چه کسي اولين بار سانسور را به قانون تبديل کرد؟

گروه تاريخي: 28 ربيع‌الثاني سال 1302 قمري، فرمان »سانسور« در ايران صادر شد. خيلي‌ها نمي‌دانند که اولين‌بار »ناصرالدين قاجار« سانسور را در ايران به قانون تبديل کرد و تشکيلاتي براي نظارت بر مطالب کتاب‌ها و نشريات و روزنامه‌ها راه‌انداخت.

گروه  تاريخي: 28 ربيع‌الثاني سال 1302 قمري، فرمان »سانسور« در ايران صادر شد. خيلي‌ها نمي‌دانند که اولين‌بار »ناصرالدين قاجار« سانسور را در ايران به قانون تبديل کرد و تشکيلاتي براي نظارت بر مطالب کتاب‌ها و نشريات و روزنامه‌ها راه‌انداخت.
تاريخ مي‌گويد اولين‌بار فتحعلي قاجار از ورود روزنامه »مرآت الاحوال« به ايران جلوگيري کرد. اين روزنامه به زبان فارسي در هند منتشر مي‌شد و لابد مطالبي نوشته بود که فتحعلي دوست نداشت. البته اين‌جور کارها سابقه داشت و چندبار هم انگليسي‌ها از ورود روزنامه‌هاي فارسي‌زبان به ايران جلوگيري کرده بودند؛ از جمله روزنامه »احسن الاخبار« که مطالبي درباره خشونت‌هاي استعمارگران انگليسي با مردم هند مي‌نوشت.
در دوره ناصرالدين که روزنامه‌ها زياد شدند او هم گاهي از مطالب برخي روزنامه‌ها خوشش نمي‌آمد و دستور توقيف روزنامه يا تنبيه مسئولان آن را مي‌داد و دردسر درست مي‌شد. تا اينکه يک روز کتابي به زبان فارسي که در هند چاپ شده بود به ناصرالدين نشان دادند و به‌نظر وي در آن کتاب به رجال سياسي ايران توهين شده بود. معلوم است او هم خيلي عصباني شد و اين جا بود که »صنيع‌الملک« رئيس»دارالطباعه دولتي« که بعدها وزير انطباعات[مطبوعات و انتشارات] شد به ناصرالدين پيشنهاد جالبي داد؛ پيشنهاد راه‌اندازي اداره سانسور. ناصرالدين هم خوشحال شد و گفت حتما اين اداره تشکيل بشود.
نخستين نشريه توقيفي ايران
تا پيش از تشکيل اداره سانسور، طبق دستور ناصرالدين »اداره انطباعات دولت عليه«بر مطالب روزنامه ها نظارت مي‌کرد. در آن روزگار روزنامه‌ها دولتي بودند و اين اداره کار سختي نداشت. ولي امان از روزي که مطلبي خلاف ميل ناصرالدين يا درباريان چاپ مي‌شد. همين اداره روزنامه «وطن» را در همان نخستين شماره‌اش توقيف کرد؛ وطن اولين روزنامه دو زبانه در تهران بود که به زبان فارسي و فرانسوي منتشر شد و نخستين روزنامه توقيفي ايران نيز لقب گرفت.
اداره سانسور که آمد تشکيلات مفصلي براي سانسور مطبوعات راه‌افتاد. جالب اينکه صنيع‌الملک هدفش از راه‌اندازي اين اداره را جلوگيري از خشم ناصرالدين از مطالب کتاب‌ها و نشريات معرفي کرد که گاهي تر و خشک را با هم مي‌سوزاند. در اين باره هم نوشته است: »بندهِ نگارنده حاضر درگاه بود، معروض نمود[گفتم] که دولت‌هاي اروبيه[اروپايي] براي سد راه اين عيب از ممالک خويش دايره تفتيش ايجاد کرده‌اند و اسم آن سانسور است و چون شرحي از شرايط و شئون آن براندم[شرايط کار آن اداره را گفتم] بر خاطر مبارک بسي پسنديده آمد و فرمان رفت[فرمان داده‌شد] تحت‌نظر اين خانه‌زاد در حدود ايران سانسور ايجاد شود«.
ورود ممنوع براي برخي روزنامه‌هاي وارداتي
نخستين اداره سانسور ايران علاوه بر نظارت بر مطبوعات و کتب داخلي بر مطالب روزنامه‌هاي وارداتي نيز نظارت داشت و به‌گواهي تاريخ: «در اجراي شرح وظايف اداره سانسور، وزارت پستخانه نقش بسزايي داشت. اين وزارتخانه کليه مرسوله‌هاي مطبوعاتي را به‌محض ورود به کشور در اختيار اداره سانسور قرار مي‌داد و اين اداره نيز روزنامه‌هاي ارسالي را يک روز پس از دريافت و کتاب‌هاي ارسالي را 4 روز پس از دريافت، به‌صورت مطالعه‌شده به پستخانه باز مي‌گرداند. کتاب‌ها يا روزنامه‌هاي داراي مطالب خلاف مصالح دولت عليه بلافاصله مرجوع مي‌شدند و ساير مطبوعات به مقصدهاي مربوطه در داخل کشور ارسال مي‌گرديد«.
در آن روزگار وضعيت سانسور به سلايق شخصي افراد بستگي داشت و البته دقيق‌ترش اين است که: »سانسور در مطبوعات به سليقه شاه و صنيع‌الملک بازمي‌گشت تا اينکه پس از مشروطيت در مجلس ضابطه‌هايي قانوني براي روزنامه‌نگاري تدوين شد و مطبوعات زيرنظر اداره معارف قرار گرفت«.
سانسور در گذر زمان
پس از عهد ناصري چندين قانون مطبوعات که در دوره‌هاي مختلف تاريخي در ايران تصويب شد و همچنين نحوه نظارت بر چاپ کتب و نشريات گاهي موضوعي دردسرساز مي‌شد. البته سوء‌استفاده از قدرت سانسور در برخي دوره‌ها و به‌ويژه هنگام وقايع مهم اجتماعي و سياسي نيز اعتراض‌ها را برمي‌انگيخت.
به گزارش  عصر آذربايجان به نقل از خبر آنلاين،نکته مهم هم اينکه سانسور معمولا به معناي منفي آن به‌کار مي‌رود اما در دنياي امروزي يکي از ابزارهاي مهم نظارت بر توليد و انتشار انواع محتوا در اغلب کشورهاي دنيا محسوب مي‌شود و در چند دهه اخير به عرصه رسانه‌هاي ديجيتال هم کشيده شده است. امروزه در سراسر دنيا سانسور يا همان نظارت قانوني به روش‌هاي مختلف و براي رسانه‌هاي متنوع و با شدت و ضعف نسبي اعمال مي‌شود و سانسور در دنياي مدرن به روشي براي جلوگيري از وقوع جرم، توهين به اديان و اقوام و ملت‌ها و شخصيت‌ها، نفرت‌پراکني و نژادپرستي، اقدامات ضدامنيتي و... تبديل شده است.

منبع :