کاهش منابع و کم‌آبي در استان اردبيل
کاهش منابع و کم‌آبي در استان اردبيل
1400/10/26
گروه اقتصادي: اردبيل که پيش‌تر با آب و هواي سرد و معتدل شناخته مي‌شد، در نتيجه تغييرات اقليمي و کاهش نزولات جوي در کنار حاکم بودن فرهنگ بهره‌برداري و مصرف نادرست از منابع، اين روزها در حال تجربه کردن شرايط کم‌آبي است.
گروه اقتصادي: اردبيل که پيش‌تر با آب و هواي سرد و معتدل شناخته مي‌شد، در نتيجه تغييرات اقليمي و کاهش نزولات جوي در کنار حاکم بودن فرهنگ بهره‌برداري و مصرف نادرست از منابع، اين روزها در حال تجربه کردن شرايط کم‌آبي است.
استان اردبيل پيش‌تر به دليل برخورداري از موقعيت جغرافيايي استثنايي همواره به داشتن آب و هوايي معتدل و مطبوع از اواسط بهار تا آخر تابستان شهره بود و يکي از نقاط گردشگرپذير کشور در اين دوره از سال به شمار مي‌آمد.اين استان پر از پستي و بلندي که در محدوده کوه مرتفع سبلان واقع شده است، از اواسط پاييز تا اوايل بهار نيز به دليل قرار گرفتن در مسير جبهه‌هاي هوايي منطقه آناتولي و سيبري روزهاي مملو از بارش باران و برف را تجربه مي‌کرد.در نتيجه چنين شرايطي ذخاير نقاط کوهستاني، رودهاي خروشان محلي و سفره‌هاي زيرزميني، استان اردبيل را از منابع آبي و آباداني جزو نقاط مستعد براي زندگي و کشت و زرع در زمين‌هايي به وسعت 780 هزار هکتار تبديل کرده بود.اين خطه اما به تدريج در نتيجه احداث سدها، بهره‌برداري بيش از ظرفيت و خشکسالي جزو نقاطي از کشور قرار گرفته که تغييرات اقليمي و کاهش شديد سطح منابع آبي را در حال تجربه کردن است. بهره‌برداري بي‌رويه و کاهش بارندگي در استان اردبيل به کاهش ذخاير آب پشت سدها منجر شده است، به طوري که امسال با خشکسالي شديدي در حوزه‌هاي آبريز مواجه هستيم؛ چنان که به گفته مسئولان امر، بارش‌ها درحوضه آبريز سدهاي مهم تا 70درصد کاهش يافته و اين امر موجب کاهش 50 درصدي حجم ذخيره آب آنها شده است.با وجود حاکم شدن اين شرايط اقليمي، در سال‌هاي اخير سطح سفره‌هاي آب زيرزميني از جمله در دشت اردبيل به دليل استفاده از چاه‌هاي غيرمجاز نيز کاهش يافته و بايد اذعان داشت که استان با بحران کم‌آبي روبه‌رو شده است.
