواي نظامي‌شان از ايران تا شش ماه بعد از پايان رسمي جنگ، توافق کردند اما شوروي که درصدد به دست آوردن امتياز نفت شمال از ايران بودند با ورود دکتر محمد مصدق به چهاردهمين دوره مجلس شوراي ملي و تصويب طرح قانون منع اعطاي امتياز نفت به دول خارجي به لجبازي با ايران پرداختند و نيروي زميني خود را از استان‌هاي شمالي ايران خارج نکردند.
بهانه آنها براي اين کار ناامني مرزهاي جنوبيش با ايران بود در حالي که خود در پشت پرده به حمايت از شورش جعفر پيشه‌وري در آذربايجان و حمايت از شورش قاضي محمد در کردستان مشغول بودند و در آتش آشوب و ناامني در ايران مي‌دميدند.
روزشمار تجاوز3 شهريور
سپيده‌دم سوم شهريور 1320 نظاميان اتحاد جماهير شوروي و قواي انگليس از شمال، شرق، جنوب و غرب و از طريق زمين، هوا و دريا وارد ايران شدند و شهرهاي سر راه خود را بمباران کردند و زنان و مردان و سربازان و درجه‌داران بسياري را قتل عام کرد.
در روزهاي اول تجاوز نظامي به ايران، اسميرنوف و سر ريدر بولارد سفير کبير شوروي و وزير مختار بريتانيا با حضور در خانه شخصي رجب‌علي منصور نخست‌وزير وقت ايران او را در جريان حمله نظاميان‌شان قرار دادند و علت اين تهاجم را تعداد بالاي کارشناسان آلماني در ايران بيان کردند. مقامات سياسي هر دو کشور به نخست‌وزير يادآور کردند اين حمله، متعاقب دو هشدار در تاريخ‌هاي 28 تير و 25 مرداد 1320 به دولت و دربار ايران انجام گرفته است.در تهاجم قواي متفقين به ايران علاوه بر به خاک و خون غلتيدن هزاران نفر از مردم بي‌دفاع شمال و جنوب کشور، کشتي‌ها و قايق‌هاي نيروي دريايي در سواحل خليج‌فارس و درياي خزر آتش گرفتند و به کلي نابود شدند.در اعلاميه‌اي که ستاد جنگ رضا شاه صادر کرد از تهاجم هوايي به شهرهاي تبريز، اردبيل، اروميه، خوي، اهر، مياندوآب، ماکو، بناب، مهاباد، رشت، حسن‌کياده، ميانه، اهواز و بندرانزلي خبر داده شد.بعد از اين بود که نخست‌وزير وقت به همراه جواد عامري، سرپرست وزارت امور خارجه به کاخ سعدآباد و بعد به ساختمان مجلس شوراي ملي رفتند و رضا شاه و نمايندگان مجلس را در جريان حمله نظامي شوروي و انگليس به کشورمان قرار دادند.
به دنبال اين اطلاع، نشست اضطراري هيات دولت به رياست رضا شاه و با دستور حمله به ايران و نقض بي‌طرفي کشور در کاخ سعدآباد تشکيل شد.
با بي‌نتيجه ماندن مذاکرات دولت با نمايندگان سياسي انگليس و شوروي و پيشروي قواي هر دو کشور، رضا شاه به روزولت رييس‌جمهور وقت آمريکا تلگراف زد و از او خواست مانع پيشروي قواي شوروي و انگليس شود اما روزولت با رد اين درخواست و با حمايت از اقدام آنها، تهاجم نظامي و پيشروي در خاک ايران را مورد حمايت دولت آمريکا دانست.
4 شهريور
بمباران سربازخانه‌ها در اين روز نيز ادامه داشت. لشکرهاي تبريز، رضائيه، رشت، مشهد، اردبيل و گرگان در شهرهاي قزوين، رشت و تبريز مورد حمله هوايي قرار گرفتند و به کلي نابود شدند و مردم شهرها با دادن تلفات زياد به پناهگاه‌ها پناه بردند.
