خشک شدن قوري گل؛ از شايعه، تکذيب تا واقعيت

گروه گزارش: تالاب‌ قوري گل يکي از تالاب‌هاي بين‌المللي آذربايجان شرقي است و اهميت بسيار زيادي دارد که اين روزها حال خوبي نداشته و در حال خشک شدن است و اين درحاليست که مسئولين امر در خشک شدن آن توافق نظر ندارند.

گروه گزارش: تالاب‌ قوري گل يکي از تالاب‌هاي بين‌المللي آذربايجان شرقي است و اهميت بسيار زيادي دارد که اين روزها حال خوبي نداشته و در حال خشک شدن است و اين درحاليست که مسئولين امر در خشک شدن آن توافق نظر ندارند. تالاب قوري‌گل در 30 کيلومتري جنوب شرق تبريز و در 15 کيلومتري غرب شهر بستان‌آباد در مجاورت روستاي يوسف آباد قرار گرفته‌است. منابع تأمين‌کننده? آب اين تالاب از آب‌هاي جاري ناشي از برف و باران و تعدادي چشمه‌هاي زيرزميني است که در کف آن جريان دارند.
با توجه به اهميت زيست‌محيطي تالاب قوري‌گل، اين تالاب جزء تالاب‌هاي بين‌المللي ثبت شده در کنوانسيون رامسر مي‌باشد. همچنين اين تالاب به خاطر پذيرا بودن فصلي شماري از پرندگان حمايت شده مهاجر، حائز اهميت ملي و بين‌المللي است و يکي از ويژگي‌هاي کم‌نظير اين تالاب در مقايسه با ساير درياچه‌هاي منطقه اين تالاب آب شيرين بودن آن است.آب اين تالاب در سال‌هاي گذشته از طريق بارش‌هاي فصلي و آبراهه‌هاي حاشيه‌ي تالاب تامين مي‌شد اما با توجه به قرارگرفتن در شرايط خشکسالي و کاهش ورودي آب به تالاب، حق‌آبه آن طي سال‌هاي اخير از طريق کانال احداثي از دامنه‌هاي سهند به نام کانال "صبري چاي" تامين مي‌شود.
اما با توجه به وضعيت نامناسب کانال انتقال آب به تالاب که اکنون تنها منشا تامين حق‌آبه‌ي آن شده است، شاهد برداشت‌هاي بي‌رويه بوده و در نهايت مقدار آبي که مي‌تواند حداقل جان اين تالاب بين المللي را از مرگ هميشگي‌اش نجات دهد، بسيار کمتر از  انتظار است.
اين روزها وضعيت تالاب‌ قوري گل همانند درياچه اروميه بيش از پيش وخيم‌تر شده و اکنون تقريبا خشک شده و چندان چيزي از آن باقي نمانده است؛ البته مدير عامل آب منطقه‌اي آذربايجان شرقي در گفت‌وگويي از خشک نشدن تالاب خبر داده و گفت: تالاب قوري گول شهرستان بستان آباد نه تنها خشک نشده، بلکه در زمان حاضر نسبت به مدت مشابه پارسال 50 هزار مترمکعب هم آب بيشتر دارد.يوسف غفارزاده با اشاره به انتشار خبرهايي مبني بر خشک شدن تالاب بين المللي قوري گول در رسانه‌هاي آذربايجان شرقي ادامه داد: اين تالاب در زمان حاضر 540 هزار مترمکعب آب دارد که پارسال 50 هزار مترمکعب کمتر از اين مقدار بود.
وي اضافه کرد: تالاب قوري گول، حوضه آبي کوچک و مقدار آبگيري آن تابعي از ميزان نزولات جوي است و با توجه به خشکسالي هاي مداوم و کاهش بارندگي در سال جاري، ما يک ميليون و 200 هزار مترمکعب آب از رودخانه »اوجان چاي« به اين تالاب آب آورديم.غفارزاده ادامه داد: از اين ميزان طبق روال همه ساله حدود 700 هزار مترمکعب تبخير شده و با توجه به اتمام اوج گرما در استان، تبخير آب آن روند کاهشي دارد.
وي افزود: بر اين اساس نگراني‌ها درباره احتمال خشک شدن تالاب قوري گول بي‌مورد است و ما طبق سنت همه ساله آب مورد نياز اين تالاب را مطابق برنامه‌ريزي‌هاي رايج تامين مي‌کنيم.اين درحاليست که کارشناسان و متخصصان امر از وضعيت ناگوار و خشک شدن اين تالاب خبر مي‌دهند.