کاهش محسوس بارش‌ها و تشديد خشکسالي
بر اساس آمارهاي موجود استان اردبيل از نظر بارندگي در مقايسه با استان‌هاي واقع در شمالغرب کشور (شامل استان‌هاي آذربايجان‌شرقي، آذربايجان‌غربي و زنجان) که از نظر اقليم شرايط به نسبت مشابهي دارند، در جايگاه چهارم است.تغييرات اقليمي استان اردبيل با گذر زمان در حال محسوس‌تر شدن است، به طوري که تا آذر 1399 بارش گاه و بي‌گاه باران و برف تا حدودي اين پهنه جغرافيايي را در بر گرفته بود اما امسال تا پايان آذرماه استان بارش چشمگيري را شاهد نبود.مديرکل هواشناسي استان اردبيل در مورد وضعيت بارش، دما و خشکسالي اين استان در سال آبي 1399-1400 تشريح کرد: ميانگين بارش در اين سال آبي به 255 ميلي‌متر رسيد که نسبت به سال آبي گذشته 31 درصد و نسبت به بلند مدت 27 درصد کاهش نشان مي‌دهد.سياوش محمدي افزود: استان اردبيل در سال آبي 1300-1400 حدود 73 درصد از بارش يک‌سال کامل آبي خود را دريافت کرده، در حالي که در سال آبي 1398-1400 ميانگين بارش دريافتي اين استان 6 درصد بالاتر از ميانگين بارش بلند مدت بوده است.به گفته وي، در سال آبي 1399-1400 بيشترين کاهش بارش در شهرستان‌هاي اردبيل و گرمي با 35 درصد کاهش نسبت به بلند مدت رخ داده است.مديرکل هواشناسي استان اردبيل بيان کرد: ميانگين بارش استان در 6 ماهه نخست سال 1400 به 75 ميلي‌متر رسيد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 64 درصد و نسبت به بلند مدت 54 درصد کاهش داشت.وي اضافه کرد: بيشترين کاهش بارش‌ها در اين بازه زماني نسبت به بلند مدت در مناطق شمالي استان اردبيل رخ داده است.محمدي اظهار کرد: ميانگين دماي استان اردبيل در سال آبي 1399-1400 به 12.4 درجه سلسيوس رسيد که نسبت به بلند مدت 1.5 درجه سلسيوس افزايش دما نشان مي دهد و بر اساس شاخص خشکسالي اس‌پي‌اي‌آي (SPEI) دوره 10 ساله تا پايان شهريور 1400 از کل مساحت استان 86 درصد درگير درجاتي از خشکسالي خفيف تا بسيار شديد است.وي ادامه داد: همچنين 12 درصد مساحت استان اردبيل از نظر خشکسالي وضعيت نرمال دارد و در 2 درصد از مساحت اين استان درجاتي از ترسالي ضعيف تا متوسط ديده مي‌شود.مديرکل هواشناسي استان اردبيل تصريح کرد: با توجه به کاهش شديد بارش‌ها به ويژه در فصل زمستان و بهار سال آبي 1399-1400 افزايش ميانگين دماي امسال نسبت به بلند مدت و کاهش پوشش برف در ارتفاعات، صرفه‌جويي در مصرف آب و برق از سوي همه مشترکان بايد در دستور کار قرار گيرد.
ظرفيت خالي سدها و طرح‌هاي در دست اجرا
تاکنون 10 سد مخزني بزرگ و 42 سد مخزني کوچک در استان اردبيل ساخته شده و 20 طرح توسعه منابع آبي در حوزه سدها، شبکه‌هاي آبياري، زهکشي و آب آشاميدني در اين استان در دست احداث است.از جمله اين طرح‌هاي در دست اجرا مي‌توان به شبکه آبياري و زهکشي خداآفرين، گيوي، سد عمارت، سد تازه‌کند انگوت، شبکه آبياري احمد بيگلو، سد مخزني عنبران و سد بفراجرد اشاره کرد.مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي استان اردبيل در اين زمينه گفت: به دليل خشکسالي‌هاي متوالي و نبود مصرف بهينه آب، 80 درصد مخزن سدهاي اين استان خالي شده و از حجم 406 ميليون مترمکعبي سدهاي در حال بهره‌برداري، تنها 20 درصد پر شده است.