وقايع 30 خرداد 1360 و آغاز تقابل مسلحانه گروه‌هاي انقلابي

گروه تاريخي: در روز 30 خرداد سال 1360 طرح عدم کفايت سياسي ابوالحسن بني‌صدر در مجلس بررسي شد و، در واکنش به اين اقدام، گروه‌هايي مانند سازمان مجاهدين خلق دست به تظاهرات اعتراضي در خيابان‌هاي تهران زدند. اين تظاهرات به درگيري خشونت‌آميز با حکومت منجر شد و سازمان مجاهدين خلق وارد تقابل مسلحانه با نظام جمهوري اسلامي گشت.

در آخرين ديدار بين ما و مجاهدين، مسعود رجوي گفته بود: هرچه زودتر وارد فاز نظامي شوند شانس پيروزي بيشتر است. و من اصرار داشتم که گرچه سرکوب در چشم‌انداز محتمل است، اما هرچه ديرتر رخ دهد خسارات آن کمتر و توان مقاومت مردمي گسترده‌تر خواهد بود. مجاهدين در واقع براي جلوگيري از استقرار نظام ولايت قيام کردند. در حالي‌که امکان جلوگيري صفر بود. در آن روزها اکثريت مردم تحت رهبري آيت‌الله خميني بودند. در آن روزها دو راه بيشتر پيش پاي بقيه نيروها نبود: تلاش براي کسب حق فعاليت علني و قانوني، يا قيام عليه حکومت با توسل به خشونت. هيچ معلوم نبود که راه اول زود به نتيجه برسد يا سرکوب رخ ندهد. اما يقينا بهتر از راه دوم تعرض نيروهاي سرکوبگر را مهار يا محدود مي‌کرد. ورود به فاز نظامي اشتباه بود. مجاهدين با اين کار به اکثريت مردم، که حامي حکومت بودند، اعلان جنگ دادند. ورود به فاز نظامي، تاب و توان مقاومت در برابر خشونت حکومت‌گران را تضعيف کرد و تحليل برد... اگر فاز نظامي و محاسبات هوس‌آلود مجاهدين در کار نبود، اگر مجاهدين به جاي دست بردن به اسلحه و بمب‌گذاري و ترور به مبارزه براي کسب حق فعاليت علني و قانوني روي کرده بودند، ظرفيت‌هاي دموکراتيک نهفته در انقلاب بهمن به اين سرعت پرپر نمي شد. فرخ نگهدار، عضو سابق سازمان چريک‌هاي فدايي خلق .
نخستين دوره‌ي انتخابات رياست جمهوري در بهمن ماه سال پنجاه و هشت برگزار شد. دولت مهندس بازرگان استعفا داده بود و کشور توسط شوراي انقلاب اداره مي‌شد و در واقع نهضت آزادي و ملي‌گرايان با برچسب »ليبرال« منزوي شده بودند. با اين حال کانديداهاي رياست جمهوري متنوع بودند و هيچ شباهتي به آنچه امروز مي‌بينيم نداشتند. هشت کانديدا با يکديگر رقابت کردند که هر کدام نماينده يک گروه و حزب خاص بودند. مثلا مسعود رجوي نماينده مجاهدين خلق بود و درياردار احمد مدني و داريوش فروهر هرکدام نمايندگان جبهه ملي و حزب ملت بودند. صادق طباطبايي نيز به نهضت آزادي نزديک بود. اما دو نفر بودند که خود را مستقل مي‌دانستند: صادق قطب‌زاده و ابوالحسن بني‌صدر.بني‌صدر به رياست جمهوري انتخاب شد و هفده ماه رئيس جمهور ايران بود. وي  حدود 10 ميليون راي داشت و با اکثريت آرا انتخاب شده بود؛ اما در انتخاب نخست وزير با مجلس دچار مشکل شد و از همان ابتدا اختلافاتش با حزب جمهوري اسلامي شروع شد. دولت مهندس بازرگان در مواجهه با تندرو‌ها قافيه را باخته بود و استعفا داده بود و اکنون نوبت بني‌صدر بود که براي کسب قدرت بجنگد. جنگ بني‌صدر با حزب جمهوري اسلامي همزمان شد با آغاز جنگ ايران و عراق و آيت الله خميني، بني‌صدر را به فرماندهي کل قوا گماشت.
اختلافات اصلي با بني‌صدر
