استراحت در جوار استخوان‌هاي شاه زنديه

گروه تاريخي: اگر مي‌خواهيد همه چيز را درباره خلوت کريم‌خاني بدانيد، با ما به حدود 230سال پيش بياييد. به زماني که آقامحمدخان، يکي از افراد ايل قاجار، با شکست لطفعلي‌خان زند، به قدرت رسيد.

گروه تاريخي: اگر مي‌خواهيد همه چيز را درباره خلوت کريم‌خاني بدانيد، با ما به حدود 230سال پيش بياييد. به زماني که آقامحمدخان، يکي از افراد ايل قاجار، با شکست لطفعلي‌خان زند، به قدرت رسيد.
»يکي از آرام‌ترين و دنج‌ترين مکان‌هاي کاخ گلستان، »خلوت کريم‌خاني« است که در شمال‌غربي محوطه اين کاخ قرار دارد و ديوار به ديوار تالار سلام است. در اين نقطه آرام و پرطرفدار، حوض‌خانه‌اي وجود دارد که گاهي مسئولان مجموعه تاريخي گلستان آن را پر از آب کرده و باعث زيبايي و آرامش دو چندان اين بخش مي‌شوند. علاوه بر حوض‌خانه، تخت مرمر فتحعلي‌شاه قاجار و سنگ‌مزار ناصرالدين‌شاه هم در اين گوشه از خانه شاهان قاجاري نگهداري مي‌شود که حتما همه بازديدکنندگان از کاخ گلستان آن‌ها را ديده‌اند. اما شايد کمتر کسي بداند چرا نام اين قسمت از کاخ موزه گلستان، خلوت کريم‌خاني است. واقعيت اين است که در پس همه آرامشي که در »جلوخان« يا خلوت کريم‌خاني موج مي‌زند، حقيقتي تلخ نهفته است؛ حقيقتي که به زمان به سلطنت رسيدن آغامحمدخان قاجار برمي‌گردد و روايتگر داستان کينه مؤسس سلسله قاجاريه نسبت به بنيانگذار سلسله زنديه است!
اگر مي‌خواهيد همه چيز را درباره خلوت کريم‌خاني بدانيد، با ما به حدود 230سال پيش بياييد. به زماني که آقامحمدخان، يکي از افراد ايل قاجار، با شکست لطفعلي‌خان زند، به قدرت رسيد.محمدحسن‌خان، پدر آقامحمدخان قاجار، روزگاري رئيس ايل قاجار بود که بعد از کشته شدن نادرشاه افشار، سعي کرد از هرج و مرج مملکت استفاده کرده و به قدرت برسد. اما در نبرد با کريم‌خان زند شکست خورد و در استرآباد پناه گرفت. چندي بعد محمدحسن‌خان دوباره سپاهي مجهز و منظم ترتيب داد و جنگ با کريم‌خان زند را از سر گرفت. در جنگ‌هاي ابتدايي هم پيروز شد، اما در نهايت شکست خورد و سبزعلي که يکي از غلامان سابقش بود، در ميدان جنگ سر از تنش جدا کرد. همين باعث شد تا آقامحمدخان، پسر ارشد محمدحسن‌خان کينه‌اي عجيب از کريم‌خان زند به دل بگيرد؛ کينه‌اي که بعدها با حضور در ارگ کريم‌خاني و حتي لطف و محبت مؤسس سلسله زنديه نسبت به او هم از بين نرفت.
قدم زدن روي استخوان‌ها!
سال‌ها گذشت تا اين که آقامحمدخان با غلبه بر لطفعلي‌خان زند به قدرت رسيد و با سرنگوني حکومت زنديه، سلسله قاجاريه را بنيان گذاشت. او که در تمام اين سال‌ها کينه کريم‌خان زند را در دل مي‌پروراند، دستور داد او را نبش قبر کرده، استخوان‌هايش را از مقبره‌اش در عمارت کلاه‌فرنگي شيراز به تهران بياورند و در راه‌پله راهروي کاخ گلستان به خاک بسپارند تا بتواند هر روز روي استخوان‌هاي مؤسس سلسله زنديه راه برود! نقل است شاه قاجار هر وقت دلش مي‌گرفت يا خسته مي‌شد، به قسمت جلوخان کاخش مي‌رفت، از روي استخوان‌هاي کريم‌خان مي‌گذشت و با نوک شمشير بر قبر شاه زنديه مي‌کوبيد!
نبش قبر به دست رضاخان
کريم‌خان زند در تمام دوران حکومت قاجاريه از آقامحمدخان تا احمد شاه قاجار در راه‌پله جلوخان کاخ گلستان آرميده بود تا اين که رضاخان به قدرت رسيد و حکومت پهلوي روي کار آمد. شاه پهلوي که از داستان استخوان‌هاي کريم‌خان‌زند خبر داشت، دستور داد پله را بشکافند و استخوان‌هاي مؤسس سلسله زنديه را خارج کنند. همان زمان خاکي که زير پله‌ها قرار داشت، به همراه تکه‌هايي از استخوان‌ها که سالم مانده بود به شهر قم منتقل شد و اين بار کريم‌خان زند براي هميشه در جوار مقبره شاه‌صفي و شاه‌سلطان حسين آرام گرفت.
يادگاري از سال 1304
