کلمه‌لرين آرديجا رومانينا بير باخيش

بولگه لر سرويسي: مرکب سيستم‌لر نظريه‌سي دئيير: بو سيستم‌لر، اجزا‌سي چوخ اولان‌ سيستم‌لرديلر. اجزالارسا، بير بيري ايله قونوشمادا ايلگيده اولماقدان علاوه، اوندان آيري ائشيکده اولان ‌سيستم‌لر و اجزالارلا ايلگيده، آليش – وئريشده‌ديلر.

رضا سلطانوند

بولگه لر سرويسي: مرکب سيستم‌لر  نظريه‌سي دئيير: بو سيستم‌لر، اجزا‌سي چوخ اولان‌ سيستم‌لرديلر. اجزالارسا، بير بيري ايله قونوشمادا ايلگيده اولماقدان علاوه، اوندان آيري ائشيکده اولان ‌سيستم‌لر و اجزالارلا ايلگيده، آليش – وئريشده‌ديلر.
 اجزالارين بيربيري ايله اولان ايلگي‌لري بو‌سيستم‌لره اؤزل داورانيشلار وئرير. او جومله‌دن، دوغروسال اولمايان(غيرخطي(، اورتاياچيخما (، دويغوسال نيظام( دوزن) (نظم خودجوش(، و باشقا داورانيش‌لار. اورتايا چيخما ،داورانيش دا، دئييلير:‌ سيستمدن اورتايا چيخان نتيجه، اجزانين تک تکيندن چيخان نتيجه دئييل. اونلاردان باشقا بير شئي‌دير.دئمک بو روماندا دا، چوخ اجزالي بير مرکب ‌سيستم کيمي، چئشيتلي اجزالار، بيربيريله ايلگيده اولارکن، اوندا دوغروسال اولمايان داورانيش‌لار گؤره بيليريک. عيني حالدا اونون دويغوسال دوزني ده وار. بو داورانيش‌لار رومانا، اوندان يئني دوشونجه‌لر و باشقا شئي‌لر اورتايا چيخما قابيليتيني وئريرلر. بو باشقا شئي‌لر اوخوجولاردان آسيلي، اونلارين متن‌لره نئجه ياناشديقلاري، همده متن‌لرين آرالاريني نئجه دولدوردوقلاريندان اورتايا چيخمالي‌دير.رومان بير گالري کيمين، پرتره‌لرله، مختلف بويلو بوم‌لارين اوزه‌رينه چکيلمش ناخيشلارلا نوماييشه قويولوب.
 تصويره چکيلن صحنه‌لرده، مثلا حسن، محله دوستلاريلا قاتيلان زاماندا، اجتماعي وجه‌ده، ايلگي‌لرين نئجه اولماسيندان پرده‌لر گوستريلير. رعنا و اونون قارداشي ماحي‌لا علاقه‌لرينده گئت به گئت دييشيک‌لره شاهد اولوب، بير طرفدن ده حسنين بؤيوک باباسيلا ايلگيده اونون اللشيب، چاليشماسيني، آيري بير استيقامت ده گؤره بيليريک. گؤزه گلمه ين داورانيش‌لار سايه‌سينده، آرادان گئتمه زوروندا اولان سؤزلر، دوشونجه‌لري قوروماغا چاليشماسيني، ياددان چيخما قارشيسيندا دورماسيني تاماشا ائديريک. بؤيوک بابا بو روماندا سانکي شفاهي تورکجه ادبيات و فولکولورون سويه‌لريني عکس ائتديرن تمثيلچي‌‌دير.
