اگر اميرکبير نبود، قاجار‌ها زودتر سقوط مي‌کردند

گروه تاريخي:172 سال پيش، رگ اميرکبير را در حمام فين کاشان زدند و به زندگي‌اش پايان دادند، اما کار‌هايي که او کرد، موجب شد تا فساد عظيم سيستم ديواني دولت قاجار برطرف شود و اگر کار‌هاي اصلاح‌گرانه او نبود، قاجار‌ها خيلي زودتر سقوط کرده بودند.

 درست 172 سال قبل، در 20 دي‌ماه 1230 هجري شمسي رگ اميرکبير را به دستور ناصرالدين شاه قاجار در حمام فين کاشان زدند و به زندگي‌اش پايان دادند، اما خاطره تاريخ، کار‌هاي بزرگ و اصلاح‌جويانه‌اي، چون تأسيس دارالفنون، راه‌اندازي روزنامه »وقايع اتفاقيه«، پايه‌گذاري ارتش 50 هزار نفري براي کشور و ... هيچ وقت فراموش نمي‌کند.
در عصر ناصري، فساد اداري چنان ريشه دوانده بود که کارمندان حکومت قاجار براي انجام هر عمل ساده اداري درخواست علني رشوه مي‌کردند. آنان اين مبلغ را حق مسلم و بديهي خود مي‌دانستند و هيچ ترس و بيمي هم از اين کار نداشتند. اين مسأله موجب شد افراد طماع و فاسد بدون گرفتن هيچ حقوق مشخص و رسمي به کار‌هاي اداري و دولتي مشغول شوند و حتي حاضر بودند ماهانه مبلغي را به رؤساي خود بدهند تا آن‌ها را در زمره کارمندان دولت محسوب کنند!تاريخ به ما مي‌گويد که عده زيادي بدون استحقاق و بدون اينکه خدمتي انجام دهند از دستگاه دولت با عناوين مختلف حقوق، مستمري و پاداش مي‌گرفتند. هر وقت مأموران کشوري و لشکري از آن‌ها درخواست اضافه‌حقوق و پاداش مي‌کردند بي‌چون و چرا با تقاضاي آن‌ها موافقت مي‌شد. در اواخر سلطنت محمدشاه خزانه دولت هيچ‌قسم نقدينه‌اي در اختيار نداشت و از پرداخت حقوق مستخدمين دولت ناتوان شده بود و اگر اقدامات اميرکبير نبود، يقيناً سلسله قاجار منقرض و ايران تجزيه و به حکومت‌هاي کوچک تقسيم مي‌شد.
اميرکبير که آمد، معتقد بود اگر حقوق و مواجب ماهانه به‌طور منظم پرداخت شود فساد عظيم سيستم ديواني دولت برطرف مي‌شود. هيأتي تشکيل داد تا صورت دخل و خرج مملکت را به‌دقت تنظيم کنند و وقتي به کسري بودجه پي برد براي توازن بودجه از حقوق کساني که از خزانه دولت مواجب دريافت مي‌داشتند، از شخص خود گرفته تا کوچک‌ترين مستخدم کشوري به تناسب مبلغي را کاست. اين يکي از کار‌هاي اميرکبير براي سالم‌سازي ديوان کشور بود.
تأسيس دارالفنون
6 ربيع‌الاول سال 1268 قمري، فعاليت نخستين دانشگاه مدرن ايران آغاز شد و عصر جديدي در ايران شروع شد؛ راه‌اندازي »دارالفنون« يک آرزوي قديمي بود که بالاخره به همت اميرکبير ممکن شد و پايه‌هاي دانش نوين را در ايران معاصر بنيان نهاد.آن‌موقع ساخت دانشگاهي براي آموزش عمومي علوم و فنون اصلا به ذهن کسي نمي‌رسيد حتي شاهان قاجار. تا اينکه اين ايده به ذهن »ميرزا محمدتقي خان فراهاني« مشهور به »اميرکبير« رسيد و »ناصرالدين قاجار« را در نخستين سال‌هاي سلطنتش متقاعد کرد که مي‌توان يک دانشگاه ساخت و کار که شروع شد نبوغ و استعداد ايراني هم به ميدان آمد. اميرکبير خودش رفت محل دارالفنون را تعيين کرد و طراحي و نقشه ساختمان را سپرد به »ميرزا رضا مهندس باشي تبريزي« و ساخت بنا را سپرد به »محمد تقي معمار باشي«. حدود يک سال بعد و در سال 1230 شمسي بخشي از دارالفنون آماده شد و افتتاح شد و کلاس‌هاي درس برپا شد و البته ساخت‌و‌ساز تا يک سال بعد هم ادامه داشت.