ارزيابي يک ادعا؛ آيا نوسازي ايران با رضا شاه آغاز شد

گروه تاريخي:مدتي است در تلويزيون‌هاي ‎فارسي زبان خارجي و کساني در شبکه‌هاي اجتماعي و فضاي مجازي مي‌گويند: نوسازي و تجدد ايران با رضا شاه آغاز شد. اين مسلماً دروغ است.

 رحيم محمدي

 گروه  تاريخي:مدتي است در تلويزيون‌هاي ‎فارسي زبان خارجي و کساني در شبکه‌هاي اجتماعي و فضاي مجازي مي‌گويند: نوسازي و تجدد ايران با رضا شاه آغاز شد. اين مسلماً دروغ است.
 مدتي است در تلويزيون‌هاي ‎فارسي زبان خارجي و کساني در شبکه‌هاي اجتماعي و فضاي مجازي مي‌گويند: نوسازي و تجدد ايران با رضا شاه آغاز شد. اين مسلماً دروغ است.
سير نوسازي ايران چه زمان آغاز شد
زيرا: 1ـ نوسازي صنعت نظامي ايران از دوره صفوي آغاز شد، در زمان شاه عباس در اصفهان کارخانه توپ‌ريزي و زنبورک‌سازي و اسلحه‌سازي تأسيس شد.
2ـ در زمان نادر شاه افشار کارخانه ‎کشتي‌سازي در ساحل درياي خزر ساخته شد و يک ناو جنگي با 20 عرّاده توپ به دريا انداخته شد که روس‌ها تا مدت‌ها نتوانستند به سواحل ايران نزديک شوند.
3ـ  از دوره فتحعلي شاه و نايب السطنته‌‌اش، عباس ميرزا، مفاهيم پُرغره (progress) و ترقّي و اصلاح امور کلمه‌هاي رايج در زبان منورالفکري زمانه و دربار بود.
4ـ سنت »اعزام محصّل به اروپا« با ابتکار عباس ميرزا و قائم مقام فراهاني در تبريز آغاز شد و اين سنت تقريباً همه ساله تکرار ‌شد و بعدها عنوان »اعزام دانشجو« يافت.
 5ـ باز در زمان عباس ميرزا در حکمراني تبريز، آکادمي نظامي تأسيس شد و نوسازي همه جانبه قشون و ارتش ايران با جديت دنبال شد.
6ـ در دوره ناصرالدين شاه دانشکده پلي‌تکنيک (دارالفنون) در تهران تأسيس شد. به دنبال آن در اروميه مدرسه طب مدرن تأسيس شد.
7ـ در دوره ‎مظفري چندين مدرسه دخترانه و چند مدرسه‌ي‌ عالي و دارالمعلمين تهران و چند شهر ديگر تأسيس شد. از قبل از اين دوره با وجود مخالفت‌هاي شديد سنت‌گرايان، آموزش و پرورش مدرن در شهرهاي ايران مورد توجه واقع شد و ميرزا حسن رشديه توانست در تعدادي از شهرهاي ايران مدارس جديد را تأسيس کند.
8ـ در دوره قاجار مطبوعات و کتاب‌هاي فارسي در خارج از ايران چاپ مي‌شد و به داخل ارسال مي‌شد و در داخل نيز تعدادي روزنامه و کتاب چاپ و منتشر مي‌شد.
9ـ‌ تحولات فوق، همه قبل از ‎انقلاب مشروطه‌ي 1285 شمسي به وجود آمده بود. خود مشروطه نيز انقلاب تجدد بود، انقلاب ترقي‌خواهي و حکومت قانون و آزادي و حقوق بشر بود. پس از مشروطه نيز به يکباره يک جهش عمده در توسعه مدارس دختران و مطبوعات و کتاب به وجود آمد و تحول آگاهي که از مدتها پيش آغاز شده بود، گسترش بيش‌تري يافت.
نوسازي رضاخاني و پيامدهاي ادامه‌دار آن!
‏پس در ايران دست کم يک صد سال پيش از به حکومت رسيدن رضا شاه، يک علاقه جمعي و يک خواست عمومي و يک نوع ضرورت تاريخي براي »ترقي‌خواهي« و »تجديد آگاهي« به وجود آمده بود و جريان نوسازي به صورت داوطلبانه آغاز شده بود که رضاخان نيز از يک مرحله‌اي به اين فرآيند وارد شد و رهبري سياسي آن را گرفت و به درستي بايد گفت؛ فرآيند تاريخي تجدد و ترقي‌خواهي، رضاخان را به مُجري و کارگزار خود تبديل کرد. اما از وقتي که رضاخان رهبر و مجري تجدد و نوسازي در ايران شد، سه مشکل اساسي در روند نوسازي و تجدد آغاز شد که هنوز هم پيامدهاي منفي آن ادامه دارد:
بازگشت به قهقراي سلطنت مطلقه و شکست مشروطه
1ـ رضا خان مشروطه را تعطيل کرد و آن را به شکست کشيد. مشروطه فرآورده جمعيِ ايرانيان در طي صد سال تغيير و فداکاري و مبارزه با پادشاهي مستبد و مطلقه‌ قديم بود که اميد به آينده را در ايران گشود. ولي رضا خان به کمک امکان‌هاي مدرن »پادشاهي مطلقه« را تجديد کرد، مجلس مشروطه را از درون تباه و فاسد کرد و دوباره استبدادِ رأيِ شخص شاه در مرکز حکومت قرار گرفت و »منويّات ملوکانه« جاي قانون عقلاني و اجماع عموم را گرفت و حذف و سرکوب صداي متفاوت به رفتار اصلي رژيم تبديل شد.  
تجدد آمرانه
2-ـ تجدد که واقعه‌ خودخواسته و فرهنگي و تاريخي بود، رضا شاه آن را به واقعه‌اي »آمره« و اجباري و استبدادي تبديل کرد. تا جايي که شکل لباس مردم را به اجبار تغيير داد، حجاب زنان را به اجبارِ پليس تغيير داد. بنابراين »تجدد آمرانه«، خودخواستگي و ماهيتِ فرهنگي آن را از ميان برد و آن را به پديده‌اي حکومتي و اجباري تبديل کرد و تجدد و نوسازي را از چشم مردم انداخت و آن را در ذهن مردم به يک پديده‌ زشت و غربي و کفرآميز تبديل کرد که بايد با آن مبارزه کرد يا دست کم از آن دوري بايد جست.
فضاسازي براي چپ‌گرايان
3ـ نتيجه‌ اقدامات رضاخاني و آمره شدن تجدد، يک فضاي مساعد و مناسب براي بَرکشيدن دشمنان تجدد و نوسازي به‌وجود آورد. در نتيجه از يک سو سنت‌گرايان و روحانيون و متعصبان مذهبي و سنتي که از قبل تجدد را اتفاقي اِلحادي مي‌دانستند، منش رضاخاني به کمک آنان آمد و منطق آنان را در ميان مردمِ عادي، مقبول و مشروع کرد.
 از ديگر سو فضاي مساعدي براي پذيرش و گسترش مرام اشتراکي و ايدئولوژي چپ‌گرايي در ميان جوانان تحصيل‌کرده و روشنفکران به وجود آورد که در يک مرحله‌اي به يک واقعه‌ چريکي و مسلحانه تبديل شد. به گزارش عصر آذربايجان به نقل از فارس،خب اينک دوباره مي‌توان پرسيد؛ چرا اين تلويزيون‌ها و کساني از کنشگران فضاي مجازي، آغاز تجدد و نوسازي ايران را به رضاشاه نسبت مي‌دهند؟

منبع :