5 شهريور
دومين نشست فوق‌العاده هيات وزيران به رياست رضا شاه برگزار شد و رجبعلي منصور پس از ارائه گزارشي از اقدامات انجام شده طي دو روز گذشته استعفاء داد و پهلويِ پدر هم بعد از قبول استعفا مجيد آهي وزير وقت دادگستري را مأمور تشکيل کابينه کرد اما او از پذيرش اين سمت طفره رفت و رضا شاه با وجود مسن دانستن محمدعلي فروغي در نهايت حکم نخست‌وزيري او را صادر کرد.فروغي در ديدار با شاه هيات وزيران رجبعلي منصور را با دو تغيير به مجلس معرفي کرد. او علي سهيلي و جواد عامري را به عنوان وزراي امور خارجه و کشور جايگزين وزراي کابينه قبل کرد.
6 شهريور
فروغي به همراه کابينه‌اش در جلسه راي اعتماد مجلس شوراي ملي حاضر شد و برنامه‌هاي دولت و ترک مقاومت در برابر قواي انگليس و شوروي را در نطقي کوتاه به اطلاع نمايندگان مجلس رساند و وزيرانش را معرفي کرد و مجلس هم به وزرايش راي داد.
فروغي در نطقش مردم کشور را به آرامش و خويشتن‌داري دعوت کرد و گفت: «اين روزها نيز بگذرد و کشور به سياق سابق خود طي مسير خواهد کرد.
... مي‌آيند و مي‌روند، حوائجي دارند و به ما کاري ندارند.«
او بعد از جلسه راي اعتماد در منزل خود با سِر ريدر بولارد و اسميرنوف سفراي انگليس و شوروي درباره ترک مخاصمه و توقف جنگ، مذاکره کرد. نخست‌وزير در اين جلسه از قصد انگليس براي برکناري رضا شاه مطلع شد.
نامه ترک مخاصمه و توقف جنگ بامداد ششم شهريور به هر دو سفارتخانه فرستاده شد اما بمباران شهرها متوقف نشد. ارتش سرخ به هر شهري از شهرهاي ايران پا گذاشت، اداره شهر را به دست گرفت و مديران نظامي و غير نظامي را بازداشت، زنداني يا تبعيد کرد.
7 و 8 شهريور
در حالي که بمباران شهرهاي شمالي ايران از سوي بمب‌افکن‌هاي شوروي در اين دو روز ادامه داشت، رضا شاه اعضاي خانواده‌اش به جز محمدرضا پهلوي، وليعهد را به اصفهان فرستاد تا به مقامات سياسي انگليس، آمريکا و شوروي پيام دهد آماده استعفا و خروج از ايران است.
سرلشکر احمد نخجوان کفيل وزارت جنگ نشست اضطراري شوراي عالي ارتش را بدون حضور رضا شاه برگزار کرد و طرح به مرخصي فرستادن سربازان وظيفه و استخدام سربازان پيماني را به تصويب اعضاي اين شورا رساند. اين تصميم موجب سرگرداني سربازان گرسنه در خيابان‌هاي تهران شد.ارتش براي کنترل اوضاع تهران سپهبد احمد اميراحمدي را به عنوان حاکم نظامي انتخاب کرد و او نيز در تهران حکومت نظامي بر پا کرد.
9 و 10 شهريور
رضا شاه بعد از ظهر نهم شهريور 1320 با احضار سرلشکر احمد نخجوان و سرتيپ علي رياضي و ساير اعضاي شوراي عالي ارتش، فرماندهاني را که امضاي‌شان پاي طرح به مرخصي فرستادن سربازان وظيفه از سربازخانه‌ها بود را خائن خواند. او نخجوان و رياضي را خلع درجه کرد و با کتک به زندان انداخت سپس دستور داد آنان را به خاطر اين خيانت در دادگاه نظامي محاکمه کنند.البته با تبعيد او از ايران نه تنها اين اتفاق نيفتاد بلکه پس از رضا شاه در کابينه دوم فروغي به عنوان وزير جنگ انتخاب شد.فرداي اين اتفاق، رضا شاه تصميمش براي استعفا از سلطنت را به اطلاع فروغي و اعضاي کابينه رساند.

منبع :