وضعيت تالاب قوري گل بحراني و ناگوار است
رئيس دانشکده برنامه ريزي و علوم محيطي دانشگاه تبريز در خصوص تالاب‌ قوري گل به ايسنا مي‌گويد: با استناد به آمار شرکت آب منطقه‌اي استان، حجم تالاب قوري گل در حال حاضر  تقريباً 500 هزار متر مکعب است و در مقايسه با ميانگين دراز مدت که يک ميليون و 650 هزار متر مکعب بود، حدوداً يک ميليون و 150 هزار متر مکعب آب آن کاهش يافته است. بهروز ساري صراف ادامه مي‌دهد: در سال 1386 تالاب قوري گل بالاترين تراز و وسعت آب را داشت و تراز حالت بهينه آن، سه ميليون و 780 متر مکعب بوده است که اکنون نسبت به سال بهينه، سه ميليون و 280 متر مکعب آب آن کاهش يافته است، پس وضعيت آن ناگوار و بحراني است. وي مي‌افزايد: سال 1396 آب تالاب افت کرد و تراز آن به 190 هزار متر مکعب رسيده است يعني در طي ده سال، نوسانات بيشتري داشته و تقريبا سه ميليون و 580 هزار متر مکعب آب آن کاهش يافته است. وي خاطرنشان مي‌کند: اگر به بارندگي‌ها توجه کنيم، در طي ده سال چندان کاهش نيافته و ميزان  تبخير هم چندان افزايش نيافته است است اما اتفاقات بيشتر در زمينه افزايش مصرف و  تقاضا رخ داده و دليل اصلي آن رفتارهاي مردم و مباحث جامعه شناسي است و مسئولان محترم محيط زيست استان و قوه قضاييه بستان آباد نيز دليل اصلي را عدم مشارکت و هماهنگي مردم عنوان کرده‌اند. صراف با بيان اينکه احياء و حفاظت از تالاب قوري گل وظيفه‌ي همگاني است، يادآور مي‌شود: کشاورزي بي‌رويه و تاکيد مسئولان بر کشاورزي ناکارآمد، حفر چاه‌هاي غير مجاز، ساخت ويلاي مسکوني و برداشت بي‌رويه از آب شيرين رودخانه‌ها و چاه‌هاي آب سبب از بين رفتن قوري گل شدند و در تمامي مناطق حاصل‌خيز»ساخت خانه دوم يا ويلاسازي‌» اتفاق افتاده است و بايد تاکيد کرد که اثرات منفي اين پديده صرفا و تنها با تخريب، قلع و قمع برطرف نمي‌شود.وي با اشاره به تاثير برداشت بي‌رويه آب در وضعيت تالاب قوري گل مي‌گويد: هر مخزني ورودي و خروجي دارد، اگر خروجي بيشتر از ورودي باشد، وضعيت بحراني مي‌شود، برداشت بي‌رويه تاثير سوء دارد و مسئولان حاکميتي بايد بطور علمي بررسي کنند که دليل بي‌ميلي و ناهماهنگي مردمي و عدم حمايت مردم از برنامه‌هاي سازمان‌هاي دولتي چيست؟ اين برداشت بي‌رويه به ضرر خود کشاورزان و مردم منطقه نيز مي‌باشد؛ اما زماني که کشاورزان سود اقتصادي و متناسبي از زمين‌هاي کشاورزي خود بر نمي‌دارند و مطالبات و تقاضاي آنها به بار  نمي‌نشيند، اين درست انجام نمي‌شود و به ناچار بخشي از اراضي خود را عمدتاً به شهروندان تبريزي که براي فرار از  تنگناهاي زندگي شهري به اراضي اطراف روي مي‌آورند، فروخته و ساخت و سازها شروع مي‌شود،  روستاييان و کشاورزان براي سرپا نگه داشتن زندگي خود، مجبور به  فروش زمين‌هاي کشاورزي و برداشت بي‌رويه از آب مي‌شوند که تاثير بسيار بدي براي سرنوشت خودشان نيز دارد و مردم تبريز هم که توانمندي خريد اراضي مرغوب کشاورزي را دارند نياز روحي به ساکن شدن در روستاها ي اطراف از جمله اراضي زيباي اطراف تالاب قوري گل را احساس مي‌کنند که اين امر نيز قابل بررسي است.
وي متذکر مي‌شود: خشکي  تالاب قوري‌گل داراي دلايل فيزيکي، سخت افزاري و نرم افزاري است، دلايل سخت افزاري و انتقال آب رودخانه‌ها توسط کانال به اراضي کشاورزي و تالاب ايجاد مي‌شود و دلايل نرم افزاري نيز ناشي از عدم مشارکت مردم  است.