رومانين تمهيدي اوزره، اوخوجو يالنيز حسنين يوخ بلکه رعنانين خاطره دفترلرينه ده ال تاپيب اونون منظريندن ده دونيايا باخا بيلير. بيرگون ماجرالار ‌سيراسيندان، اونون يازي‌لاري (قصدن) حسنين الينه دوشور. بو حادثه، اؤز داليسيجا بير‌ سيرا دفتر يازيلارينا سبب اولور. بئله‌ليکله بيزه بو شانسي وئرير کي رومانين هم کيشي، همده قادين باخيشيندان روايت اولماسيني سئير ائده‌ک. آمما ايش حسن ايچون بو آسانليقدادا دئييل. او، سؤزلريني يازا بيلمک ايچون يازي – پوزونو دوزگون باشارمالي‌دير. بونو باشارسايدي دا گئتديکجه دوشونور کي يازماغا بير‌ديرلي سؤزو يوخدور. گؤرونور او بونداندا داها آرتيق فيکرلشمه‌لي و داهادا ديقتلي اولمالي‌دير، اما بونلاردان داها اوستون دوشونجه‌يه مالک اولماسي لازم گلير. حسن اونا خيطابن يازيلميش دفترده، سئوديگي قيز، همده اونون قارداشي ماحي‌نين باخيش‌لاريني اؤزونه، محله‌سينه و شهرينه دايير اؤيرنيب آگاه اولاندان، ويرنيخير بو دئييلن‌لره، بلکه ده تحقيرلره، هرشئيدن آرتيق اؤزونون تنقيد اولونموش حيات طرزينه ‌ديرلي اويغون جاواب‌لار الده ائتسين. سانکي بو سؤزلر اونو اؤز جنتيندن ائشيگه آتيبلار. حسن، يارالانميش آدام کيمي، بو يارالارا مرهم آختارديقدا اونو کيتاب‌لار آراسيندا تاپا بيلير. دونيانين تانينميش يازارلاري آرديندان گئديب اونلاردان اؤيرنيب، اونلارلا ديالوگ ائتمکده اؤزونو تاپماق ايسته‌يير.حقيقتده رومان حسن‌ين نئجه کيتاب اوخوماغا آليشماسيني، هم ده او کيتابخانانين يولونو نئجه اؤيرنيب، سونرادا اورايا بير معبد کيمي باخماسيني بيزه ائله آيدين آچيب بللنديرمير.
 اما حدسيات اوزوندن دئيه بيلريک، اوزاقدان سئوديگي قيزين ايزيني توتوب اوراني تاپميشدير؛ سونوندا ايسه سئوديگي قيز بير بلدچي کيمي اونا ادبياتچيليق يولونو گؤستره بيلميشدي. او بلکه‌ده اول‌لر رعناني داها آرتيق گؤره بيلمک ايچون کتابخانايا قدم قويوردو. ايسته‌ييردي اونونلا بيرليکده اولسون؛ بو بيرليک ايچون، آدديميني رعنانين آدديملارينا يئتيرمک مجبوريتنده‌دير. او نه اوخوسا بودا گرک اوخومالي اولسون. اوندان دالي قالا بيلمز. بئله‌ليکله او ايستر ايسته‌مز، کيتابلار عالمينه آتيلميشدي. شبهه‌سيز، حسن اؤزوو بو دريانين باليغي‌دير. او اوزمه‌يه سو تاپميرميش، ايندي کي سويا دوشموشدو، درين‌لره دوغرو يورويوردو.
تمهيدلر روماني قاباغا آپارماق ايچون چوخدور. هر صفحه‌ني اوخودوقدا، بونو گؤروروک. اونلار گؤزل بير نقاشي پرتره‌سي کيمي گؤزوموزون اؤنونده دورورلار. پرتره‌لر گاه آچيق گون رنگينده، ايستي، جان قيزديران. گاهدان دا سويوق رنگلرله سارسيديب، آدامي ايشدن ساليرلار.بودا وارکي اؤيکولرده، رومان‌لاردا، بير اؤزل زاماندا باش وئرميش تاريخي حادثه‌لره عاييد يازيلار، جذب ائديجي اولور.
