گوردخمه دره خان در اروميه

گروه فرهنگي: گوردخمه دره‌خان اروميه يکي از گوردخمه‌هاي مهم اورارتويي جنوب دشت اروميه است. به گزارش عصر آذربايجان،بهروز خان‌محمدي، باستان‌شناس اداره‌کل ميراث‌فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي آذربايجان غربي گفت: معماري صخره‌اي در ايران و جهان قدمتي طولاني دارد و بسياري از عوامل اقليمي، فرهنگي و ... زمينه‌ساز پيدايش زيباترين نمونه‌هاي معماري از اين نوع شده است، در ميان نمونه‌هاي صخره‌اي، مقابر صخره‌اي به علت باورها و اعتقادات موجود در دل فرهنگ‌ها و تمدن‌هاي پيشين جايگاه ويژه‌اي دارند.

گروه فرهنگي: گوردخمه دره‌خان اروميه يکي از گوردخمه‌هاي مهم اورارتويي جنوب دشت اروميه است. به گزارش عصر آذربايجان،بهروز خان‌محمدي، باستان‌شناس اداره‌کل ميراث‌فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي آذربايجان غربي گفت: معماري صخره‌اي در ايران و جهان قدمتي طولاني دارد و بسياري از عوامل اقليمي، فرهنگي و ... زمينه‌ساز پيدايش زيباترين نمونه‌هاي معماري از اين نوع شده است، در ميان نمونه‌هاي صخره‌اي، مقابر صخره‌اي به علت باورها و اعتقادات موجود در دل فرهنگ‌ها و تمدن‌هاي پيشين جايگاه ويژه‌اي دارند.
آذربايجان غربي به علت واقع شدن در محل تلاقي رشته‌کوه‌هاي البرز و زاگرس و برخورداري از طبيعتي کوهستاني از يک طرف و نيز زمينه سکونت تمدن‌هايي درخشاني چون مادها، اورارتوها، ماناها و.... نمونه‌هاي بکري از معماري مقابر صخره‌اي را در خود جاي داده است، تاکنون بيش از  20 مورد از مقابر صخره‌اي استان آذربايجان غربي شناسايي و به لحاظ دوره تاريخي، فرم، ويژگي‌هاي معماري، موقعيت و پراکنش جغرافيايي مورد بررسي قرار گرفته‌اند، يکي از اين گوردخمه‌هاي مهم در جنوب اروميه و در مسير جاده اروميه به اشنويه قرار گرفته که به گوردخمه خان معروف است.
دره خان به دليل دارا بودن آثار تاريخي همچون گوردخمه فرهاد، قلعه تاريخي و بقاياي ديوارها و سد اورارتويي  يکي از جاذبه‌هاي مهم تاريخي است که در  فاصله 35 کيلومتري جنوب غربي اروميه قراردارد، وجود پوشش جنگلي و گياهي متنوع، رودخانه‌ها، جويبارها و چشمه‌هاي گوناگون سبب شده اين دره علاوه بر اينکه زيستگاه حيواناتي مثل سنجاب، شغال، روباه و کل و بز است، به يک منطقه تفريحي و گردشگري نيز تبديل شود.
مقبره صخره‌اي دره خان در کيلومتر 37 محور اروميه_اشنويه در دامنه جنوبي کوه و در کنار جاده واقع شده است، ورودي اين مقبره اورارتويي، ايواني به عرض دو متر است که به دو اتاق تو در تو با کشيدگي شمالي جنوبي راه مي‌يابد، ابعاد اتاق اول 1/2 × 2 × 75/1 متر و ابعاد اتاق دوم 9/1×2/3 × 1/4 متر است.
سقف گوردخمه به صورت تخت اجرا شده و يک طاقچه بزرگ در ديوار انتهايي اتاق دوم به شکل مستطيل وجود دارد، يک طاقچه کوچک ديگر در نزديکي طاقچه بزرگ کنده شده که 65 سانتي‌متر ارتفاع و 54 سانتي‌متر عرض دارد، عمق طاقچه بزرگ 75 سانتي‌متر و عمق طاقچه کوچکتر 25 سانتي‌متر است، در ضلع غربي اين گوردخمه بقاياي گوردخمه ديگري قرار گرفته که به دلايل  نامشخصي در زمان اورارتوها ساخت آن به اتمام نرسيده و تنها بخش وردوي ان در صخره تراشيده شده و ساخت آن ناتمام مانده است.
