خيانت بزرگ 86 سال پيش رضاشاه چه بود

گروه تاريخي: رضاشاه در پيمان سعدآباد بخش مهمي از آرارات در شمالغرب را به »آتاتورک« رئيس جمهور وقت ترکيه، دشت نااميد در جنوب شرق را به »محمدشاه« پادشاه افغانستان و اروندرود به عنوان مرز ايران و عراق در جنوب غرب را به »ملک غازي« پادشاه عراق داد. روز 17 تير 1316 سالروز پيمان سعد آباد در دوران رضاشاه است.

 امين رحيمي

گروه تاريخي: رضاشاه در پيمان سعدآباد بخش مهمي از آرارات در شمالغرب را به »آتاتورک« رئيس جمهور وقت ترکيه، دشت نااميد در جنوب شرق را به »محمدشاه« پادشاه افغانستان و اروندرود به عنوان مرز ايران و عراق در جنوب غرب را به »ملک غازي« پادشاه عراق داد. روز 17 تير 1316 سالروز پيمان سعد آباد در دوران رضاشاه است.
اين پيمان تحت عنوان عهدنامه عدم تعرض بين ايران، افغانستان، ترکيه و عراق در کاخ سعد آباد منعقد شد و سه بخش از سرزمين ايران جدا شدند. تنها کسي که در اين پيمان خاک داد، شاه پهلوي بود!
رضاشاه در اين قرار داد بخش مهمي از آرارات در شمالغرب را به »آتاتورک« رئيس جمهور وقت ترکيه، دشت نااميد در جنوب شرق را به »محمدشاه« پادشاه افغانستان و اروندرود به عنوان مرز ايران و عراق در جنوب غرب را به »ملک غازي « پادشاه عراق داد.
اوضاع جهاني چگونه بود؟
جنگ جهاني اول در آبان سال 1297 ه.ش به پايان رسيد. جغرافيايي سياسي جهان بالاخص منطقه غرب آسيا پس از اين جنگ تغيير کرده بود. امپراتوري عثماني فروپاشيد و کشورهاي امروزي غرب آسيا نظير ترکيه، عراق، اردن، سوريه، لبنان و سعودي تشکيل شد. خاندان رومانوف در روسيه قتل عام و امپراتوري تزارهاي روسيه به دست بلشويک‌ها ساقط شد و متعاقباً اتحاد جماهير شوروي اعلام موجوديت کرد.
 آمريکا درگير رکود بزرگ شد که طولاني‌ترين رکود اقتصادي در تاريخ آمريکا بود. از همين روي، سياسيت انزوا نسبت به تحولات جهاني را در پيش گرفته بود.اين عوامل دست به دست هم داد تا انگليس کماکان به عنوان قدرتمندترين امپراتوري جهان در تحولات جهاني مداخله کند. لذا براي حفظ مستعمرات نظير هندوستان به عنوان نگين سرزمين‌هاي استعماري خود به دنبال محاصره سرزميني اتحاد جماهير شوروي بود. اين کمربند از فنلاند در شمال اروپا تا افغانستان در آسياي مرکزي ادامه داشت.
موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي سياسي (PSRI) در همين رابطه نوشت: »استقرار رژيم هاي ديکتاتوري و ضدکمونيست مارشال مانرهايم در فنلاند، مارشال پيلودسکي در لهستان ، مارشال آنتونسکي در روماني ، مصطفي کمال پاشا (آتاتورک) در ترکيه ، رضا شاه در ايران و امان الله خان در افغانستان به همين منظور بود. سپس لندن سياست ايجاد اتحاديه‌هاي دفاعي منطقه‌اي را در پيش گرفت. پيمان لوکارنو (آلمان، انگلستان، بلژيک، فرانسه، ايتاليا، لهستان و چکسلواکي) ، پيمان اتحاد صغير (چکوسلواکي، يوگسلاوي و روماني) و پيمان سعدآباد (ايران، عراق، ترکيه و افغانستان) از مظاهر اين سياست بشمار مي رفت.»
عواقب پيمان رضاشاه براي ايران چه بود؟