 اونلارين ياراتديغي صحنه‌لر واسيطه‌سي ايله، سؤز گئدن دوراندا، اينسانلارين بيربيري ايله همده محيط‌لرينه اولان ايلگيلرين نئجه اولماسيندان خبردار اولورسان؛ اونلارا اؤنملي اولان مساله‌لر، يادا اونلارين نئجه يئييب ايچمه‌لري باره‌ده، يازيچي‌نين تخيلوندن کئچن فورمدا درام شکلي تاپميش، هيجانلي صحنه‌لره، تصويرلره، سؤزلره توش گليرسن. دارتيشمالاريندان، سئويشمه‌لريندن و بير چوخ باشقا سويه‌ده جذب ائديجي دانيشمالي‌لارا و اوخومالي‌لارا راستلاشيرسان.بير رومان بو فورصتي بيزه يارادا بيليرسه کي اؤزل بير زاماندا بير توپلومون، ايچ قاتلارينا، نظر ساليب اوردا باش وئرميش حادثه‌لري ايزله‌يک، بو چوخ هيجانلي بير واقعه اولا بيلر، اما »کلمه‌لرين آرديجا« روماني، تکجه بو دئييل، بوندان باشقا و داها آرتيق اوندان حاصل اولان »چؤله وورما« اؤزلليگي‌دير. اونون دوغروسال اولمايان روايتي، شفاهي ادبياتا اؤزل باخيشلاري و اونلاري يئنيدن دوروب دوشونمه‌سي، روماني يئني يوللارا ساليب يؤنلدير.
 اونا آغير وزن وئريب اونو ديقتله و جديتله اوخوماغا چاغيرير. اصلينده بو رومانين حيکايه بوياسي آختاريش‌دير. کلمه‌لرين آرديجا آختاريش. ندنليگي و اونون پئشيندن دوروم و ايستقامت‌لري نئجه بيان ائتمک آختاريشي‌دير. ديلي نئجه واسيطه ائديب و اونونلا نئجه دوشونمک آختاريشي‌دير.
بو کلمه‌لري نئجه معاصيرلشديرمک مومکوندور؟ نوام چامسکي‌يا گؤره ديل فيکرين گوزگوسو دور. بيز فکرلريميزي ديل واسيطه‌سي له بيان ائديب و عکسينده ده ديل واسيطه‌سي‌له فيکرلشيريک. اما اگر بير ديل فيکردن دالي قالميش اولسا نئجه؟ مومکوندور سوروشاسيز نئجه اولابيلر ديل فيکردن گئريه قالسين؟ نئجه اولابيلر ديل زامانيندان اوزاق دوشسون؟ صالح عطايي بو رومان دا ائله بيل بئله بير سئوال‌لاري دوشونور، اونلارا يول آختارير.ياشاييشين دوغالليق و طبيعي سوزوب آخماسيندا، بيردن گؤزله‌نيلمز ديش نسنه‌نين داخيل اولماسي، اولان هر نه وارسا، دوغالليغيني بيربيرينه وورور. سونرا ائله بيل هر نه ايسه يئريندن جايير. داها نسنه‌لر، کئچميش ده اولان نسنه‌لر دئييل‌لر. ايلگي‌لر، آداملار، داغ‌لار، تپه‌لر، يول‌لار، آخيش‌لار،باخيش‌لار، دوستلار، تانيش‌لار، هئچ نه ايسه داها، کئچميشده اولانلار دئييل‌لر. باخيشين دييشيب. گؤزون دييشيب. ايندي بونلارين داليسيجا سؤزونده دييشه‌جک. تزه ديل آختاريب تاپمالي‌سان. حسن بو صحنه‌لرين باش کاراکتري اولاراق، قورخويا، واهمه‌يه دوشه‌جک. او، بير باشينا سئلبه ديميش آدام کيمي اؤز باشينا گيجللنير. داها اونا هئچ بيرزاد اوز قايداسيندا دئييل. بير ‌سيرا شئي‌لر دييشيب. او بونو گؤروب، حيس ائده‌جک. او يارالي بير آدام کيمي‌دير. تعليق دئييلن تمهيد، اوخوجونو شيرين بير انتظاردا قويور. بعضي صحنه‌لري سونرادان دوشونوروک. صحنه‌لر دال قاباق اولور. حسن‌له بيرليکده بيز ده،سانکي دوشونمک ايچون داييم، اوز وئرميش حادثه‌لري ذهنميزدن کئچيريريک. اونلاري ساهمانلاماق ايچون، بئينيميزده‌کي‌لري، دوشونجه‌لريميزي دورولتماق ايچون، اونلاري خاطره‌لرده اوخودوغوموزدان چکيب، احضار ائديب اونلارا فيکرلشملي‌ييک. سونوندا بو دوشونجه‌لري، دييشيک‌ليک‌لري بيان ائتمک ايچون اؤزل ديل آختارمالييق. سون

منبع :