اين گوردخمه يکي از گوردخمه‌هاي مهم اورارتويي جنوب دشت اروميه بوده، بيشتر گوردخمه‌هاي شناسايي شده آذربايجان غربي، مقابر صخره‌اي اورارتويي هستند نگاهي به پراکنش جغرافيايي گوردخمه‌هاي اورارتويي و نيز قلمرو امپراطوري اورارتو بيانگر اين نکته است که گوردخمه‌هاي اورارتويي استان عمدتاً در شهر اروميه و شهرهاي شمال استان واقع شده‌اند.
معماران اورارتويي معمولا در انتخاب مکان براي ايجاد اينگونه مقابر از کوه‌هاي آهکي و يا رسوبي و نيز صخره سنگ‌هاي يکپارچه سنگي در نقاط کور، اما مسلط به دشت يا زمين‌هاي مجاور اطراف استفاده کرده‌اند، در تمام کوه‌هايي هم که اينگونه مقابر صخره‌اي در آنها ديده شده سنگ‌واره جانوران مربوط به دوران سوم زمين‌شناسي خصوصا دو کفه‌اي‌ها يافت مي‌شود.
در ذکر مشخصات اين گورهاي صخره‌اي بايد گفت که استفاده از يک سمت معين براي مقبره‌سازان مورد توجه نبوده، چه سردر سنگي و ورودي تمام اين مقابر در منطقه هر کدام رو به جهات مختلفي است، اما پيروي از ايجاد سقف به صورت مسطح موردي در همه آنها و بدون استثنا به طور يکسان مراعات شده است. مقابر صخره‌اي اورارتويي را به اعتبار واحدهاي ايجاد شده به شرح زير مي‌توان تقسيم‌بندي کرد:
الف: مقابر صخره‌اي مستقل يا تک‌واحدي: اين مورد را مي‌توان شامل مقابري دانست که داراي يک اتاقک به شکل چهارگوش يا مدور هستند، مقبره صخره‌اي شمال سيه چشمه، قارني يارخ، يکي از مقابر صخره‌اي سدوک، مقبره تمرسلماس و مقبره ناناس جزو مقابر مستقل تک‌واحدي هستند.
ب:  مقابر صخره‌اي تک‌واحدي پيوسته: در اين گروه مقابري که داراي دو اتاقک و يا ترکيب اتاقک با حياط چهارگوش هستند، قرار مي‌گيرند و معمولا يا اتاقک دوم در پشت آن تعبيه شده و يا اينکه به طور جانبي در کنار آن ساخته شده است و در هر دو مورد ارتباط اصلي به وسيله سردر سنگي از طريق اتاق اول است، مقابر صخره اي شدي، اسماعيل آقا، سنگر، چير، هدر، سدوک و دره خان در اين گروه قرار دارند.
در نگاه کلي به نظر مي‌رسد ريشه و منشأ اين آرامگاه‌ها و معماري گوردخمه‌اي را در فلات ايران بايد در گوردخمه‌هاي اورارتويي جست‌وجو کرد، به عبارت ديگر، گوردخمه‌هاي ماد صورت تکامل يافته‌تر مقبره‌هاي اورارتويي‌اند، وجود پلکان، در نماي گوردخمه‌هاي اورارتويي، علاوه بر دسترسي به داخل مقبره‌ها، احتمالاً نقش روحاني نيز داشته است، بيشتر اين دخمه‌ها در کنار دژهاي سلطنتي بنا مي‌شده که مدفن پادشاهان و شاهزادگان بوده است.
تفاوت در پلان‌هاي اين گوردخمه‌ها، از نظر معماري، نشان‌هايي از نفوذ فرهنگ محلي يا شايد فرهنگ قبايل متعدد اورارتويي بوده است، با سامان‌دهي اين مجموعه و مسير دسترسي به آن و ساماندهي فضاي داخلي و معرفي و شناسايي آن، مي‌توان از آن به عنوان يکي از آثار ارزشمند تاريخي دست‌کند براي جذب هرچه بيشتر گردشگر داخلي و خارجي استفاده کرد.

منبع :