قوري گل در آستانه خشک شدن
دبير تالاب‌هاي آذربايجان شرقي نيز با اشاره به وجود 27 تالاب شناخته شده در سطح استان، به ايسنا مي‌گويد: اين تالاب‌ها عمدتاً فصلي و برخي نيز مانند تالاب‌هاي قوري‌گول و قره قشلاق دائمي هستند. يداله آذرهوا در خصوص دو تالاب مهم و بزرگ استان ادامه مي‌دهد: تالاب بين المللي قوري‌گول به‌عنوان منطقه حفاظت شده و تالاب قره قشلاق نيز تحت عنوان منطقه شکار ممنوع مديريت مي‌شوند.  وي مي‌افزايد: ساير تالاب‌هاي استان نيز تقريباً داراي آب هستند، اما با وقوع شرايط خشکسالي اغلب فصلي بوده و معمولا آب در فصول زمستان و بهار در اين تالاب‌ها جمع مي‌شود و در فصل گرما، آبي نداشته و خشک مي‌شوند که نيازمند مطالعه و تعيين حق‌آبه و تامين آن است.
وي خاطرنشان مي‌کند:  تالاب قوري گل در بستان‌آباد و قره قشلاق در بناب واقع شده است و از لحاظ آبي وضعيت آنها مناسب نيست چنانچه تالاب قوري گل در آستانه خشکيدن است، اما قره قشلاق تابع رودخانه‌هاي تغذيه کننده بوده و شرايط آن فرق مي‌کند، حالت درياچه‌اي نداشته و تابع بارش‌ها است.
آذرهوا يادآور مي‌شود: مساحت کل تالاب قوري گل، 200 هکتار بوده و از سال 54 نيز به عنوان »سايت رامسر« و تالاب بين المللي استان شناخته مي‌شود و حدود 92 گونه پرنده و 280 گونه گياهي شامل گياهان مرتعي، کنار تالابي، شناور و غوطه ور در اين تالاب وجود دارند و امسال به دليل شرايط خشکسالي درياچه، مهاجرت آنها زودتر اتفاق افتاد.
وي متذکر مي‌شود شد: آب اين تالاب از طريق منابع مختلف چون بارش‌هاي مستقيم، جريانات حاشيه‌اي تالاب تامين مي‌شود اما اصلي‌ترين منبع آن کانال احداثي از دامنه سهند است که با توجه به قرارگرفتن در شرايط خشکسالي و کاهش ورودي آب به تالاب، حق‌آبه تالاب در سال‌هاي اخير از طريق اين کانال تامين مي‌شود.آذرهوا در تشريح عوامل دخيل در خشکي اين تالاب مي‌گويد: بهره‌برداري بيش از حد در حاشيه تالاب و تغيير کاربري در حاشيه آن چون حفر چاه‌هاي غير مجاز و ويلاسازي تاثير منفي بسيار زيادي در وضعيت نامناسب تالاب‌ قوري گل داشته و بيلان آن را کاهش داده است بگونه‌اي که در آستانه خشک شدن است.وي، عامل مهم خشکسالي تالاب قوري گل را کانال آبرساني احداث شده عنوان کرده و ادامه مي‌دهد: شرکت آب منطقه‌اي متولي اين موضوع بوده و در سال‌هاي گذشته اقدامات شاياني در خصوص مرمت بخش‌هاي فرسوده کانال انجام داده است، اما به جهت وضعيت نامناسب کانال، اتلاف آب در مسير انتقال بسيار زياد بوده و نيازمند مرمت اساسي و لوله‌گذاري است که متاسفانه اين امر تاکنون محقق نشده و نيازمند تامين اعتبارات لازم است.
وي در ادامه با اشاره شرايط خشکسالي و کمبود بارش‌ها، خاطرنشان مي‌کند: تالاب‌هاي استان تابع بارش هستند و با ادامه‌ي خشکسالي‌ها، وضعيت يک سري تالاب که رابطه مستقيمي با بارش‌ها دارند، نابسامان مي‌شود.به گزارش عصر آذربايجان  به نقل از ايسنا،دبير تالاب‌هاي آذربايجان شرقي تاکيد مي‌کند: بزرگترين چالش ما بهره‌برداري جوامع محلي و کشاورزي است که بايد مصارف صرفه‌جويي شده و مديريت شوند و با اين وضع بهره‌برداري، آينده خوبي براي تالاب‌ها متصور نيست مگر اينکه در  الگوي کشت، توسعه‌ي شيوه‌هاي نوين آبياري و صرفه‌جويي در مصارف تجديد نظري شود البته عامل اقليم نيز بي‌تاثير نيست ولي نقش اساسي ندارد و مصارف بايد پايدار باشند.

منبع :