شرق ايران: منطقه‌اي به مساحت 3000 کيلومتر مربع به افغانستان واگذار شد. »ظهره‌وند« سفير اسبق ايران در ايتاليا و افغانستان در همين رابطه گفت: »سال 1317 زمان رضاشاه اولين اشتباه را مرتکب مي‌شود و بخشي از حوضه آبي هيرمند را به عبدالرحمن خان حاکم وقت کابل واگذار مي‌کند، آن زمان ايران و افغانستان و ترکيه سه والي داشتند که همگي متاثر از نفوذ انگليسي‌ها بودند، در همين زمان بود که رضا خان دشت »نااميد« را که بخشي از سيستان بود بدون هيچ معوضي به حاکم وقت کابل مي‌بخشد و اين اولين مشکل در موضوع آب هيرمند بوده است.« اين موضوع گام‌هاي نخستين مشکل 80 ساله آب ميان ايران و افغانستان شد. موضوعي که تا امروز ادامه دارد.جنوب غرب ايران: »ولايتي« وزير خارجه اسبق ايران مي‌گويد: »اروند رود که در زمان ميرزا تقي خان، خط منصّف مرز قرار داده شده بود، در زمان رضاشاه، کل آن براساس پيمان سعدآباد به عراق واگذار شد.«موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي سياسي (PSRI) نوشت: »حق کشتيراني در اروند رود به جز آب‌هاي مقابل خرمشهر و آبادان به دولت عراق واگذار شد.«
موضوع اروند به مثابه استخواني لاي زخم بود. درگيري‌هاي متعددي ميان دو کشور بر سر اين رود به وجود آمد. از سال 1348 تا 1353 حدود 100 درگيري مرزي بين ايران و عراق روي داد و تلفات زيادي برجا گذاشت.  سرانجام رهبران ايران و عراق که براي شرکت در اجلاس روساي دولت‌هاي عضو اوپک عازم الجزاير شده بودند، روز 16 اسفند 1353 معاهده‌اي به امضا رساندند که به موجب آن مرزهاي آبي ميان دو کشور خط تالوگ‌ (عميق‌ترين خط طولي در عمق رودخانه‌) تعيين شد.
اما صدام پس از انقلاب خواهان بازگشت به پيمان امضا شده توسط رضاشاه شد و »تسلط بر کل اروند رود« بهانه شروع جنگ هشت ساله رژيم بعث عراق با ايران تحت حمايت بلوک غرب به رهبري آمريکا و بلوک شرق به رهبري شوروي شد. جنگي که البته به نتيجه مدنظر نرسيد و صدام در نهايت به مفاد قرارداد الجزاير بازگشت.
شمالغرب ايران: رضاشاه  منطقه آرارات کوچک و بزرگ و نيز تنگه قره سو را طي دو قرارداد 1310 و 1316 به ترکيه داد. باريکه‌اي که موجب اتصال سرزميني ترکيه به عنوان مرزبان شرقي کنوني ناتو با منطقه نخجوان شد.
استقرار در درياي خزر هدف ديرينه ناتو است. در همين چارچوب، توطئه کريدور موهوم زنگزور از سال 2020 به دنبال اتصال سرزميني مستقيم ارتش‌هاي ناتو به درياي کاسپين (خزر) است. در اين صورت، قلمروي سرزميني ناتو از اقيانوس اطلس تا آب‌هاي مجاور سه استان شمالي ايران يعني گيلان، مازندران و گلستان گسترش مي‌يابد و سواحل شمالي ايران نيز هم‌مرز ناتو خواهند شد.
در صورت تحقق اين توطئه، مسير ايران به سمت دريايي سياه و اروپايي شرقي نظير دوران عثماني در انحصار اراده حاکمان آنکارا مي‌ماند. عثماني از قرن 15 ميلادي همچون يک ديوار بر مرزهاي شمال غرب، غرب، و جنوب غرب ايران کشيده شده بود. عثماني بر کرانه‌هاي درياي سياه و مديترانه تسلط داشت و به عنوان يک سرزمين حائل، مانع ارتباط ايران و اروپا تا عهد قاجار بود. يکي از دلايل عقب افتادگي ايران پس از صفويه نيز همين موضوع بود.
 ايران پس از قرن‌ها موقعيت منحصر به فردي دارد. تهران مي‌تواند مسيري مستقل از حاکميت روس و ترک براي ارتباط مستقيم با قاره اروپا داشته باشد. ايران از طريق کريدور خليج فارس - درياي سياه بدون نياز به روسيه و ترکيه، به اروپاي شرقي متصل مي‌شود.  ايران و کشورهاي شرق و جنوب اروپا نظير يونان نيز بدون نياز به کانال سوئز مصر و خاک ترکيه از طريق اين کريدور به هم متصل مي‌شوند.
 به گزارش عصر آذربايجان به نقل از فارس،از طرفي، در صورت ممانعت آنکارا از عبور جاده ابريشم از خاک ترکيه، جريان ترانزيت به اروپا از درياي سياه پابرجا خواهد ماند. اگر تنگه قره سو توسط رضاشاه به ترکيه داده نمي‌شد، اکنون اين تنش سه ساله در منطقه قفقاز جنوبي اصلاً به وجود نمي‌آمد.

منبع :