اختلاف اصلي ابوالحسن بني‌صدر با روحانيون پيرامون تمرکز قدرت در دست منتخب مردم، يعني رئيس جمهور، بود. بني‌صدر تلاش کرد دادگاه‌هاي انقلاب، سپاه پاسداران و کميته‌ها را منحل کند و همچنين راديو و تلويزيون و قوه قضاييه را تحت کنترل خويش درآورد. اما مشخص بود که حزب جمهوري اسلامي چنين چيزي را نخواهد پذيرفت. آيت‌الله بهشتي حکومت را حق مسلم روحانيون حزب خود مي‌دانست و به همين دليل فعاليت سياسي گسترده‌اي را عليه بني‌صدر سامان داد.اين فعاليت‌ها در خرداد سال 1360 به موفقيت رسيد. ابتدا هاشمي رفسنجاني که به آيت‌الله خميني نزديک بود، نزد او رفت و از فرماندهي جنگ گلايه کرد.
 آيت‌الله خميني نيز در اوايل خرداد 1360 بني‌صدر را از فرماندهي کل قوا برکنار کرد. همچنين تلاش‌ها براي طرح عدم کفايت رئيس جمهور در مجلس آغاز شد و نهايتا در 30 خرداد 1360 مجلس راي به عدم کفايت بني‌صدر داد و وي را برکنار کرد. اکثريت 177 نفر در مقابل 12 راي ممتنع و يک راي مخالف، بر عدم کفايت بني‌صدر راي داند. مهدي بازرگان، ابراهيم يزدي، يدالله سحابي، احمد سلامتيان، علي گلزاده غفوري، اعظم طالقاني، حسين انصاري‌راد، احمد صدر حاج سيدجوادي، عزت‌الله سحابي، علي‌اکبر معين‌فر، احمد غضنفرپور، سيد محمدمهدي جعفري، محمد مجتهد شبستري و هاشم صباغيان از جمله نمايندگاني بودند که در جلسه عدم کفايت رئيس‌جمهور حضور نيافتند.عزل بني‌صدر واکنش تند گروه‌هاي مخالف حزب جمهوري اسلامي را برانگيخت. روحانيون قول داده بودند در حکومت دخالت نکنند، ولي اکنون رئيس جمهور منتخب را برکنار کرده و احزاب مخالف را يکي پس از ديگري حذف کرده بودند.
وقايع  30 خرداد1360
با برکناري بني‌صدر، گروه‌هاي مختلفي که در انقلاب و مبارزه عليه شاه متحد روحانيون بودند، احساس خطر کردند و در روز 30 خرداد سال شصت در شهر‌هاي مختلف تظاهرات کردند. اما در اين ميان سازمان مجاهدين خلق، که حضوري پررنگ‌تر و منسجم‌تر داشت، راه خشونت را براي اعتراض انتخاب کرد. همانطور که انتظار مي‌رفت اعتراضات خياباني سي خرداد سريعا به خشونت کشيده شد. هاشمي رفسنجاني ماجراي آن روز را چنين شرح مي‌دهد: گروهک‌هاي مجاهدين خلق و پيکار و رنجبران و اقليت فدايي و… تدارک وسيعي براي ايجاد آشوب و جلوگيري از کار مجلس ديده بودند و به نحوي اعلان مبارزه مسلحانه کرده‌اند. از ساعت چهار بعد از ظهر به خيابان‌ها ريختند و تخريب و قتل و غارت و آشوب را در تهران و بسياري از شهرستان‌ها آغاز کردند. کم‌کم نيرو‌هاي سپاه و کميته‌ها و حزب‌اللهي‌ها به مقابله برخاستند. من در مجلس بودم. صداي تيراندازي از چندين نقطه شهر به گوش مي‌رسيد. خبر از جراحت و شهادت عده‌اي نيز مي‌رسيد… نزديک غروب آقاي زواره‌اي، مسئول ستاد امنيت آمد و نوار ضبط شده از ارتباطات تلفني مرکز فرماندهي مجاهدين خلق با رابط‌هاي آشوب خياباني را آورد که برنامه وسيع تخريب و آشوب آن‌ها را مشخص مي‌کرد. اوايل شب آشوبگران شکست خوردند و متفرق شدند، بدون اينکه کار مهمي از پيش ببرند، به جز تخريب چند ماشين و مرگ و جرح چند نفر از طرفين.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از رويداد24،سازمان مجاهدين خلق نيز که بيش از گروه‌هاي ديگر حامي بني‌صدر بود دست به اقدامات مسلحانه و ترور برد و واکنش قواي حاکم به اين ترور‌ها وضعيت سياسي را بيش از پيش به سوي تک‌قطبي شدن برد.

منبع :