از روز نبش قبر دوباره کريم‌خان زند توسط رضاخان عکسي موجود است که بي‌شک يکي از ارزشمندترين تصاوير تاريخ ايران به حساب مي‌آيد. در شرح اين عکس آمده است: »اعليحضرت اقدس شهريار شاهنشاه رضاشاه پهلوي در سر قبر کريم‌خان زند که استخوان‌هاي کريم‌خان را که آغامحمدخان قاجار زير تخت خودش خاک کرده بود بيرون آورده که در جاي ديگر دفن نمايند و اين يادگار را براي خود باقي گذاردند به تاريخ 1304«
نگاهي به تاريخچه بناي جلوخان
اين طور که مورخان نوشته‌اند، بناي جلوخان يا همين خلوت کريم‌خاني، در سال هزار و 173هجري قمري و در زمان حکومت کريم‌خان زند احداث شده است. اين بنا در گذشته‌هاي دور، راه عبور اندروني و باغ گلستان به ديوانخانه و تالار تخت مرمر بود و به همين دليل به آن جلوخان گفته مي‌شد. تا اين که در دوران سلطنت ناصرالدين شاه قاجار، اين معبر مسدود و بخش زيادي از آن تخريب شد تا بنايي که روزگاري به دستور کريم‌خان زند احداث شده بود، به همين ايوان کوچک، سرپوشيده و ستون‌داري تبديل شود که امروزه شاهد آن هستيم و از سه جهت باز است. معروف است که ناصرالدين شاه اين گوشه دنج کاخ گلستان را بسيار دوست داشت و به همين دليل بيشتر وقت‌ها در اين محل خلوت مي‌کرد و قليان مي‌کشيد!
حوض جوشي
وقتي در زمان سلطنت ناصرالدين شاه قاجار چهره بناي جلوخان به‌کلي تغيير يافت، در وسط خلوت کريم‌خاني يک حوض جوشي ساخته شد که آب قنات شاه از آن بيرون مي‌آمد و درختان موجود در باغ گلستان را آبياري مي‌کرد. اين طور که در کتاب »يادبود تاسيسات آب تهران«آمده، قنات شاه (ناصري) از اراضي طرشت راهي مي‌شد و بعد از مشروب کردن باغ کاخ گلستان، به سمت جنوب شرقي تهران مي‌رفت. اين حوض هنوز هم در ميانه خلوت کريم‌خاني وجود دارد و گاهي مسئولان مجموعه تاريخي گلستان آن را پر از آب مي‌کنند تا يادآور روزهاي گذشته‌اش باشد.
تخت فتحعلي‌شاه
در فضاي آرام و دلنشين خلوت کريم‌خاني، محدوده‌اي با شيشه محصور شده که در آن از تخت مرمرين فتحعلي شاه قاجار نگهداري مي‌شود. اين تخت که از ابتدا در خروجي يکي از بناهاي کاخ گلستان قرار داشت، در زمان سلطنت ناصرالدين‌شاه و در راستاي اصلاح و تغييرات معماري کاخ گلستان از محل اصلي‌اش برداشته شد و در زمان پهلوي دوم به دستور محمدرضاشاه به خلوت کريم‌خاني منتقل شد.
چرا خلوت کريم‌خاني؟!
درباره دليل نامگذاري بناي ديوار به ديوار تالار سلام، روايت‌هاي مختلفي وجود دارد. عده‌اي معتقدند دليل اين نامگذاري همين داستان استخوان‌هاي کريم‌خان زند و خاکسپاري‌اش در راه‌پله‌هاي اين بناست. اما بعضي هم اعتقاد دارند ساخت اين بنا در زمان کريم‌خان زند صورت گرفته و اين بخش در واقع قسمتي از خلوت‌خانه مؤسس سلسله زنديه به شمار مي‌آمده، به همين دليل به آن خلوت کريم‌خاني مي‌گويند.
همه چيز درباره کريم‌خان زند
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از خبرآنلاين،کريم‌خان زند وزير اعظم شاه اسماعيل سوم صفوي بود. بعد از مرگ نادرشاه افشار که جانشينانش براي رسيدن به منصب پادشاهي به جان هم افتادند، کريم‌خان زند هم درصدد کسب قدرت برآمد و توانست با شکست همه رقيبانش، تمام بخش‌هاي مرکزي، شمالي، غربي و جنوبي ايران را تحت حکومت خود درآورد. کريم‌خان زند که مؤسس دودمان زنديه بود، تنها پادشاهي است که هيچ‌وقت براي خودش مراسم تاجگذاري برگزار نکرد و خودش را »وکيل‌الرعايا« خواند. او بهترين فرمانروا پس از حمله اعراب به ايران به حساب مي‌آيد. کريم‌خان زند در 80سالگي به مرض سل مبتلا شد و در شيراز جان خودش را از دست داد. او را طبق وصيت‌نامه‌اش در عمارت کلاه‌فرنگي باغ ارگ شيراز و در قبري که براي خودش ساخته بود دفن کردند. اما 12سال بعد آقامحمدخان قاجار دستور داد او را نبش قبر کرده و استخوان‌هايش را به کاخ گلستان تهران بياورند و در راه‌پله‌هاي جلوخان کاخ به خاک بسپارند!

منبع :