دارالفنون را ابتدا مدرسه نظاميه و مکتبخانه پادشاهي مي‌خواندند و بودجه‌اش که سالي حدود 8هزار تومان بود از طريق دربار و خزانه سلطنتي تأمين مي‌شد. شاگردانش هم فرزندان اعيان و اشراف دوره قاجار بودند و تا سال‌ها از ميان مردم عادي فقط افرادي که استعداد‌هاي ويژه داشتند ممکن بود بتوانند به دارالفنون راه يابند. نخستين دوره علم‌آموزي در اين دانشگاه نوين نيز 7سال طول کشيد و وقتي محصلان امتحان نهايي دادند در مجموع 85نفر فارغ‌التحصيل شدند. تا 40سال بعد نيز حدود 1100نفر فارغ‌التحصيل شده بودند و بخشي از هدف دارالفنون محقق شد و ديگر مملکت ايران براي خودش مهندس و پزشک و دانشمند و صنعتگر داشت.
شاگردان دارالفنون که بعد‌ها به شخصيت‌هاي بزرگ علمي تبديل شدند
دارالفنون منشأ بسياري از تحولات فرهنگي و اجتماعي ايران شد و»بسياري از فارغ‌التحصيلان دارالفنون وارد فعاليت‌هاي سياسي شده و در جنبش مشروطه مشارکت تاثيرگذاري داشتند. صنيع‌الدوله و احتشام‌السلطنه اولين و دومين روساي مجلس شوراي ملي و ميرزا جهانگيرخان روزنامه‌نگار و مدير روزنامه تاثيرگذار صور اسرافيل از دانش‌آموختگان دارالفنون بودند. بسياري از معلمين و فارغ‌التحصيلان دارالفنون پس از تأسيس دانشگاه تهران به استادي اين دانشگاه رسيدند و تعدادي در مقام‌هاي مهم دولتي نظير وزارت يا حتي نخست‌وزيري در نظام‌هاي سياسي بعدي قرار گرفتند«.
بسياري از شاگردان دارالفنون نيز بعد‌ها بنيان‌گذاران آموزش علوم مختلف در ايران شدند و »پدر« يک شاخه علمي شدند و اين شاگردان پرشمارند؛ از جمله پروفسور »محمد قلي شمس« پدر علم چشم‌پزشکي ايران، »ذبيح‌الله صفا« پدر تاريخ ادبيات ايران، »محمد قريب« پدر طب اطفال ايران و »عبدالعظيم قريب« پدر دستور زبان فارسي.نگاهي اجمالي به فهرست برخي شاگردان دارالفنون نيز تأثير نخستين دانشگاه ايران را در حوزه ادب و فرهنگ آشکار مي‌کند؛ چهره‌هايي نظير مجتبي مينوي، عباس اقبال آشتياني، کمال‌الملک، محمد معين، صادق هدايت، قاسم غني، محمد علي فروغي و...
وقايع اتفاقيه و خبر تحريف‌شده مرگ اميرکبير
به گزارش عصر آذربايحان به نقل از فارس،اولين شماره روزنامه وقايع اتفاقيه در سال سوم سلطنت ناصرالدين‌شاه قاجار در 18 بهمن 1229 خورشيدي (برابر با 7 فوريه 1851 ميلادي) و به کوشش اميرکبير منتشر شد. به دستور اميرکبير اشتراک اين روزنامه براي هر يک از افرادي که از دستگاه دولتي بيش از 200 تومان حقوق مي‌گرفتند، اجباري بود. در اين روزنامه، اخبار داخلي شامل خبر‌هاي مربوط به دربار، عزل و نصب‌ها، اعطاي مقام‌ها، نشان‌ها و امتيازات چاپ مي‌شد. در بعضي شماره‌ها هم اخبار رويداد‌هاي شهر‌هاي ايران به چاپ مي‌رسيد. در بخش اخبار خارجي، اخبار مربوط به کشور‌هاي اروپايي به چاپ مي‌رسيد. اين روزنامه صفحه حوادث هم داشت، اما خبر مرگ کسي که آن را پايه‌گذاري کرده بود، در کم‌تر از يک سال بعد از انتشار اولين شماره به شکل تحريف‌شده‌اي منتشر شد!

منبع :