علي حيدري اُناري با ارايه گزارشي از آخرين وضعيت منابع آب استان اردبيل و ميزان مصارف در بخش‌هاي مختلف، بيان کرد: دشت اردبيل در چنين شرايطي با کسري تجمعي 780 ميليون مترمکعبي آب مواجه است و سالانه با تاسف به طور ميانگين بيش از 15 ميليون مترمکعب به اين کسري اضافه مي‌شود.وي با تاکيد بر ضرورت پيگيري و تکميل طرح‌هاي توسعه منابع آب مانند پاياب خداآفرين و اخذ رديف اجرايي براي مرمت و بهسازي شبکه مغان و تکميل سدها و شبکه‌هاي در حال احداث، افزود: براي افق سال 1425 به ميزان يک ميليارد و 200 ميليون مترمکعب کسري آب در استان اردبيل پيش‌بيني شده است. معاون حفاظت و بهره‌برداري شرکت آب منطقه‌اي استان اردبيل نيز اظهار کرد: کاهش بارندگي و استفاده بي رويه در مصرف آب باعث شده است که وضعيت ذخاير در پشت سدهاي اين استان نگران‌کننده باشد. فيروز ندايي اضافه کرد: کاهش بارندگي و تداوم خشکسالي موجب شده در فصل پاييز نيز مانند تابستان حجم آب مخازن سدهاي استان اردبيل کاهش يابد و جز سد سقزچي که بر اثر رگبارهاي چند روز گذشته پر آب شده، هم اکنون حجم آب در بقيه سدهاي استان در مقايسه با تابستان تغيير چنداني نداشته است.وي بيان کرد: کاهش بارندگي در استان اردبيل بر اساس باران‌سنجي ايستگاه‌هاي مختلف شرکت آب منطقه‌اي تا 35 درصد اتفاق افتاده و افزايش دماي متوسط ماهانه هم تا بيش از چهار درجه سانتي‌گراد در برخي ماه‌ها رسيده که سبب تبخير آب رودخانه‌ها و سدها شده است.
از صرفه‌جويي تا مقابله با برداشت‌هاي غيرمجاز
با وجود اينکه در چند سال گذشته برنامه‌هاي مختلفي تدوين و آمارهاي گوناگوني در زمينه برخورد با برداشت‌هاي غيرمجاز از منابع و چاه‌هاي غيرقانوني در استان اردبيل از سوي مسئولان امر ارائه شده است، اما گفته مي‌شود که همچنان 509 چاه غيرمجاز در اين استان وجود دارد.در چنين شرايطي تخصيص منابع آب براي بخش صنعت در راستاي احداث 110 سد معيشتي نيز در دستور کار قرار گرفته است.مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي استان اردبيل اظهار کرد: 9 برنامه مهم سازگاري با کم‌آبي در استان اردبيل قابل اجرا است که انسداد چاه‌هاي غيرمجاز و کنترل اضافه برداشت چاه‌ها، نصب کنتورهاي حجمي و هوشمند، تعديل پروانه‌ها، لاينينگ شبکه‌ها، احداث خط انتقال آب، بهسازي کانال‌هاي آبياري و انجام برنامه‌هاي کيفي از جمله آنها است.وي با اشاره به افت متوسط 27 سانتي‌متري آبخوان دشت اردبيل افزود: به دليل تمرکز جمعيت و رشد فزاينده مصارف مختلف، آبخوان به طور مستمر دچار افت شده است که بايد با اجراي برنامه‌هاي سازگاري با کم آبي، اين کسري جبران شود.حيدري اُناري بيان کرد: بر اساس سند سازگاري با کم‌آبي بايد در مرحله نخست 183 ميليون مترمکعب صرفه‌جويي صورت مي‌گرفت که در 6 ماهه نخست امسال 13 ميليون مترمکعب آن تحقق يافته است.مدير دفتر حفاظت و بهره‌برداري از منابع آب و نماينده مجري طرح احيا و تعادل بخشي شرکت آب منطقه اي اردبيل گفت: براي مديريت و نظارت دقيق بر آب‌هاي زيرزميني و حفظ اين منابع، گروه‌هاي گشت و بازرسي اين شرکت تنها در سال‌جاري نسبت به مسدود نمودن 110 حلقه چاه اقدام کرده‌اند.به گزارش عصر آذربايجان به نقل ازايرنا، امسال خشکسالي تنها حدود 39 هزار ميليارد ريال خسارت به بخش کشاورزي خسارت وارد کرده است و در صورت تداوم وضع موجود، پهنه حدود 18 هزار کيلومترمربعي اين استان با جمعيت بيش از يک ميليون و 280 هزار نفري در آينده با مشکلات بيشتري دست به گريبان خواهد شد.
منبع :